Σοφία Αποστολίδου,
Κοινωνιολόγος Μ.Α., Πολιτ. Επιστήμων MSc.
Στις 9 Μαΐου, η Ευρώπη τιμά τα 75 χρόνια από τη Διακήρυξη του Ρομπέρ Σουμάν – ένα ιστορικό ορόσημο που γέννησε την ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης και έθεσε τα θεμέλια για τη δημιουργία της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η φετινή επέτειος δεν αποτελεί απλώς μια αναδρομή στο παρελθόν, αλλά μια ευκαιρία αναστοχασμού για την πορεία, τις αξίες και το κοινό μέλλον των λαών της Ευρώπης.
Η Διακήρυξη Σουμάν παρουσιάστηκε στις 9 Μαΐου 1950, όταν η κατεστραμμένη από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο Ευρώπη προσπαθούσε να ανασυγκροτηθεί. Βασισμένη στο σχέδιο του Ζαν Μονέ, η Διακήρυξη πρότεινε την ένωση της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα –των πρώτων υλών της πολεμικής βιομηχανίας Γαλλίας και Γερμανίας -και την κοινή διαχείρισή τους, εισάγοντας την έννοια της υπερεθνικής διακυβέρνησης. Η ριζοσπαστική αυτή πρόταση στόχευε να καταστήσει οποιονδήποτε μελλοντικό πόλεμο «όχι μόνο αδιανόητο αλλά και υλικά αδύνατο».
Η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα το 1951 υπήρξε το πρώτο βήμα προς την οικονομική και πολιτική ενοποίηση, οδηγώντας στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (1957) και, μετέπειτα, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Παράλληλα, η μεταπολεμική παγκόσμια τάξη βασίστηκε σε ένα σταθερό διατλαντικό άξονα, που συνέδεε την Ευρώπη με τις Ηνωμένες Πολιτείες σε μια σταθερή συνεργασία σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο. Το μεταπολεμικό «δόγμα της Δύσης» βασίστηκε σε πολυμερείς θεσμούς, ελευθερία των αγορών, φιλελεύθερη δημοκρατία και στρατηγικές συμμαχίες όπως το ΝΑΤΟ. Ήταν το πλαίσιο μέσα στο οποίο οι ΗΠΑ ηγήθηκαν της Δύσης ως παγκόσμια δύναμη σταθερότητας.
Η επιστροφή του πολέμου στην ευρωπαϊκή ήπειρο το 2022, με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αποτέλεσε ένα ιστορικό σοκ για την Ευρώπη και ταυτόχρονα μια στιγμή αφύπνισης. Ύστερα από δεκαετίες ειρήνης και σταθερότητας, οι ευρωπαϊκοί λαοί συνειδητοποίησαν ότι η γεωπολιτική ασφάλεια δεν είναι αυτονόητη και ότι το ειρηνικό οικοδόμημα της Ε.Ε. μπορεί να απειληθεί ή ακόμη και να καταρρεύσει. Δύο χρόνια αργότερα, μετά την επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, έγινε σαφές ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν διαδραματίζουν πλέον τον ρόλο του «σταθεροποιητή» του διεθνούς συστήματος, όπως συνέβαινε στην μεταπολεμική περίοδο. Η νέα εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ δείχνει μια ριζική απομάκρυνση από το παραδοσιακό δυτικό δόγμα και αναδεικνύει μια διαφορετική, περισσότερο εσωστρεφή στρατηγική κατεύθυνση. Μέσα σε αυτό το μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό τοπίο, η Ευρώπη βρίσκεται περισσότερο εκτεθειμένη σε κρίσεις και εντάσεις, ιδίως στη γειτονική της περιφέρεια.
75 χρόνια μετά τη Διακήρυξη Σουμάν, και παρά τις δυσκολίες, η ΕΕ παραμένει σήμερα ένα μοναδικό ιστορικό οικοδόμημα που συνδυάζει ειρήνη, δημοκρατία, κράτος δικαίου και οικονομική συνεργασία. Δεν είναι απλώς μια γεωγραφική περιοχή ή ένας οικονομικός μηχανισμός. Είναι μια κοινότητα αξιών, μια πολιτισμική και πολιτική κατασκευή που ενώνει τους λαούς της. Η ενότητα αποτελεί το ισχυρότερο ανάχωμα απέναντι στις σημερινές κρίσεις και προκλήσεις ενώ η κοινή εξωτερική πολιτική και άμυνα, η κοινή ψηφιακή και ενεργειακή στρατηγική και η ενιαία στάση απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη και την κλιματική αλλαγή, δεν αποτελούν πλέον επιλογή αλλά μονόδρομο. Διότι, η πολιτική και θεσμική θωράκιση της Ε.Ε. μπορεί να είναι το αντίβαρο στην αβεβαιότητα ενός παγκοσμιοποιημένου, αλλά βαθιά κατακερματισμένου κόσμου.
Η Ημέρα της Ευρώπης 2025, λοιπόν, δεν είναι μόνο μια ιστορική επέτειος. Είναι μια ζωντανή υπενθύμιση του πού ήμασταν και πού μπορούμε να πάμε. Ο κόσμος αλλάζει – και μαζί του πρέπει να αλλάξει και η Ευρωπαϊκή Ένωση: από τον φιλελεύθερο διεθνισμό περάσαμε πλέον σε μια παγκόσμια πολυ-πολικότητα, όπου η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται να μετατραπεί από ήπια σε έξυπνη και στρατηγική δύναμη ώστε να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις νέες πολυεπίπεδες προκλήσεις. Οι "Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης" δεν είναι πλέον μια αφηρημένη ιδέα: είναι ιστορική πρόκληση και πολιτική αναγκαιότητα.
Χρόνια πολλά Ευρώπη!
