«Αρνούμαστε να παραδώσουμε στη λήθη τους 353.000 νεκρούς»

Στις 19 Μάϊου του 1919, ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάζεται στη Σαμψούντα και δρομολογεί την ανελέητη σφαγή των Ελλήνων του Πόντου.

Εκατοντάδες πόλεις και χωριά που είχαν από την αρχαιότητα αδιάκοπο πολιτισμό για περισσότερους από 28 αιώνες, ερήμωσαν.

Χιλιάδες εκκλησιές και σχολεία καταστράφηκαν ενώ 353.000 κάτοικοι σφαγιάστηκαν ή πέθαναν από κακουχίες και πείνα, στα τάγματα εργασίας και στις περιβόητες πορείες του «λευκού θανάτου».

Το 1994 η Βουλή των Ελλήνων ομόφωνα ψήφισε νόμο και έκτοτε η 19η Μαΐου τιμάται ως Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού από τους Τούρκους.

«Το δάκρυ είναι το πενταπόσταγμα της ματωμένης σκέψης. Είναι ό,τι το καθαρότερο αναβλύζει από τις ρωγμές της ψυχής…» διαβάζουμε μεταξύ άλλων στις 320 σελίδες του τελευταίου βιβλίου του Νίκου Κωνσταντινίδη, «Δακρυσμένα Χώματα», εκδόσεις «Κυριακίδη».

Η πλοκή και οι πρωταγωνιστές του βιβλίου, όπως με δεξιοτεχνία τους παρουσιάζει ο Νίκος Κωνσταντινίδης, αντανακλά στο δάκρυ που πότισε τα άγια χώματα σε Πόντο και Καύκασο και μετά εδώ στην Ελλάδα τα άπαρτα βουνά της Αντίστασης.

«Είμαστε η χώρα της οποίας και οι θεοί δακρύζουν. Στην ατέρμονη διαδρομή τους οι πρόσφυγες από Πόντο και Καύκασο έζησαν εποχές χωρίς προσμονές και στιγμές που προκάλεσαν καρδιοχτύπια. Ένα πικρό ταξίδι η ζωή τους από τη φυγή ως τη θανή. Ένα ταξίδι προσμονής και νοσταλγίας, στην αναβροχιά και την μπόρα. Μία πολυκύμαντη πορεία με πτήσεις και πτώσεις αλλεπάλληλες. Στη διαδρομή τους αυτή είδαν χαρές που χάθηκαν, σαν να ήταν ζωγραφιές από νερομπογιές και αλήθειες πιο ωραίες και από τα όνειρα. Δεν πτοήθηκαν όμως και δεν το έβαλαν κάτω. Αγωνίστηκαν και προχώρησαν με βήματα όμοια με αυτά που κάνει ο σταλακτίτης για να ανταμωθεί με τον σταλαγμίτη του, να σμίξουν και να γίνουν ένα…» γράφει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας.

Ο Νίκος Κωνσταντινίδης (φωτ.), γεννήθηκε στο Χωρύγι Κιλκίς και σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Στοκχόλμης. Εργάστηκε ως δάσκαλος στη Σουηδία σε τμήματα μητρικής γλώσσας με Έλληνες μαθητές και υπήρξε αναγνωρισμένος διερμηνέας από το σουηδικό κράτος, καθώς επίσης μεταφραστής του Ελληνικού Προξενείου Στοκχόλμης.

Διετέλεσε πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Εκπαιδευτικών Σουηδίας, πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Νορτσέπιγκ, εκπρόσωπος των μεταναστών στο Μεταναστευτικό Συμβούλιο του δήμου Νορτσέπιγκ, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ομοσπονδίας Ελληνικών Συλλόγων και Κοινοτήτων Σουηδίας με αρμοδιότητα τα εκπαιδευτικά ζητήματα καθώς επίσης και δάσκαλος για διερμηνείς στο Νορτσέπινγκ.

Συνέγραψε τρία σουηδοελληνικά λεξικά και δημοσίευσε πληθώρα άρθρων στον ελληνικό μεταναστευτικό Τύπο της Σουηδίας. Το 2019 βραβεύτηκε από το υπουργείο Παιδείας της Ρωσίας, λαμβάνοντας μέρος σε διεθνή διαγωνισμό με άρθρο που έφερε τον τίτλο: «Η Ελληνίδα Γυναίκα στα Χρόνια της Αντίστασης».

Μιλώντας στη «Μακεδονία της Κυριακής» τονίζει: «Αρνούμαστε να παραδώσουμε στη λήθη τις 353.000 των νεκρών μας και αγωνιζόμαστε για την αναγνώριση της γενοκτονίας μέχρι που να αναπαυθούν οι ψυχές τους. Η υποχώρηση από την υποχρέωση αυτή αποτελεί ηθική και εθνική ύβρη…».

Πότε και πώς αρχίσατε να γράφετε βιβλία;

Έναυσμα για τη συγγραφή στάθηκε η διαπίστωση από πλευράς μου ότι, όταν ήμουν στη Σουηδία, στη δεκαετία του ’80, υπήρχε έλλειψη εξειδικευμένων λεξικών σε θέματα επιστημονικής ορολογίας. Ως εκ τούτου, συνέλαβα την ιδέα να προχωρήσω στη συγγραφή ειδικών λεξικών. Αρχικά, ξεκίνησα με το λεξικό ιατρικών όρων και κατόπιν προχώρησα στη συγγραφή λεξικού νομικών όρων. Ως δάσκαλος, όμως, δεν μπορούσα να αφήσω απ’ έξω τη συγγραφή ενός ερμηνευτικού σχολικού λεξικού, σε θέματα ορολογίας των μαθημάτων, στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στη Σουηδία.

Πόσα βιβλία έχετε γράψει μέχρι τώρα;

Από αγάπη για τον Πόντο, μετά τον ερχομό μου στην Ελλάδα, μαζί με την κόρη μου, Αρχοντούλα Κωνσταντινίδου, φιλόλογο και πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια της Ποντιακής Διαλέκτου, υποψήφια διδάκτορα Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδας, γράψαμε το βιβλίο «Οι ρίζες μας: Πόντος-Καύκασος-Χωρύγι Κιλκίς» και λίγο αργότερα το βιβλίο «Ιχνηλατώντας τις Ρίζες μας στο Καρς του Καυκάσου» σε αυτοέκδοση με εξαντλημένα και τα δύο βιβλία.

Πώς προέκυψε το τελευταίο σας βιβλίο «Δακρυσμένα Χώματα»;

Το τελευταίο μου βιβλίο «Δακρυσμένα Χώματα», είναι ιστορικό μυθιστόρημα και συνδυάζει τη φυγή των προσφύγων προγόνων μας, την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα και τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν μέσα στα πλαίσια των ιστορικών γεγονότων του περασμένου αιώνα.

Νιώθοντας ότι η ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού είναι άγνωστη στις νεότερες γενιές προσπάθησα μέσα από ένα ιστορικό μυθιστόρημα σε γλώσσα εύληπτη να καταγράψω τα γεγονότα της φυγής και του ξεριζωμού από τις πατρογονικές εστίες, που δεν δικαιώθηκαν τον ανάλογο χώρο, στις επίσημες σελίδες της ιστορίας. Το βιβλίο είναι ένα χάδι παρηγοριάς και ελπίδας στον ανεμοστρόβιλο της προσφυγιάς και αντανακλά στο δάκρυ που πότισε τα άγια χώματα και μνήματα σε Πόντο και Καύκασο και κατόπιν εδώ στην Ελλάδα.

Το 1962 η Διδώ Σωτηρίου εξέδωσε τα «Ματωμένα Χώματα», ένα έργο-σταθμό για την ιστορία του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Τα «Δακρυσμένα Χώματα» έχουν κάτι κοινό με τα «Ματωμένα Χώματα»;

Βεβαίως και έχουν. Αλλά μιας και κάνετε αναφορά στη Διδώ Σωτηρίου, να πω ότι η γιαγιά μου, η Βαρβάρα Κωνσταντινίδου από τον Άγιο Αντώνιο Κιλκίς, ήταν φυλακή μαζί με τη Διδώ Σωτηρίου στα χρόνια του εμφυλίου. Όταν διάβασα το βιβλίο της Διδώς «Εντολή» στη Σουηδία, το 1978, έστειλα στον εκδοτικό οίκο μία επιστολή γράφοντας ότι είμαι ο εγγονός της αναφερόμενης στο βιβλίο Βαρβάρας, με την οποία ήταν μαζί στη φυλακή. Η Διδώ Σωτηρίου μου απάντησε με ιδιαίτερη ζέση, εκθειάζοντας τη γιαγιά μου, σε τετρασέλιδο κόλλας αναφοράς. Ας επικεντρωθούμε, όμως, στην απάντηση. Τα «Ματωμένα Χώματα» όπως και τα «Δακρυσμένα Χώματα» έχουν ως κοινό σημείο τον ξεριζωμό από την πατρώα γη και τα βιώματα των ηρώων που ακολούθησαν μετά. Ο τίτλος του μυθιστορήματος της Διδώς Σωτηρίου φυσικά και με ενέπνευσε. Ήθελα, όμως, να κάνω αναφορά στα ποτισμένα με δάκρυα χώματα της προσφυγικής διαδρομής των προγόνων μας, στην παραμονή τους στα απολυμαντήρια της Καλαμαριάς, μέχρι την οριστική τους εγκατάσταση στα μέρη που επέλεξαν.

Τι συμβολίζει για εσάς η 19η του Μάη;

Η 19η του Μάη είναι ημέρα μνήμης για τον Ελληνισμό. Είναι ημέρα δέησης για τις ψυχές των νεκρών μας, που εκτελέστηκαν μόνο και μόνο γιατί ήταν χριστιανοί και Έλληνες. Κάθε χρόνο στις 19 του Μάη στέλνουμε με την ανάσα του αέρα την προσευχή μας, να ταξιδέψει απ’ άκρη σ’ άκρη σ’ όλο τον Πόντο και σαν ψυχή να χαϊδέψει τη μνήμη που καίει στα περήφανα όρη, σαν άκαυτη βάτος, την ώρα που η κλαίουσα ιτιά προσκυνά τα νερά του Πυξίτη και ψηλά στην Παναγία Σουμελά σπάει ο βράχος, για να απελευθερώσει από μέσα του ένα δάκρυ. Ένα καλά φυλαγμένο δάκρυ, σαν τη σιγή διάφανο και σαν το κρύσταλλο καθαρό. Να νοτίσει τη μνήμη και να θυμίσει πως παράδοση δεν είναι μόνον η συντήρηση της στάχτης αλλά και η διατήρηση της φλόγας.

Και κάτι ακόμη: Ως τώρα όλοι γνωρίζαμε ότι ο όρος «γενοκτονία» επινοήθηκε μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, από τον πολωνοεβραίο Ραφαήλ Λέμκιν, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, για να περιγράψει το έγκλημα της μαζικής εξόντωσης των Εβραίων από τους Ναζί, κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Ο όρος «γενοκτονία» ειπώθηκε, ωστόσο, για πρώτη φορά το 1917, από τον αρχηγό του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος της Σουηδίας, και μετέπειτα πρωθυπουργό της, Γιέλμαρ Μπράντιγκ, σε ομιλία του στη Στοκχόλμη, δημοσιευμένη στην εφημερίδα Socialdemokraten, στις 28 Μαρτίου 1917, αναφερόμενος στη γενοκτονία των Αρμενίων. Ο ΟΗΕ υιοθέτησε τον όρο 31 χρόνια αργότερα, το 1948.

Σε σχέση με τη 19^η του Μάη αξίζει να διατρανώσουμε ότι αρνούμαστε να παραδώσουμε στη λήθη τις 353.000 των νεκρών μας και αγωνιζόμαστε για την αναγνώριση της γενοκτονίας μέχρι που να αναπαυθούν οι ψυχές τους. Η υποχώρηση από την υποχρέωση αυτή αποτελεί ηθική και εθνική ύβρη. Η αλήθεια απαιτεί σεβασμό στα γεγονότα και τιμή στα θύματα. Και προπάντων θέτει ενώπιον των ευθυνών τους όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις, τοποθετώντας το αίτημα της αναγνώρισης της γενοκτονίας στην ατζέντα της επίσημης εξωτερικής πολιτικής.

Η Γενοκτονία των Αρμενίων έχει αναγνωριστεί από 35 χώρες. Γιατί η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου που συντελέστηκε από τους ίδιους δράστες, στον ίδιο γεωγραφικό χώρο, την ίδια περίοδο έχει αναγνωριστεί μόνο από πέντε χώρες;

Ας μην μας διαφεύγει ότι η Γενοκτονία των Αρμενίων αφορά τη Γενοκτονία ενός ολόκληρου έθνους, ενώ η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου αφορά μέρος του ελληνικού έθνους, γι’ αυτό και απαιτούνται περισσότερες και πιο δυναμικές προσπάθειες από πλευράς της ελληνικής κυβέρνησης. Το ότι Έλληνες πολιτικοί αποτίουν φόρο τιμής στον Κεμάλ, σαφώς και δεν βοηθά προς αυτήν την κατεύθυνση. Η Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού, όμως, δεν παύει να αποτελεί μείζον ζήτημα, γι’ αυτό και πρέπει να αρθεί ψηλά στην ατζέντα της εξωτερικής πολιτικής.

Μήπως η ελληνική πολιτεία θα έπρεπε να αναλάβει πρωτοβουλίες για να αναγνωριστεί η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου από περισσότερες χώρες;

Φυσικά και πρέπει να γίνει αυτό. Ένα τέτοιο ζήτημα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί μόνο από τους Ποντιακούς Συλλόγους. Είναι θέμα καθαρά βούλησης της Πολιτείας. Οι Σύλλογοι και οι Ομοσπονδίες μπορούν να συμβάλουν στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και στην καλλιέργεια του κατάλληλου κλίματος, δεν μπορούν, όμως, να το «τρέξουν» παραπέρα. Δυστυχώς, οι μέχρι τώρα κυβερνήσεις δεν φάνηκαν να ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την αναγνώριση της Ποντιακής Γενοκτονίας, φοβούμενες ίσως μήπως δυναμιτίσουν το κλίμα καλής γειτονίας με την Τουρκία.

Είστε ικανοποιημένος από τις δράσεις του λεγόμενου «οργανωμένου ποντιακού χώρου» προκειμένου να αναγνωριστεί η Γενοκτονία των Ελλήνων διεθνώς;

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες από όλον τον οργανωμένο ποντιακό χώρο, υπολείπονται πολλά ακόμη να γίνουν μέσα από την καθιέρωση ενός νομικού οργάνου, το οποίο θα υποστηρίξει επιστημονικά και νομικά το ζήτημα της αναγνώρισης. Άλλωστε, ο οργανωμένος ποντιακός χώρος είναι περισσότερο αφιερωμένος και αφοσιωμένος σε θέματα πολιτισμού και λαογραφίας και εκ των πραγμάτων δεν έχει και τη νομική επάρκεια να υποστηρίζει ένα θέμα που άπτεται του Διεθνούς Δικαίου.

Κατά την άποψή σας τι θα έπρεπε να γίνει για να αναγνωριστεί η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου διεθνώς;

Να θεσμοθετηθεί ένα νομικό όργανο, στελεχωμένο από αρμόδιους επιστήμονες, που σε συνεργασία με φορείς της Ελληνικής Κυβέρνησης, Ποντιακές Ομοσπονδίες ανά τον κόσμο, τις απανταχού πρεσβείες και τον Απόδημο Ελληνισμό να υποστηρίξει σθεναρά το αίτημα της αναγνώρισης της Γενοκτονίας. Σημαντικό ρόλο στην υπόθεση αυτή πρέπει να παίξει και η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσα από τη σύσταση μιας αρμόδιας και καταρτισμένης επιτροπής για την αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου.

Ποιο θα είναι το επόμενο βιβλίο σας;

Αυτή τη στιγμή γράφω ένα ιστορικό μυθιστόρημα που αναφέρεται στον λαό της Παλαιστίνης και στα δεινά του. Πρωταγωνιστές είναι τα παιδιά μίας αστικής οικογένειας γιατρών, που σκοτώνονται οι γονείς τους σε βομβαρδισμό και λόγω των συνθηκών χάνουν ο ένας τον άλλον. Ακολουθεί η φυγή τους στην Ευρώπη, σε διαφορετικές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, ώσπου μετά από πολλές περιπέτειες και πολλά διαδραματιζόμενα γεγονότα, βρίσκουν ο ένας τον άλλον. Ως τη στιγμή της αντάμωσής τους, εκτυλίσσονται απροσδόκητα και αναπάντεχα γεγονότα.

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 18.05.2025