Διδάσκοντας τη γλώσσα των Πομάκων

- Newsroom

"Υπολογίζεται πως η γλώσσα των Πομάκων στην Ελλάδα έχει περίπου 35.000 φυσικούς ομιλητές", δηλώνει ο κ. Νικόλαος Κόκκας, ερευνητής του Πολιτιστικού Αναπτυξιακού Κέντρου Θράκης (ΠΑΚΕΘΡΑ).

Συνέντευξη στη Μαρία Νικολάου

Από τις συνολικά 7.000 γλώσσες που μιλούν σήμερα οι άνθρωποι στη Γη, τουλάχιστον οι μισές απειλούνται με εξαφάνιση. Η πολυγλωσσία αποτελεί πραγματικότητα για τον πλανήτη μας. Από μόνη της η πολυγλωσσία δεν αποτελεί πρόβλημα, στο βαθμό που υπάρχουν τρόποι επικοινωνίας και σεβασμός των ολιγότερο ομιλούμενων γλωσσών. Η εξαφάνιση κάποιων γλωσσών στο διάβα του χρόνου μπορεί να αποτελεί νομοτελειακό κανόνα. Από την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι σε όλες τις εποχές παρατηρούνται γλωσσολογικές οσμώσεις, αλληλοδανεισμοί και επιδράσεις, καθώς ορισμένες γλώσσες παρουσιάζουν μεγαλύτερη δυναμική από άλλες για λόγους πολιτιστικούς, οικονομικούς ή κοινωνικούς.

Πού στοχεύει η προσπάθεια του ΠΑΚΕΘΡΑ;
Από το ξεκίνημά της, το 2003, η προσπάθεια αυτή του ΠΑΚΕΘΡΑ αποσκοπούσε στο να δώσει την ευκαιρία στους πολίτες να γνωρίσουν τη γλώσσα και τον πολιτισμό των Πομάκων. Για το λόγο αυτό, εκτός από τα μαθήματα γλώσσας, στα σεμινάρια συμπεριλαμβάνονται ομιλίες, συζητήσεις, προβολές και πεζοπορικές διαδρομές στα Πομακοχώρια. Έτσι, όσοι και όσες παρακολουθούν τα σεμινάρια αποκτούν μια σφαιρική εικόνα για την ιστορική παρουσία των Πομάκων στη Θράκη, για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον τους.

Σε ποια συμπεράσματα οδηγηθήκατε από τη μέχρι τώρα προσπάθειά σας;
Από την αρχή έπρεπε να ξεπεραστούν αντικειμενικές δυσκολίες, καθώς δεν είχαμε στήριξη από πουθενά. Η πεποίθηση όμως πως η πρωτοβουλία μας κάλυπτε ένα σημαντικό κενό μας έκανε να συνεχίσουμε. Μία σκέψη που μας έχει γεννηθεί όλα αυτά τα χρόνια είναι πως θα έπρεπε αυτό που κάνουμε εμείς να γίνεται από κάποιον επίσημο εκπαιδευτικό φορέα. Το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή. Από την άλλη πλευρά, έχουμε συνειδητοποιήσει πως υπάρχει δίψα στον εκπαιδευτικό κόσμο που εργάζεται στα Πομακοχώρια για τη γνώση της γλώσσας των Πομάκων, ώστε να μπορεί να διευκολύνεται το έργο τους.

Είναι μια γλώσσα που ομιλείται; Από πόσους και πού;
Υπολογίζεται πως η γλώσσα των Πομάκων στην Ελλάδα έχει περίπου 35.000 φυσικούς ομιλητές. Στο νομό Ξάνθης οι Πομάκοι ξεπερνούν τους 20.000 ομιλητές. Στη βουλγαρική Ροδόπη υπολογίζεται πως υπάρχουν περίπου 300.000 Πομάκοι, δηλαδή σλαβόφωνοι μουσουλμάνοι. Βέβαια Πομάκοι υπάρχουν και σε άλλες βαλκανικές χώρες. Στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες πολλοί Πομάκοι έχουν εγκατασταθεί μόνιμα στην Αθήνα, στη Μύκονο, στη Βοιωτία και αλλού.

Υπάρχει ενδιαφέρον από την πλευρά των λοιπών κατοίκων;
Ναι, μεγάλο. Κυρίως στους εκπαιδευτικούς, νηπιαγωγούς, δασκάλους και καθηγητές. Μας έχουν συγχαρεί για την πρωτοβουλία μας πολλοί πολίτες της Ξάνθης. Αλλά και από την Κομοτηνή, την Καβάλα και τη Δράμα είχαμε μαθητές που διένυαν μεγάλες αποστάσεις, για να παρακολουθήσουν τα σεμινάρια του ΠΑΚΕΘΡΑ.

Πώς αντιδρούν οι ίδιοι οι Πομάκοι στο ενδιαφέρον που δείχνουν κάποιοι για τη γλώσσα τους;
Υπάρχουν διάφορες αντιδράσεις. Πολλοί Πομάκοι παραξενεύονται όταν ακούν ότι η γλώσσα τους διδάσκεται, γιατί μέχρι σήμερα πίστευαν πως δεν έχει γραφή. Έτσι τους έλεγαν κάποιοι. Και ενώ είχαν ήδη εκδοθεί πομακικά λεξικά, βιβλία γραμματικής και συντακτικού, αναγνωστικά, εφημερίδες, παραμύθια, λαογραφικό υλικό, πολλοί το αγνοούσαν ηθελημένα, προσπαθώντας να επιβάλουν στους Πομάκους ένα αίσθημα αυτοϋποτίμησης της γλώσσας τους. Πρόκειται για πολιτική που υποκινείται από σκοτεινούς κύκλους.

Συναντήσατε δηλαδή δυσκολίες, αντιρρήσεις και αντιδράσεις;
Δεν υπήρξαν σημαντικές αντιρρήσεις. Μόνο κάποια μεμονωμένα σχόλια. Αρνητικές αντιδράσεις έχουν εκφραστεί από το χώρο του κεμαλικού τουρκισμού, που εκπροσωπείται με ιδιαίτερο φανατισμό στην Ξάνθη από τουρκόφωνες εφημερίδες και ραδιόφωνα της Θράκης. Θα αναφέρω, όμως, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των αντιδράσεων αυτών. Το Μάρτιο του 2006, όταν εκδόθηκε από το ΠΑΚΕΘΡΑ στην Ξάνθη ένα δίγλωσσο πομάκικο παραμύθι, προξενικοί κύκλοι ενοχλήθηκαν έντονα. Η Μειονοτική Συμβουλευτική Επιτροπή όρισε συνάντηση στο τζαμί της Μύκης στις 5 Απριλίου 2006, για να καταδικάσει την έκδοση. Ως προς τις δυσκολίες, σχετίζονται με τα πενιχρά μέσα που έχουμε στο ΠΑΚΕΘΡΑ και το μικρό χώρο για τη διδασκαλία. Αλλά όταν υπάρχει καλή διάθεση και όρεξη, όλα τα εμπόδια μπορούν να ξεπεραστούν.

Υπάρχουν περιορισμοί στην ομιλία της πομακικής γλώσσας;
Θα μπορούσαμε να επισημάνουμε τους περιορισμούς που συνδέονται με τη διαφοροποίηση των τοπικών ιδιωμάτων από χωριό σε χωριό. Αλλά το γεγονός αυτό παρατηρείται σε όλες τις γλώσσες και είναι περισσότερο αναμενόμενο στην περίπτωση μιας γλώσσας που ελάχιστα έχει καλλιεργήσει τη γραπτή μορφή της.
 
Πώς σχολιάζετε το γεγονός ότι, αν και αποτελεί στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα, το δικαίωμα στη μητρική γλώσσα εξακολουθεί να είναι ζητούμενο;
Το δικαίωμα στη μητρική γλώσσα συνδέεται με την ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας. Οι άνθρωποι που έχουν την ευκαιρία να καλλιεργήσουν τη γλώσσα τους μπορούν να αναπτύσσουν ολόπλευρα και το χαρακτήρα τους, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στο μυαλό τους.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της πομακικής γλώσσας, ποιες οι ομοιότητες με άλλες γλώσσες που μιλιούνται στην περιοχή;
Η πομακική ανήκει στη γλωσσική οικογένεια των νοτιοσλαβικών γλωσσών. Οι γραμματικές δομές της παραπέμπουν στην παλαιοσλαβονική, η οποία σήμερα έχει εξαφανιστεί. Από την άποψη αυτή μπορούμε να πούμε πως είναι γλώσσα συγγενική με τις υπόλοιπες σλαβικές γλώσσες. Για το λόγο αυτό οι Πομάκοι μπορούν να καταλάβουν τα βουλγαρικά, τα σερβικά, τα κροατικά, το ιδίωμα των Σκοπίων. Βέβαια, στην πομακική υπάρχει ένα ποσοστό λεξιλογίου που αποτελεί δάνειο από την τουρκική. Υπάρχουν όμως και δάνεια από την ελληνική γλώσσα και μάλιστα από την αρχαία ελληνική.

Είναι εύκολη η εκμάθησή της;
Όπως έχει φανεί από την τετραετία κατά την οποία διδάσκεται η πομακική στο ΠΑΚΕΘΡΑ, είναι εφικτή η εκμάθηση της γλώσσας των Πομάκων σε σύντομο χρονικό διάστημα από όποιους έχουν το σχετικό ενδιαφέρον. Έχουμε διαπιστώσει πως οι σπουδαστές που μελετούν συστηματικά μπορούν γρήγορα να μιλήσουν πομακικά, αλλά και να εκφραστούν γραπτά. Ιδιαίτερα εάν τους δίνεται η ευκαιρία εξάσκησης της γλώσσας κατά την καθημερινή επικοινωνία τους με Πομάκους.

Η στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Ποια είναι η στάση της Ευρώπης για τις ολιγότερο ομιλούμενες μητρικές γλώσσες;
Σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ο σεβασμός απέναντι στις ολιγότερο ομιλούμενες μητρικές γλώσσες αποτελεί θεμελιώδη αρχή. Ο Ευρωπαϊκός Χάρτης για τις Περιφερειακές ή Μειονοτικές Γλώσσες (Στρασβούργο, 1992) δίνει έμφαση στο σεβασμό της γλωσσικής ετερότητας. Τα κράτη-μέλη οφείλουν, σύμφωνα με αυτόν, να λαμβάνουν μέτρα προστασίας των διαφορετικών γλωσσών που χρησιμοποιούνται παραδοσιακά μέσα στην επικράτειά τους. Η αναγνώριση των περιφερειακών ή μειονοτικών γλωσσών θεωρείται "έκφραση πολιτισμικού πλούτου" (άρθρο 7, παρ. 1). Καθορίζοντας την πολιτική τους ανάλογα με τις ανάγκες και επιθυμίες των γλωσσικών ομάδων, τα κράτη πρέπει να απαλείψουν τις διακρίσεις-περιορισμούς που υπάρχουν σε βάρος κάποιων ολιγότερο ομιλουμένων γλωσσών και να προωθήσουν την αμοιβαία κατανόηση ανάμεσα στις γλωσσικές ομάδες μιας χώρας (άρθρο 7, παρ. 2-4).

Ποια μέτρα νομίζετε ότι πρέπει να λαμβάνονται, ώστε να προστατεύονται τέτοιου είδους γλώσσες;
Πιστεύω πως τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο πρέπει να ενισχύεται η εκμάθηση των ολιγότερο ομιλουμένων γλωσσών, καθώς κάθε γλώσσα είναι δημιούργημα του ανθρώπινου πολιτισμού. Πρέπει να ενισχύονται σχετικές εκδόσεις, να διοργανώνονται επιστημονικά συνέδρια και να εξετάζεται η δυνατότητα χρήσης της γλώσσας σε τοπικό επίπεδο στην εκπαίδευση, εφόσον το χρειάζονται οι ίδιοι οι ομιλητές της γλώσσας.