- Newsroom
Ο πρώτος διαδικτυακός γιατρός ήταν ο «Dr» Google. Τώρα, μάλλον βρέθηκε ισχυρός αντίπαλος που φαίνεται να κερδίζει στα σημεία, αφού η τεχνητή νοημοσύνη στον χώρο της υγείας και δη της ψυχικής, μπαίνει αργά, αλλά σταθερά στη ζωή ειδικότερα των νεότερων, ενίοτε όμως από επικίνδυνες ατραπούς, καθώς τα όρια προς στιγμήν είναι δισδιάκριτα και ακόμη δεν υπάρχει ενιαίο πλαίσιο ασφαλούς πλοήγησης. Κάποιες πρώτες προσπάθειες γίνονται στις ΗΠΑ με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία να έχει πρόσφατα εκδώσει κατευθυντήριες οδηγίες, ενώ την ίδια στιγμή ετοιμάζεται από αρμόδιους φορείς και ρυθμιστικές αρχές πιλοτικό πρόγραμμα που θα καλύψει πάνω από το 80% των οργανισμών υγείας με στόχο την ασφαλή, ελεγμένη και αξιόπιστη χρήση του ΑΙ στην υγεία. Τι προβλέπουν όμως, αυτές οι νέες κατευθυντήριες οδηγίες και τι ακριβώς είναι αυτό το πιλοτικό πρόγραμμα που ετοιμάζεται και όπως όλα τα πράγματα έτσι και αυτό, κάποια στιγμή σίγουρα θα ταξιδέψει και στην άλλη άκρη του Ατλαντικού; Απαντήσεις δίνει σε συνέντευξη που παραχωρεί στο Πρακτορείο Fm και στην Τάνια Μαντουβάλου η συμβουλευτική ψυχολόγος ψυχοθεραπεύτρια Γλυκερία Αποστολοπούλου, η οποία είναι μέλος της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας (American Psychological Association, APA) που είναι ο μεγαλύτερος επιστημονικός και επαγγελματικός οργανισμός ψυχολόγων στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι γυναίκες καταφεύγουν συχνότερα από τους άντρες στο chat gpt για ψυχολογικούς λόγους
Όπως αναφέρει η κ. Αποστολοπούλου περίπου το 21% των Ελλήνων έχει λογαριασμό στο ChatGPT, με την υψηλότερη χρήση να γίνεται από τους νέους ηλικίας 18-24 ετών, σε ποσοστό 44%. Οι άνω των 55 ετών φαίνεται ότι το χρησιμοποιούν σε ποσοστό μόλις 11%. «Σε αντιπαράθεση με τα στατιστικά δεδομένα της Αμερικής, όπου το 34% των ενηλίκων φαίνεται να έχει χρησιμοποιήσει το ChatGPT, με υψηλότερο ποσοστό 58% μεταξύ των ενηλίκων κάτω των 30 ετών. Από τους χρήστες του ChatGPT, το 35% το χρησιμοποιεί για συναισθηματική υποστήριξη. Ειδικότερα, οι γυναίκες είναι 1,6 φορές πιο πιθανό να χρησιμοποιούν το ChatGPT για ψυχολογικούς λόγους (42% έναντι 26% των ανδρών). Έχει ενδιαφέρον ότι η χρήση AI για συναισθηματική υποστήριξη μειώνεται όσο αυξάνεται το εισόδημα: Οι άνθρωποι με χαμηλό εισόδημα το χρησιμοποιούν στο 39% , ενώ οι άνθρωποι με υψηλότερο εισόδημα στο 30%, κάτι που αναδεικνύει και το ζήτημα της προσβασιμότητας στην ψυχική υγεία».
Το 52% των επαγγελματιών ψυχικής υγείας ανησυχεί για τη χρήση του ΑΙ
Όσον αφορά τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, σύμφωνα με την κ. Αποστολοπούλου, έως τον Σεπτέμβριο του 2024, μόνο το 29% των ειδικών ανέφερε ότι είχε χρησιμοποιήσει εργαλεία AI στην πρακτική του τον τελευταίο χρόνο, με το 11% να τα χρησιμοποιεί συστηματικά, τουλάχιστον μία φορά τον μήνα. Ποια είναι όμως, τα συμπεράσματα από τα δεδομένα που προκύπτουν από τους αριθμούς ρωτήθηκε το μέλος της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας. «Η πλειονότητα των ψυχολόγων σε ποσοστό 52% εκφράζει ανησυχία για τη χρήση του ΑΙ . Παρατηρούμε ότι στη χώρα μας υπάρχει αυξανόμενη ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στην κλινική πράξη. Όσον αφορά στους ειδικούς φαίνεται να αρχίζουν να χρησιμοποιούν υποστηρικτικά εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν αντικαθιστούν τον θεραπευτή. Βέβαια, χρειάζεται ακόμα να γίνει αρκετή έρευνα και ταυτόχρονα εκπαίδευση και πιστοποίηση των επαγγελματιών ψυχικής υγείας στη χρήση AI. Ως προς τους χρήστες παρατηρούμε ότι καταφεύγουν όλο και συχνότερα στο ΑΙ για άμεση απάντηση στους προβληματισμούς τους, για ανακούφιση σε στιγμές έντασης, για εκτόνωση και για προσωρινή κάλυψη αναγκών, όπως η επιβεβαίωση ή ο καθησυχασμός.
Η αλόγιστη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης επηρεάζει δυσμενώς τις γνωστικές λειτουργίες
Είναι λογικό να ανησυχούν περισσότεροι από έναν στους δύο ψυχολόγοι, τη στιγμή που τον περασμένο Απρίλιο ένας 16χρονος στην Καλιφόρνια αυτοκτόνησε μετά από μήνες συνομιλιών με το CHAT GPT. Πώς σχολιάζετε το γεγονός και τι θεωρείτε ότι θα πρέπει να γίνει για να αποφευχθούν άλλα τέτοια θλιβερά γεγονότα, ρωτήθηκε η κ. Αποστολοπούλου: Η κύρια ανησυχία μου έγκειται στο ότι δεν υπάρχει επαρκής ενημέρωση και εκπαίδευση για το πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη προς όφελός μας, με αποτέλεσμα πολύ συχνά η χρήση του ΑΙ να λειτουργεί επιβαρυντικά και όχι βοηθητικά. Χρειάζεται να γνωρίζουμε όλοι ότι εργαλεία όπως το chatgpt δεν είναι σχεδιασμένα για να παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη και μπορεί να έχουν ολέθριες συνέπειες, εάν βασιζόμαστε σε αυτά για ζητήματα της ψυχικής μας υγείας, όπως το τραγικό παράδειγμα που αναφέρατε. Μπορούν να παρέχουν μόνο μια βραχυπρόθεσμη ανακούφιση, ή να χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά σε συνεννόηση πάντα με ειδικούς ψυχικής υγείας. Αξίζει όλοι μας να αναρωτηθούμε και να είναι συνειδητό το ποιες ανάγκες μας θέλουμε να καλύψουμε με τη χρήση του ΑΙ. Επίσης, έρευνες δείχνουν ότι με την αλόγιστη χρήση του προκύπτουν και γνωστικές αλλαγές στον εγκέφαλο και μπορεί να αλλάξει ακόμα και η ικανότητά μας για λήψη αποφάσεων».
Να ενισχύσουμε τον τεχνολογικό αλφαβητισμό με προγράμματα πρόληψης και εκπαίδευσης
Σχετικά με το περιστατικό αυτοκτονίας του εφήβου στην Καλιφόρνια, «σίγουρα εγείρονται και νομικά θέματα, τα οποία δεν είμαι αρμόδια να αγγίξω, όμως προκύπτει ξανά το ζήτημα της επικινδυνότητας της χρήσης εργαλείων ΑΙ για ψυχολογική υποστήριξη, ιδίως για ευάλωτες ομάδες όπως τα παιδιά και οι έφηβοι. Χρειάζεται να είναι σαφές ότι η χρήση του ΑΙ δεν υποκαθιστά σε καμία περίπτωση έναν θεραπευτή, ο οποίος μπορεί να αναγνωρίσει να ανησυχητικά σημάδια και να παρέμβει εγκαίρως. Επίσης, πιστεύω ότι είναι ανάγκη να ενισχύσουμε πολύ και το κομμάτι του τεχνολογικού αλφαβητισμού, με προγράμματα πρόληψης και εκπαίδευσης για την ασφαλή πλοήγηση».
Η ΑΙ δεν υποκαθιστά τον ψυχοθεραπευτή
Υπάρχουν όμως, κατευθυντήριες οδηγίες που να θέτουν ένα ενιαίο πλαίσιο για την ασφαλή χρήση της ΑΙ, ήταν το επόμενο ερώτημα που ετέθη στην κ. Αποστολοπούλου. «Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (ΑΡΑ)εξέδωσε πρόσφατα κάποιες καλές πρακτικές και κατευθυντήριες οδηγίες για την ασφαλή χρήση της ΑΙ. Επισημαίνει μάλιστα την αναγκαιότητα της ψυχολογικής έρευνας γύρω από τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και τον έλεγχο των εργαλείων της στον τομέα της ψυχικής υγείας από έμπειρους κλινικούς. Μόνο με αυτόν τον τρόπο τα εργαλεία της τεχνητής νοημοσύνης θα μπορέσουν να συμβάλουν ουσιαστικά στην αντιμετώπιση της κρίσης ψυχικής υγείας, αλλά πρέπει να βασίζονται στην ψυχολογική επιστήμη, να αναπτύσσονται σε συνεργασία με ειδικούς ψυχικής υγείας και να ελέγχονται αυστηρά, ως προς την ασφάλειά τους». Για να το πετύχουμε αυτό, τονίζει η κ. Αποστολοπούλου, είναι απαραίτητη η θέσπιση ισχυρών μέτρων προστασίας άμεσα, ώστε να αποφευχθούν περαιτέρω βλάβες στο κοινό. «Ο οδηγός της ΑΡΑ περιλαμβάνει επίσης την ενημερωμένη συγκατάθεση, δηλαδή το ότι οι θεραπευόμενοι πρέπει να γνωρίζουν, πώς μπορούν να αξιοποιήσουν τα εργαλεία της AI και να γίνει πολύ ξεκάθαρη η συνδυαστική και όχι η αποκλειστική τους χρήση. Τα chatbots μπορούν να υποστηρίζουν καθημερινές προκλήσεις, αλλά δεν υποκαθιστούν την ψυχοθεραπεία».
Πιλοτικό πρόγραμμα πιστοποίησης θα καλύψει πάνω από το 80% των οργανισμών υγείας στις ΗΠΑ με στόχο την ασφαλή χρήση ΑΙ στην υγεία
Στον οδηγό της ΑΡΑ, σύμφωνα με την ψυχολόγο, τονίζεται η ανάγκη να υπάρχουν ενσωματωμένα μέτρα ασφαλείας σε αυτές τις πλατφόρμες για την άμεση διασύνδεση ανθρώπων σε κρίση, με φορείς ψυχικής υγείας και την επιβολή κυρώσεων σε εταιρείες ΑΙ που παραπλανούν ή θέτουν σε κίνδυνο τους χρήστες.« Έχουν ήδη γίνει σημαντικά βήματα στην Αμερική, με τα τελευταία νέα να είναι ότι μέσα στο φθινόπωρο του 2025 η Joint Commission (που είναι ένας αμερικανικός, μη κερδοσκοπικός οργανισμός, που από το 1951 ασχολείται με τη διαπίστευση και τον έλεγχο ποιότητας σε νοσοκομεία και φορείς υγείας) σε συνεργασία με την Coalition for HealthAI (έναν συνασπισμό οργανισμών που περιλαμβάνει πανεπιστήμια, φορείς υγείας και ρυθμιστικές αρχές με στόχο την ανάπτυξη καλών πρακτικών για τη χρήση της ΑΙ στην υγεία) θα αναπτύξουν από κοινού πρότυπα και κατευθυντήριες οδηγίες για την υπεύθυνη χρήση του ΑΙ στην υγεία. Θα δημιουργήσουν ένα πρόγραμμα πιστοποίησης που θα καλύψει πάνω από το 80% των οργανισμών υγείας στις ΗΠΑ με στόχο την ασφαλή, ελεγμένη και αξιόπιστη χρήση του ΑΙ. Το πρόγραμμα θα ξεκινήσει άμεσα πιλοτικά, με στόχο να υιοθετηθεί ευρέως, ώστε να υπάρχει ομοιομορφία και αξιολόγηση της ασφάλειας στη χρήση ΑΙ στην υγεία. Στην Ελλάδα δεν είμαστε ακόμα στο στάδιο της εφαρμογής αντίστοιχων πρωτόκολλων».
Ποια είναι τα οφέλη για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας αλλά και για τους θεραπευόμενους
Ποια είναι τελικά η καλή πλευρά του νομίσματος, ρωτήθηκε στη συνέχεια η διακεκριμένη ψυχοθεραπεύτρια; «Τα οφέλη μπορούν να είναι πολλά και για τους ειδικούς ψυχικής υγείας, αλλά και για το ευρύ κοινό. Το ΑΙ μπορεί να προσφέρει βοήθεια στη μελέτη επιστημονικών δεδομένων, να βελτιώσει την ψυχοεκπαίδευση, δηλαδή, την ενημέρωση των ανθρώπων για θέματα ψυχικής υγείας, με στόχο την ψυχική ενδυνάμωση. Για παράδειγμα, μπορούμε να αναζητήσουμε στο chatgpt τον μηχανισμό του άγχους και να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί το σώμα μας και το νευρικό μας σύστημα, όταν μεταφέρεται ένα μήνυμα κινδύνου στον εγκέφαλό μας. Επίσης, μπορεί να βοηθήσει ενισχυτικά σε γνωστικές λειτουργίες, όπως η εκμάθηση, αφού μας διευκολύνει να επεξεργαζόμαστε γρήγορα τις πληροφορίες και μπορούμε να συγκρίνουμε άμεσα πολλές πηγές. Επίσης η χρήση AI σε συνδυασμό με VR (Virtual Reality) μπορεί να λειτουργήσει ενισχυτικά σε διάφορα θεραπευτικά πρωτόκολλα, όπως π.χ στην αντιμετώπιση ειδικών φοβιών. Ο θεραπευόμενος φορά VR headset (γυαλιά εικονικής πραγματικότητας) και εισέρχεται σε ένα εικονικό περιβάλλον που προσομοιώνει την πηγή του φόβου (π.χ. ύψος, έντομα, δημόσια ομιλία). Η AI παρακολουθεί τις αντιδράσεις του σε πραγματικό χρόνο (π.χ. κινήσεις, καρδιακό ρυθμό, έκφραση προσώπου). Ανάλογα με τις αντιδράσεις, η AI προσαρμόζει το περιβάλλον, για να αυξήσει, ή να μειώσει τα ερεθίσματα, εφαρμόζοντας τις αρχές της συστηματικής απευαισθητοποίησης. Πάντα όμως, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση αυτών των μέσων».
Επιβάλλεται η συνεργασία σχολείου οικογένειας και η ένταξη προγραμμάτων ψηφιακής αγωγής στην εκπαίδευση
Όσον αφορά τις προθέσεις της κυβέρνησης να εξετάσει το ενδεχόμενο απαγόρευσης της χρήσης μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε παιδιά από την ηλικία των 15 ετών και κάτω, όπως ανέφερε σε πρόσφατη παρέμβαση του ο πρωθυπουργός σε εκδήλωση στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, η συμβουλευτική ψυχολόγος- ψυχοθεραπεύτρια Γλυκερία Αποστολοπούλου, σχολιάζει: Μπορεί ένα τέτοιο μέτρο να αντιμετωπίσει βραχυπρόθεσμα κάποιες από τις αρνητικές επιπτώσεις της χρήσης των social media από τους εφήβους (όπως για παράδειγμα φαινόμενα διαδικτυακού εκφοβισμού, σύγκριση, χαμηλή αυτοεικόνα), όμως οι πραγματικές αιτίες των δυσκολιών δεν αντιμετωπίζονται. Είναι αλήθεια ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ειδικά στην εφηβεία όπου οι νέοι ανακαλύπτουν την ταυτότητά τους και δοκιμάζουν τα όριά τους, κρύβουν κινδύνους/ προκλήσεις για την ψυχική υγεία. Ταυτόχρονα, όμως, αποτελούν εργαλεία γνώσης, έκφρασης, σύνδεσης και επικοινωνίας. Το θέμα λοιπόν, δεν είναι να τα δαιμονοποιήσουμε ούτε να τα εξιδανικεύσουμε, αλλά να μάθουμε στους νέους πώς να τα αξιοποιούν με μέτρο και υπευθυνότητα. Για να καταστεί αυτό δυνατόν επιβάλλεται η συνεργασία σχολείου και της οικογένειας, καθώς και η ένταξη προγραμμάτων ψηφιακής αγωγής στην εκπαίδευση, ώστε οι έφηβοι να γίνουν ώριμοι και υπεύθυνοι ψηφιακοί πολίτες.
