ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΟΥ "Σιρανό ντε Μπερζεράκ" του ΚΘΒΕ

- Newsroom

Ο λόγος σήμερα για την παράσταση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος με το έργο «Σιρανό ντε Μπερζεράκ» του Γάλλου δραματουργού του 19ου αιώνα Εδμόνδου Ροστάν, σε σκηνοθεσία του Εύη Γαβριηλίδη.

της Ζωής Βερβεροπούλου

Γαλλία, τέλη 19ου αιώνα, με τον νατουραλισμό σε πλήρη άνθηση να εστιάζει στις ασχήμιες της ζωής. Στον έμμονο ζόφο της καλλιτεχνικής αυτής τάσης το θέατρο του Εδμόνδου Ροστάν έρχεται να αντιτάξει τον όψιμο ρομαντισμό του: μια νοσταλγική επιστροφή στα ευγενή πλην ανεκπλήρωτα πάθη, στον λυρισμό της λέξης, στη δεξιοτεχνική επιτήδευση και μαζί στη λειτουργική σύζευξη δραματικού και κωμικού στοιχείου. Με όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά και με μεγάλη επιτυχία στην εποχή της, η έμμετρη ηρωική κωμωδία «Σιρανό ντε Μπερζεράκ» συγκαταλέγεται ανάμεσα στα διασημότερα έργα του Ροστάν. Εμπνευσμένη από τον ομώνυμο υπαρκτό συγγραφέα του 17ου αιώνα, σκιαγραφεί έναν γενναιόφρονα και πνευματώδη ρομαντικό ήρωα, διάσημο για τα χαρίσματά του, αλλά και για τη δυσμορφία της μύτης του, εξαιτίας της οποίας δεν τολμά να ομολογήσει τον έρωτά του στην όμορφη Ρωξάνη. Παγιδευμένος στο θλιβερό όσο και γκροτέσκο πεπρωμένο του, ο δεινός ξιφομάχος Σιρανό θα γίνει επιπλέον επιστήθιος φίλος του Κριστιάν, του ευειδούς αγαπημένου της Ρωξάνης, και μεγαλόψυχα θα τον βοηθήσει να την κατακτήσει. Τα λόγια της αγάπης που συγκινούν την ευαίσθητη νέα, τα λόγια που ο ειλικρινής αλλά ακαλλιέργητος Κριστιάν αδυνατεί να επινοήσει, θα του τα υπαγορεύσει ο ευφραδής Σιρανό και μόνο ο θάνατος θα λύσει αυτή τη -γεμάτη λάμψεις και σκιές- ρομαντική παρεξήγηση, πάνω στην οποία θεμελιώνεται η πλοκή.

ΠΟΤΕ ΦΟΥΝΤΩΝΕΙ Ο ΕΡΩΤΑΣ; Καλογραμμένο, γρήγορο και με τον κεντρικό χαρακτήρα να έχει αποκτήσει status λογοτεχνικού μύθου, το κείμενο αξίζει να το εκτιμήσουμε, πιστεύουμε, και ως ευφυές σχόλιο περί ερωτικού λόγου. Αρκεί να προσέξουμε ότι ο δεσμός ανάμεσα στα πρόσωπα είναι στην πραγματικότητα λεκτικός, ότι ο έρωτας φουντώνει όταν εκστομίζεται, όταν ιστορείται, όταν γράφεται. Το απλό «σʼ αγαπώ» δεν φτάνει στη Ρωξάνη, έχει ανάγκη από τη σαγήνη των λέξεων, πριν καν από το σημαινόμενο λαχταράει την ποίηση του σημαίνοντος, την πληθωρική έκφραση του αισθήματος, τη ρητορική του. Ερωτεύεται δηλαδή όχι τον συγκεκριμένο άντρα, αλλά το ομιλούν υποκείμενο, που είναι σε θέση να αρθρώσει λεπτομερώς τον πόθο του γιʼ αυτήν και να κατοπτρίσει ιδεατή την εικόνα της στα λόγια του. Η φυσική έλξη δεν θα αντιστάθμιζε επʼ ουδενί την ερωτική αλαλία του Κριστιάν, αν δεν μεσολαβούσε ο δάνειος λόγος του Σιρανό. Φαινομενικά αρωγός του εραστή, ο ντε Μπερζεράκ-υποβολέας παρεμβάλλεται ως ο αόρατος «τρίτος» στην επικοινωνία του ζεύγους, ομολογεί εκ του ασφαλούς τα δικά του αισθήματα και παράλληλα βιώνει την επώδυνη ηδονή να κινεί τα νήματα της σχέσης τους, μέσα από το φερέφωνο-μαριονέτα του, τον Κριστιάν. Μισο-συνειδητά μισο-ασυνείδητα όμως, σαμποτάρει τον προστατευόμενό του και με τα εξαίσια γράμματά του τον αποξενώνει σταδιακά από τον εαυτό του και τη Ρωξάνη, κάνοντάς τον να νιώθει εκείνος ο περιττός ανάμεσά τους. Το ήθος του Κριστιάν δεν θα αντέξει για πολύ τη συνεχιζόμενη εξαπάτηση και το παράδοξο μοίρασμα της αγαπημένης, δυστυχώς όμως, όταν ο ερωτικός λόγος αποκαλύψει το πρόσωπό του -τον (συν)γραφέα του-, θα είναι για όλους αργά.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΑΙ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ Να αντιστοιχιστεί ο γαλλικός στίχος σε ελληνικό έμμετρο λόγο, να διατηρήσει την αρχική κομψότητα, την ποιότητα και τη θεατρικότητά του, και όλα αυτά δίχως να γίνει δύσκαμπτος ή να χαθούν τα λογοπαίγνιά του, σίγουρα δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ο Στρατής Πασχάλης όμως παραδίδει μια έξυπνη μετάφραση, γεμάτη φυσικότητα και ζωντάνια, που όχι μόνο το πετυχαίνει, αλλά επιπλέον λειτουργεί αποφασιστικά ως σκηνοθετικό υποστήριγμα. Ο Εύης Γαβριηλίδης ακούει τους ρυθμούς της και συντονίζεται πρόθυμα μαζί τους, στήνοντας μια καλά οργανωμένη παράσταση εποχής, με χορταστική εικονοποιία, δίχως να επιμένει ιδιαίτερα στους σκοτεινότερους τόνους του έργου. Δεν προτείνει βέβαια ο σκηνοθέτης κάτι πέρα από τη γραμμική ανάγνωση του κειμένου, δεν σκάβει κάθετα, δεν παίζει με τις χρονικότητες ή τις κρυμμένες αποχρώσεις, ωστόσο το όλο θέαμα κυλά μάλλον ευχάριστα, στο μέτρο που η παλαιότητα του υλικού εκπέμπει μια χαρίεσσα, χαλαρωτική αθωότητα. Όσο για τα σκηνικά της Αγνής Ντούτση, που παίζουν με το σκιόφως της δράσης και τις αποχρώσεις του ρουστίκ πράσινου, εντυπωσιακότερες και από τα ίδια είναι οι εναλλαγές τους: ογκώδη σκηνογραφικά σύνολα πάνε και έρχονται μπροστά στα μάτια των θεατών, σηματοδοτώντας κάθε φορά την επόμενη πράξη και αποκαλύπτοντας επιδεικτικά τους μηχανισμούς ενός μεγάλου θεάτρου.

ΠΕΡΙ ΥΠΟΚΡΙΤΙΚΗΣ Ο έμπειρος Κώστας Σαντάς είναι ολοφάνερα η σπονδυλική στήλη της παράστασης. Ο Σιρανό του είναι ένας μεγαλόψυχος, ευφυής σαρκαστής και αυτοσαρκαζόμενος, που ακροβατεί μαστορικά στο μεταίχμιο του υψηλού και του φαιδρού. Μόνο στην τελευταία πράξη ο καλός ηθοποιός δεν βγάζει πλήρως τη συγκίνηση του χαρακτήρα του και παραμένει κωμικά δραματικός. Από τους (πολλούς) υπόλοιπους υποκριτές, η Κορίνα Βασιλοπούλου πραγματοποιεί μια ευπρεπή εμφάνιση ως Ρωξάνη, αλλά το ποιητικό κείμενο μοιάζει να την ξενίζει σε πολλά σημεία -φυσικό ίσως αυτό για μια νέα ηθοποιό-, όπως αντίστοιχα η διαχείριση του στιλιζαρίσματος μοιάζει να προκαλεί ανασφάλεια και νευρικότητα στον Διονύση Μπουλά (Κριστιάν), που ωστόσο διαθέτει μια ευγένεια ως παρουσία, ωραίους τόνους και χροιά φωνής. Ξεχωρίζουν επίσης ο Αλέξανδρος Μούκανος (Κόμης Ντε Γκις) και ο Χρίστος Στυλιανού (Λε Μπρε), ενώ τέλος φιγούρα-μασκότ της παράστασης αναδεικνύεται ο Φούλης Μπουντούρογλου στον ρόλο του ζαχαροπλάστη Ραγκενό, ο οποίος λατρεύει την ποίηση όχι όμως και η γυναίκα του, που τον εγκαταλείπει για έναν στρατιωτικό (πάλι ο λόγος ρυθμίζει τις ερωτικές σχέσεις). Ο Μπουντούρογλου έχει μια μοναδική, ένστικτη ικανότητα να προσδίδει όγκο και προσωπικότητα σε μικρούς ρόλους, οι δε σκηνοθέτες το έχουν προφανώς αντιληφθεί και τον χρησιμοποιούν αναλόγως. Πάντως, έτσι κι αλλιώς, στο προσωπικό μας ανθολόγιο του συστηματικού θεατή τον έχουμε ταξινομήσει στα «αγαπημένα».