Μιχαήλ Μαρμαρινός στη «ΜτΚ»: Έχω αισθανθεί πολλές φορές ξένος

Ντάλα μεσημέρι με μίνι καύσωνα, στην καρδιά του κέντρου της Θεσσαλονίκης, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός έχει ανακαλύψει το πιο δροσερό καφέ της πόλης -απίστευτο για όσους γνωρίζουμε το καλοκαίρι στο τσιμέντο! «Είναι τα εξωτερικά γραφεία που βρίσκω», λέει στη «ΜτΚ».

Δεν ανακαλύπτει όμως μόνο κάτι τέτοια ο έμπλεος ιδεών Έλληνας σκηνοθέτης. Φέτος το καλοκαίρι αφήνει στην άκρη τις τραγωδίες και τις κωμωδίες, αφού «πρέπει να μείνουν για μία αγρανάπαυση» και βουτάει στο αρχαιοελληνικό έπος, καταθέτοντας μια πρωτογενή πρόταση.

Σε μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη, δραματουργική επεξεργασία της Ελένης Μολέσκη και του ίδιου, σκηνοθετεί για το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου τη συμπαραγωγή «ζ - η - θ, ο Ξένος, Μια επιστροφή στις πηγές: Επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας». Το έργο περιλαμβάνει και αποσπάσματα από την Ιλιάδα (μτφ Μαρωνίτη) και την Αινειάδα του Βιργιλίου σε μετάφραση Θόδωρου Παπαγγελή, αλλά και θραύσματα από το έργο «Οι μεθ’ Όμηρον λόγοι» του Κόιντου Σμυρναίου σε μετάφραση Γιάννη Δούκα.

Οι τρεις ραψωδίες αναφέρονται στη χώρα των Φαιάκων. Σημείο εκκίνησης του Μιχαήλ Μαρμαρινού αποτελεί ο ξένος, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι δεν αναφέρει πουθενά το όνομα του Οδυσσέα. «Πρόκειται για το χρονογράφημα ενός ναυαγίου. Αυτό είναι το ρεπορτάζ της πραγματικότητας αφού το έπος κινείται πάρα πολύ εύκολα ανάμεσα στον μύθο και σε αυτό που αληθινά συμβαίνει», επισημαίνει ο σκηνοθέτης.

Άλλωστε όταν σήμερα σκεφτόμαστε την καταβύθιση ενός πλοίου τι μας έρχεται πρώτα στο νου; Σίγουρα τα πολύ δυσάρεστα γεγονότα της επικαιρότητας. Γι αυτό η παράσταση επιλέγει τις συγκεκριμένες ραψωδίες. «Καταπιάνονται με αυτό ακριβώς το θέμα: ένα ξεβρασμένο σώμα σε μια ακτή. Από τη στιγμή που βρέθηκε αρχίζει η περιπέτεια. Βρέθηκε εκεί με μια σιωπηρή, ανέκφραστη, αδήλωτη ταυτότητα. Έτσι, έχουμε την περιπέτεια ενός ξένου μέσα στο υπόστρωμα της εποχής του χαλκού, μία περίοδο που η κοινωνία δεν είναι φιλική προς τους ξένους, γιατί ευημερεί και δεν αρέσκεται στο ασυνήθιστο, αφού ο ξένος από μόνος του εισάγει κάτι ανοίκειο. Έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε αυτή την περιπέτεια μέσα στο συμφραζόμενο του έπους», υπογραμμίζει ο δημιουργός.

Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα: «Αφού τον δέχτηκαν και τον υποδέχτηκαν στο παλάτι οι Φαίακες έκαναν ένα επίσημο γεύμα θυσιών για τον Ξένιο Δία και φώναξαν έναν τυφλό αοιδό να διασκεδάσει την ομήγυρη. Εκείνος τραγουδάει Ιλιάδα. Είναι τρομακτικό ότι ο τραγουδιστής ενοφθαλμίζει το ένα έπος του Ομήρου μέσα στο άλλο. Θα το χαρακτήριζα μια ιδιοφυή δραματουργική ίντριγκα του ποιητή. Στο άκουσμα αυτού του τραγουδιού ο ξένος αναλύει τους συνειρμούς. Τον παρατηρεί μόνο πολύ διακριτικά ο βασιλιάς Αλκίνοος γιατί κάθεται δίπλα του. Ο ξένος δεν θέλει να εκτεθεί. Αφού μεσολαβήσουν κάποια επεισόδια, όταν επανέρχονται στο επίσημο βραδινό αποχαιρετιστήριο δείπνο, ο ίδιος κάνοντας έναν έπαινο στον αοιδό τού ζητάει να πει για τον δούρειο ίππο. Τότε αναλύεται σε ένα συγκινησιακό πλήγμα, έναν αδιάκοπο θρήνο που κάπως συνιστά την αναδιάταξη μιας ταυτότητας, η οποία στο τέλος θα οδηγήσει σε μία αναγνώριση», υπογραμμίζει ο σκηνοθέτης.

Είναι αυτονόητο ότι η επιλογή των ραψωδιών χτυπάει φλέβα στην εποχή των πολέμων, των, ακούσιων ή εκούσιων, μετακινήσεων των πληθυσμών, σε μια περίοδο που αμέτρητοι πρόσφυγες περνούν πολλά δεινά αναζητώντας μια καλύτερη τύχη, μια πατρίδα ή την ίδια τους την επιβίωση.

Είναι τυχαίο προς τα πού κατευθύνεται κανείς;

«Πηγαίνει προς τα εκεί που φαντάζεται ότι θέλει. Οι άνθρωποι είμαστε τραγικά όντα και κανείς δεν ξέρει τι του επιφυλάσσει η μοίρα σε μια επόμενη στροφή και πώς μπορεί να βιώσει το ξένισμα, την ξενότητα. Όμως δεν ξενίζεται και αποξενώνεται κάποιος ταξιδεύοντας απλώς σε μια γεωγραφία. Μπορεί αυτό να συμβεί σε πολλά επίπεδα. Υπάρχουν και εσωτερικές γεωγραφίες όπου ξαφνικά αισθάνεται κανείς ξένος, έρμαιο, έκθετος και τότε έχει την ανάγκη να ζητήσει βοήθεια. Η περιπέτεια του ανθρώπου με σταθμούς ξενότητας δεν είναι κάτι άγνωστο, απλώς δεν το συναισθανόμαστε ή δεν έχουμε αυτή τη συνείδηση ότι μας συμβαίνει. Έχουμε καταχωρήσει την έννοια ξένος στον μετανάστη, αλλά η αίσθηση αυτή μπορεί να έχει οποιοδήποτε περιεχόμενο».

Τον ακούω να μιλάει με πάθος για όλο αυτό, για την προετοιμασία, τις δυσκολίες, την «εξαιρετική» ομάδα των συνεργατών του. Είναι σα να κοιμάται και να ξυπνάει μαζί του. «Μα δεν μπορείς να κάνεις αλλιώς. Αστειεύεστε; Είναι μια εμμονή. Αυτά είναι απόλυτα ταξίδια, σαν σε ιστιοπλοϊκό. Δεν μπορείς να ξεφύγεις από τον αέρα και τη θάλασσα», απαντάει.

Και όταν ολοκληρωθεί;  

«Επανέρχεται μόνο του, δεν χρειάζεται να το καλέσεις. Αυτό αποφασίζει πότε θα επιστρέψει».

Στο δικό μου μυαλό με τις προσφυγικές καταβολές επανέρχεται ο ξένος και η ελληνική κοινωνία που συχνά είναι φιλόξενη. «Και οι Φαίακες το ίδιο κάνουν. Κάποια μέλη της ελληνική κοινωνίας δικαιώνουν την υπόλοιπη ως προς την έννοια της φιλοξενίας, όπως οι τρεις ελληνίδες γιαγιάδες που επιβραβεύτηκαν γιατί τάιζαν μωρά μεταναστών στη Μυτιλήνη. Όλο το ζήτημα είναι το δίπολο ξένος και εμείς. Ο ξένος είναι μια ατομικότητα έκθετη, σχετικά αδύναμη, πρέπει να μπορέσει να συνδιαλλαγεί με το εμείς. Δεν νομίζω ότι η παράσταση απλοποιεί πράγματα. Έχουμε όμως ενσυναίσθηση απέναντι στον ξένο».

Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά…

«Έχουμε και τέτοια φαινόμενα που δυστυχώς θα υπάρχουν γιατί αυτή η κοινωνία βρίθει από πληροφορίες πια και όχι από αφηγήματα. Τα αφηγήματα δημιουργούν συλλογική συνείδηση και συναίσθηση όπως τα έπη για παράδειγμα. Το άλλο δημιουργεί εξατομικεύσεις. Το κακό είναι ότι δεν υπάρχουν μόνο αυτοί και οι άλλοι. Υπάρχουν πολλές διαβαθμίσεις αυτού του φαινομένου και πολλές εκλογικεύσεις των διαβαθμίσεων».

Εσείς αισθανθήκατε ποτέ ξένος;

Πολλές φορές, αλλά με κάποιον τρόπο έβρισκα πάντα κάποιον να μου πετάξει ένα ρούχο να σκεπαστώ που λέει και ο Όμηρος.

Μπορείς να μιλάς ώρες μαζί του. Διανοούμενος του θεάτρου με άποψη, επιχειρήματα, γνώσεις μπορεί να αναφερθεί σε πολλά: στην πρόταση που του έγινε στο παρελθόν να αναλάβει το ΚΘΒΕ και την απέρριψε γιατί δεν βρήκε τις κατάλληλες απαντήσεις από το Υπουργείο Πολιτισμού, στον ίδιο οργανισμό που «πρέπει να διαλυθεί και να ανασυντεθεί», στη θητεία του στο Τμήμα Θεάτρου του ΑΠΘ, στη «θεία ανισορροπία που πρέπει να έχει ο καλλιτέχνης προκειμένου να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα», στη θητεία στην «Ελευσίνα – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης».

Είναι όμως φειδωλός στα σχόλια για τη θέση του διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών. «Ήμουν θετικός από την αρχή, γιατί αισθάνομαι ότι υπάρχει μια συνάφεια με τη δουλειά στην Ελευσίνα. Ήταν δημιουργική ατμόσφαιρα που νομίζω ότι μπορεί να είναι χρήσιμη στο φεστιβάλ και ως παραγωγικότητα και ως ανθρώπινο δυναμικό».

Στην παράσταση, το όνομα Οδυσσέας αναφέρεται μόλις στο τελευταίο λεπτό…

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Πρεμιέρα:

Επίδαυρος, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

11 και 12 Ιουλίου

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 06.07.2025