Νέος Κώδικας Αυτοδιοίκησης: Φέρνει νέα εποχή στην Τοπική Αυτοδιοίκηση

Σε τέσσερα βιβλία που θα φτάνουν συνολικά τις 1.100 σελίδες μετριέται ο όγκος του νέου και ενιαίου Κώδικα Τοπικής Αυτοδιοίκησης, το εργαλείο για τη βελτίωση της λειτουργίας δήμων και Περιφερειών στην Ελλάδα. Με τον νέο Κώδικα η αυτοδιοίκηση εισέρχεται σε νέα εποχή, καθώς φέρνει σαρωτικές αλλαγές στην ατζέντα και το θεσμικό πλαίσιο που τη διέπει.

Για την ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών και τον -μεγάλης αποδοχής στους κόλπους των αιρετών εκπροσώπων της ΤΑ- υπουργό, Θεόδωρο Λιβάνιο, ο Κώδικας είναι μία μεγάλη μεταρρύθμιση που θα αλλάξει το πρόσωπο της αυτοδιοίκησης, όπως το ξέρουμε σήμερα. Για τους αιρετούς οι απόψεις διίστανται, αφού υπάρχει μία μεγάλη μερίδα που θεωρεί ότι η κυβέρνηση ξεκαθαρίζει τις προθέσεις της, αναφορικά με το πού θέλει να πάει την αυτοδιοίκηση, πετώντας, παράλληλα, το μπαλάκι των ευθυνών στους τελευταίους για την επόμενη μέρα.

Για όλους, όμως, ο προβληματισμός είναι ένας και αφορά την αλλαγή του εκλογικού συστήματος για την εκλογή δημάρχου και Περιφερειάρχη από την πρώτη Κυριακή, με κατάργηση του επίμαχου δεύτερου γύρου. «Οι εκλογές θα γίνουν το 2028. Αλλά ένα μεγάλο κομμάτι του Κώδικα αναγκαστικά θα αφορά και το εκλογικό σύστημα που θα εκλέγονται, ώστε και να είναι εγκαίρως ξεκάθαροι οι κανόνες, αλλά κυρίως να υπάρχει και άφθονος χρόνος προετοιμασίας», δήλωσε χαρακτηριστικά ο υπουργός κατά την παρουσίαση του Κώδικα και των αλλαγών που φέρνει στη λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ βαθμού και την κωδικοποίηση της υφιστάμενης νομοθεσίας και για τους δύο βαθμούς.

Διευκρίνισε, ωστόσο, ότι για το θέμα αυτό θα ακολουθήσει εξαντλητικός διάλογος με τους δύο βαθμούς αυτοδιοίκησης.

Ο κ. Λιβάνιος έκανε την παρουσίαση στην κοινή συνεδρίαση των συλλογικών οργάνων της αυτοδιοίκησης, ΚΕΔΕ και ΕΝΠΕ, όπου γνωστοποίησε ότι η σύνταξη του Κώδικα βρίσκεται στην τελική ευθεία και θα ακολουθήσει διαβούλευση, ενώ στόχος είναι να εισαχθεί στη Βουλή προς ψήφιση στις αρχές του καλοκαιριού.

«Ο Κώδικας είναι η βάση για όλες τις λειτουργίες της αυτοδιοίκησης με την ενσωμάτωση σχεδόν 1.000 νομοθετικών κειμένων που βρίσκονται σε ισχύ διάσπαρτα σε νόμους προ 50ετίας», είπε ο υπουργός, ενώ σημείωσε ότι υπάρχουν άρθρα που τα τελευταία 15 χρόνια έχουν τροποποιηθεί 40 φορές, ενώ για την πρόσκληση σε συνεδρίαση δημοτικού συμβουλίου λαμβάνονται υπόψη πέντε νόμοι.

Ανέφερε, μάλιστα, ότι νέος κώδικας αναμένεται να είναι γραμμένος σε 1.100 σελίδες που θα χωριστούν σε τέσσερα βιβλία. Συγκεκριμένα:

• Το 1ο βιβλίο αφορά την οργάνωση των ΟΤΑ και το εκλογικό σύστημα.

• Το 2ο βιβλίο τη διακυβέρνηση, την καταστατική θέση των αιρετών και την εποπτεία.

• Το 3ο βιβλίο τις αρμοδιότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ βαθμού.

• Το 4ο βιβλίο τις διατάξεις που αφορούν την οικονομική διαχείριση.

Επιπλέον, θα επανακαθοριστεί ο χαρακτήρας των δήμων, όπως ορεινοί, ημιορεινοί και μητροπολιτικοί, προκειμένου να ανταποκριθούν καλύτερα στις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών.

Αυτός ο «βαρύς» νέος Κώδικας κατά τον κ. Λιβάνιο θα συμβάλλει στην άρση δυσερμήνευτων και, πολλές φορές, αντικρουόμενων διατάξεων, στην προώθηση ενιαίου ρυθμιστικού πλαισίου, στον πολυεπίπεδο συντονισμό, στη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών, στον εξορθολογισμό και περιορισμό του κόστους και στην προώθηση της βιωσιμότητας των δήμων και των Περιφερειών.

Ο υπουργός ξεκαθάρισε, πάντως, ότι με τον νέο Κώδικα δεν αλλάζουν τα όρια και ο αριθμός των δήμων και Περιφερειών. Ο νέος Κώδικας, είπε, θεωρείται εργαλείο για την καλύτερη λειτουργία των τοπικών και Περιφερειακών διοικήσεων της χώρας και χαρακτηρίζεται ως μία νέα σελίδα που θα βοηθήσει στην εξάλειψη προβλημάτων που προκύπτουν από την πολυνομία.

Οι αλλαγές που φέρνει ο νέος Κώδικας

Στον Κώδικα της αυτοδιοίκησης που παρουσίασε ο υπουργός Εσωτερικών περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων αλλαγές στο σύστημα εκλογής των δημοτικών και Περιφερειακών Αρχών με κατάργηση του δεύτερου γύρου των εκλογών, ξεκαθάρισμα των αρμοδιοτήτων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και επίλυση ζητημάτων οικονομικής διαχείρισης, εποπτείας και οικονομικής διαχείρισης των ΟΤΑ.

Στις προωθούμενες αλλαγές περιλαμβάνονται ακόμα η προαιρετική ηλεκτρονική ψηφοφορία στις αυτοδιοικητικές εκλογές, το ενιαίο παράβολο των συνδυασμών για υποβολή υποψηφιότητας, η απλοποίηση του κωλύματος, λόγω οφειλών σε δήμο ή Περιφέρεια και η επικαιροποίηση κωλυμάτων και ασυμβίβαστων αιρετών.

01

Οργάνωση και Εκλογικό Σύστημα

• Εκλογή σε έναν γύρο: Εξασφαλίζεται η εκλογή δημάρχου και Περιφερειάρχη σε έναν γύρο, για μεγαλύτερη σταθερότητα και νομιμοποίηση.

• Ηλεκτρονική Ψηφοφορία: Δίνεται η δυνατότητα ηλεκτρονικής ψήφου για δημοτικούς και Περιφερειακούς συμβούλους.

• Ενοποιείται το παράβολο υποψηφιότητας: Οι υποψήφιοι συνδυασμοί και όχι οι δημοτικοί σύμβουλοι είναι που θα καταβάλλουν ένα ενιαίο χαμηλό παράβολο βάσει πληθυσμού και ανεξαρτήτως αριθμού υποψηφίων.

• Καταργούνται οι αποσπάσεις λόγω εκλογής: Η εκλογή δεν θα συνεπάγεται δικαίωμα απόσπασης σε άλλη υπηρεσία.
• Αυστηροποιείται η διαδικασία για κολλήματα λόγω χρεών: Οι οφειλέτες ΟΤΑ θα ενημερώνονται άμεσα και θα έχουν έναν μήνα για την τακτοποίησή τους.

02

Αρμοδιότητες

Για το θέμα των αρμοδιοτήτων εισάγεται το λεγόμενο «τεκμήριο καθημερινότητας», με εννέα λειτουργικές κατηγορίες αρμοδιοτήτων για δήμους και τρεις κατηγορίες για τις Περιφέρειες. «Αυτό σημαίνει ότι, εάν δεν έχουν ρητά αποδοθεί αρμοδιότητες σε άλλο επίπεδο του κράτους, τότε ανήκουν στους δήμους», είπε ο κ. Λιβάνιος.

Ο ίδιος γνωστοποίησε ότι καταγράφηκαν 1.199 αρμοδιότητες για όλους τους ΟΤΑ, 736 αρμοδιότητες των Περιφερειών, 400 αρμοδιότητες των δήμων και 63 ειδικές αρμοδιότητες νησιωτικών και ορεινών δήμων.

Για το θέμα αυτό ο Κώδικας περιλαμβάνει δύο βασικούς κανόνες:

* Όποια αρμοδιότητα ασκείται από δήμο ή Περιφέρεια αυτή θα ασκείται οπωσδήποτε, έχοντας 7 διαφορετικές επιλογές άσκησής της.

* Ο κάθε κάτοικος θα έχει πρόσβαση στις ίδιες υπηρεσίες, της ίδιας ποιότητας ανεξαρτήτως του πληθυσμού του δήμου που κατοικεί.

* Επίσης, σχεδιάζεται ηλεκτρονική πλατφόρμα, στην οποία θα είναι συγκεντρωμένες οι οφειλές σε κάθε ΟΤΑ (όπως π.χ. οι κλήσεις της Δημοτικής Αστυνομίας), και παράλληλα οι οφειλέτες θα μπορούν να τις εξοφλούν.

* Θα παρέχεται, επίσης, η δυνατότητα στους δήμους να χορηγούν επίδομα γέννησης έως 3.000 ευρώ, στις περιπτώσεις γέννησης πρώτου και δεύτερου παιδιού με προϋποθέσεις που καθορίζονται από τα δημοτικά συμβούλια.

03

Οικονομικά των ΟΤΑ

Σε ό,τι αφορά τα οικονομικά των ΟΤΑ, φεύγει ο έλεγχος νομιμότητας από τις αποκεντρωμένες διοικήσεις και προαναγγέλθηκε η άμεση λειτουργία επτά αυτοτελών υπηρεσιών ελέγχου ΟΤΑ, (15 χρόνια μετά τη νομοθέτησή τους) με επικεφαλής τον Γενικό Επόπτη Νομιμότητας.

Η εισήγηση του υπουργού, πάντως, είναι «να πάμε σε ένα δυναμικό σύστημα, έτσι ώστε η αύξηση του ΑΕΠ να μεταφράζεται αυτομάτως και σε αύξηση ΚΑΠ (Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι) της επιχορήγησης, δηλαδή, του κράτους προς τους δήμους. Για παράδειγμα, είπε ο κ. Λιβάνιος, τα 3,914 δισ. που είναι το ποσό των ΚΑΠ που έχουν προϋπολογιστεί για το 2025 αποτελούν τη βάση και όχι την οροφή της χρηματοδότησης των δήμων.

Στο πλαίσιο αυτό προβλέπεται επίσης:

• Απλοποίηση διαδικασιών προϋπολογισμού: Καταργείται η υποχρέωση χωριστού τεχνικού προγράμματος, μειώνονται τα στάδια έγκρισης.
• Κεντρικό πληροφοριακό σύστημα για τα Δημοτικά Τέλη: Όλοι οι πολίτες θα μπορούν να βλέπουν και να πληρώνουν ηλεκτρονικά τις οφειλές τους σε οποιονδήποτε δήμο.
• Ενίσχυση της δυνατότητας άμεσης διάθεσης κονδυλίων: Ειδικά για φυσικές καταστροφές, οι δήμοι θα έχουν μικρό αποθεματικό για άμεση αντίδραση.
• Καθιέρωση ηλεκτρονικών δημοπρασιών: Καταργούνται οι φυσικές πλειοδοτικές διαδικασίες για μισθώσεις και εκμετάλλευση περιουσίας.
• Αναθεώρηση Δημοτικών Φόρων και Τελών: Ενοποιούνται το Τέλος Ακίνητης Περιουσίας (ΤΑΠ) και ο Δημοτικός Φόρος.

04

Έλεγχος νομιμότητας

Σύμφωνα με τις προβλέψεις του νέου Κώδικα τα πρακτικά και οι αποφάσεις δημοτικών και Περιφερειακών συμβουλίων θα δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα του δήμου ή της Περιφέρειας. Ηλεκτρονικά θα πραγματοποιούνται και οι δημοπρασίες για την εκμετάλλευση της περιουσίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (π.χ. παραλίες σε νησιωτικούς δήμους).

Ο έλεγχος της νομιμότητας των εξόδων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης από τις αποκεντρωμένες διοικήσεις περνάει στις Αυτοτελείς Υπηρεσίες Εποπτείας που θα δημιουργηθούν υπό τον έλεγχο του Γενικού Επόπτη Νομιμότητας, ο οποίος θα επιλέγεται μέσω διαδικασιών ΑΣΕΠ για θητεία διάρκειας 6 ετών.

«Με το νέο πληροφοριακό σύστημα δεν θα πηγαινοέρχονται χαρτιά ανάμεσα στις υπηρεσίες, αλλά θα γνωρίζει ο δήμαρχος και ο Περιφερειάρχης ποιος Επόπτης θα ελέγξει τις δαπάνες, ώστε να μην είναι δυνατές οι παρεμβάσεις», σημείωσε ο υπουργός και πρόσθεσε ότι το Λογιστήριο του Κράτους θα επιβλέπει τη διαδικασία, ενώ και η Εθνική Αρχή Διαφάνειας θα διατηρήσει τον ρόλο της.

05

Καταστατική θέση αιρετών

Το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα θα οριστικοποιηθεί το σύνολο των διατάξεων που αφορούν την καταστατική θέση αιρετών. Ζητήματα που μένουν για εξέταση:

•Ύπαρξη επαγγελματικού ασυμβίβαστου δημάρχου (όσον αφορά ενεργή συμμετοχή σε εταιρεία ή άσκηση ατομικού επαγγέλματος), καθώς αυτός λαμβάνει αποδοχές ίσες με αυτές του ΓΓ υπουργείου (δηλαδή σε δήμους άνω των 200.000, όπως είναι σήμερα ή άνω των 100.000, εφόσον λάβουν αντιμισθία ΓΓ).

•Επαναφορά σε θέση προϊσταμένου διεύθυνσης είτε σε οργανική μονάδα είτε κατά πλάσμα δικαίου για δημάρχους και Περιφερειάρχες που επιστρέφουν στη δημόσια υπηρεσία τους.

•Καθορισμός ημερών ειδικής άδειας σε όσα αιρετά πρόσωπα δεν αναστέλλεται η άσκηση των υπαλληλικών τους καθηκόντων ή η επαγγελματική τους δραστηριότητα.

Σε αυτήν την κατηγορία αιρετών προσώπων καταβάλλονται έξοδα παράστασης.

•Διατήρηση ή μη του καθεστώτος των άμισθων αντιδημάρχων και άμισθων αντιπεριφερειαρχών.

06

Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση και Πειθαρχικό Δίκαιο

Ο νέος Κώδικας ενσωματώνει, επίσης, στοιχεία ψηφιακού μετασχηματισμού και διαφάνειας, όπως:

• Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα: Δημιουργείται ένα νέο, ενιαίο πληροφοριακό σύστημα για τη διαχείριση Δημοτικών Τελών και οφειλών, εξέλιξη του ήδη υπάρχοντος GοvHub.
• Ηλεκτρονικά Δημοψηφίσματα: Οι ΟΤΑ θα μπορούν να διεξάγουν τοπικά δημοψηφίσματα ηλεκτρονικά, με στόχο τη μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών, ιδίως των νέων.
• Ηλεκτρονικός έλεγχος νομιμότητας: Οι αποφάσεις ΟΤΑ θα ανεβαίνουν ηλεκτρονικά στις Αυτοτελείς Υπηρεσίες Εποπτείας και θα ελέγχονται άμεσα, χωρίς φυσική διακίνηση εγγράφων.
• Διαχείριση παραβάσεων ΚΟΚ: Αναβαθμίζεται το σύστημα διαχείρισης κλήσεων και προστίμων για τα τροχαία παραπτώματα μέσω ενιαίας πλατφόρμας.
• Κεντρικό Πειθαρχικό Συμβούλιο: Δημιουργείται νέο Πειθαρχικό Συμβούλιο που θα εξετάζει όλες τις πειθαρχικές υποθέσεις αιρετών, με ταχεία διαδικασία.
• Εξαίρεση αντιδημάρχων και αντιπεριφερειαρχών από συνοπτικές διαδικασίες (όπως αυτόφωρες συλλήψεις για ευθύνες που δεν αφορούν ποινικά αδικήματα αλλά διοικητικές παραλείψεις).
• Ενίσχυση της προστασίας των αιρετών: Εξασφαλίζεται ότι δεν θα τίθενται σε αργία χωρίς καταδικαστική απόφαση ή περιοριστικό όρο.

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 04.05.2025