Γράφει
Ειδικός Συνεργάτης
Ογδόντα χρόνια μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη, ο πόλεμος στην Ουκρανία έριξε βαριά σκιά στις επετειακές εκδηλώσεις. Η πολυδιάσπαση των εκδηλώσεων μνήμης στις ΗΠΑ, στο ΗΒ, στη Γαλλία, στη Γερμανία και τη Ρωσία, επιβεβαιώνουν την αμφισβήτηση της εντυπωσιακά μακρόβιας φιλελεύθερης διεθνούς τάξης (Liberal International Order), υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.
Με διακήρυξη του Πρόεδρου Τραμπ ορίζεται η 8η Μαΐου «Ημέρα Νίκης στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο» με την επισήμανση ότι ήρθε η ώρα οι ΗΠΑ να πάρουν τα εύσημα για τις επιτυχίες τους. Στην Ευρώπη, στο Λονδίνο και το Παρίσι, η επέτειος εορτάσθηκε, με μεγαλοπρέπεια, στρατιωτικές παρελάσεις σε αντιρωσικό κλίμα, ενώ στη Γερμανία η ημέρα μνήμης τιμήθηκε με κατάθεση στεφάνων της πολιτικής ηγεσίας τιμώντας τα θύματα του πολέμου.
Στη Μόσχα η «Ημέρα της Νίκης της 9/5», εορτάσθηκε με εντυπωσιακή στρατιωτική παρέλαση και με την παρουσία του Προέδρου της Κίνας να κυριαρχεί στην εικόνα. Η συμμετοχή των ηγετών από 28 χώρες, μεταξύ των οποίων Λευκορωσία, Βραζιλία, Σλοβακία, Σερβία, Αιγύπτου, Βενεζουέλας, Βιετνάμ και πρώην σοβιετικών δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας, έστειλε σαφές μήνυμα αμφισβήτησης της δυτικής κυριαρχίας στο σύστημα ασφαλείας.
Ο άξονας Κίνας-Ρωσίας θέτει τα νέα δεδομένα στο γεωοικονομικό περιβάλλον. Ο πόλεμος της Ουκρανίας και οι δυτικές κυρώσεις στη Ρωσία, ερμηνεύτηκαν από το Πεκίνο ως προειδοποίηση για την ασφάλεια της Κίνας.
Η ειρήνη και η ανάπτυξη στην Ευρώπη για μακρό χρόνο, που επισφραγίστηκε με τη δημιουργία της ΕΕ και προσέφερε οικονομική ανάπτυξη στην ήπειρο και ενισχύθηκε μετά την πτώση του τείχους με την επέκταση στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, στηριζόμενη στην φθηνή ρωσική ενέργεια, είναι πλέον παρελθόν.
Η ευρωπαϊκή ισορροπία ανατράπηκε με τη χρηματοοικονομική κρίση του 2008, αναδεικνύοντας τις αδυναμίες του ευρώ και την απουσία πολιτικής ενοποίησης. Η πράσινη μετάβαση, ως νεοκεϋνσιανή πολιτική προσέφερε περιορισμένα αποτελέσματα στην ανάπτυξη, λόγω της ανάθεσης στην αγορά της αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης. Παρά τις επιδοτήσεις και τη μεταφορά του κόστους στα νοικοκυριά, η αγορά απέτυχε (market failure) στον ρόλο της, επιδεινώνοντας την ανισότητα και δυσφημώντας την πράσινη μετάβαση.
Η ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ στις διαδοχικές κρίσεις, ευνόησε πρωτίστως την ανάκαμψη των προσόδων των περιουσιακών στοιχείων και δευτερευόντως τις πραγματικές επενδύσεις, προϋπόθεση για τη διέξοδο από την κρίση.
Στην αντιμετώπιση του προβλήματος, η ΕΕ έκανε άλμα προς τα εμπρός, επιλέγοντας τη δεύτερη καλύτερη επιλογή (2nd best solution), την γεωοικονομική επέκταση προς την Ουκρανία, ταυτιζόμενη με τις γεωπολιτικές επιδιώξεις των ΗΠΑ. Μία επιλογή που είχε αποδώσει καρπούς με τις χώρες Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία είχε διαφορετική επίδραση σε ΗΠΑ και ΕΕ. Στις ΗΠΑ αφενός συνέβαλλε με 128 δισ. δολάρια στο δημόσιο χρέος (36 τρισ. δολάρια - 122% του ΑΕΠ), αφετέρου στήριξε την αμυντική βιομηχανία των ΗΠΑ. Στην ΕΕ τα ευρωπαϊκά και εθνικά κονδύλια ως βοήθεια ανήλθαν σε 175 δισ. ευρώ, με τη ρήξη με την Ρωσία να αυξήσει το κόστος ενέργειας στη βιομηχανία και στα ευρωπαϊκά νοικοκυριά (τα οποία αντιμετώπισαν 36% υψηλότερο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας στο διάστημα Ιανουάριου 2025-Ιανουαρίου 2021).
Οι αυξήσεις των τιμών κατά περίπου 2-2,5% στην Ευρώπη, λόγω αύξησης του ενεργειακού κόστους από τον πόλεμο, περιόρισαν την ιδιωτική κατανάλωση κατά 1,1%, με την αύξηση των τιμών των τροφίμων και της ενέργειας να πλήττει τα φτωχότερα στρώματα.
Η ΕΕ αδυνατεί να παρακολουθήσει τη μεταστροφή της αμερικανικής πολιτικής, καθώς ο γεωοικονομικός σχεδιασμός της έχει στηριχθεί στην ενίσχυση της Ουκρανίας.
Οι αποφάσεις των ΗΠΑ σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία και το καθεστώς κυρώσεων είναι απίθανο να αναστρέψουν τη διαδικασία ενεργειακής αποσύνδεσης μεταξύ της ΕΕ και της Ρωσίας. Η ΕΕ εξαρτάται από την Κίνα (96% αγοράς σπάνιων γαιών) στην προμήθεια σπάνιων γαιών για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, από τις εξαγωγές στην κινεζική και την αμερικανική αγορά και ενεργειακά από το αμερικανικό LNG.
Η σύγκρουση στην Ουκρανία και η διφορούμενη στάση των ΗΠΑ για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, οδηγεί αναπόφευκτα την ΕΕ στην ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας, μέσω του ReArm, προσφέροντας χρόνο στην οικονομία ώστε να αποφευχθεί η ύφεση και να αναπροσαρμοσθούν οι εφοδιαστικές αλυσίδες.
Επιπρόσθετα, τυχόν επίλυση του ουκρανικού, θα ενισχύσει τον γεωοικονομικό ανταγωνισμό ΗΠΑ-Κίνας, με την ΕΕ να αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο διάρρηξης των εμπορικών σχέσεων ΕΕ-Κίνας και την επιδείνωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας.
Η πολιτική της ΕΕ στο ουκρανικό ενισχύει την Κίνα, θυμίζοντας το δώρο της Ουάσιγκτον στο Ιράν, όταν με την επέμβαση των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003, οι δύο χώρες που ήταν σε διαρκή σύγκρουση μετετράπησαν στους στενότερους συμμάχους.
Η Κίνα έγκαιρα διαμόρφωσε γεωοικονομική στρατηγική στην Αφρική και στη Λατινική Αμερική, βελτιώνοντας την ανταγωνιστική θέση της στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, ενισχύοντας την ταχεία ανάπτυξη της οικονομίας και χτίζοντας νέες συμμαχίες.
Οι δυτικές κυρώσεις στήριξαν τη στρατηγική της Κίνας, με την εμβάθυνση των εμπορικών σχέσεων Ρωσίας-Κίνας, αυξανόμενες κατά 66% στο διάστημα 2021-2024 και αγγίζοντας σε όρους διμερούς εμπορίου τα 245 δισ. δολάρια. Η Κίνα επωφελήθηκε από τον ενεργειακό εφοδιασμό μέσω Ρωσίας, διατηρώντας, παρά τη διεθνή διαταραχή, υψηλό ρυθμό ανάπτυξης. Οι Goldman Sachs και JP Morgan αύξησαν τις προβλέψεις για την ανάπτυξη της Κίνας το 2025 σε 4,6%-4,8%, εν μέσω μείωσης των εξαγωγών προς τις ΗΠΑ κατά 21% τον Απρίλιο.
Η μετατόπιση στη γεωοικονομία, όπου τα κράτη χρησιμοποιούν την οικονομία για την προβολή ισχύος, αποκλίνει από τη νεοφιλελεύθερη εποχή της παγκοσμιοποίησης. Η αλλαγή αυτή είναι διαρθρωτική, συμβολίζοντας την προτεραιότητα των κρατών στη σχετική παγκόσμια θέση τους.
Η ένταση του ανταγωνισμού των ισχυρών δυνάμεων μεταβάλλεται εξαρτωμένης της στάσης των γεωοικονομικών μπαλαντέρ, όπως η Ινδία και οι μεσαίες δυνάμεις (Τουρκία, Βραζιλία και Νότια Αφρική), αποσταθεροποιώντας περαιτέρω τη διεθνή τάξη.
Όσο οι πολιτικοί και οι αναλυτές αναζητούν το διάδοχο σχήμα της διεθνούς ασφαλείας, είτε μέσω της νέας πολυπολικής τάξης, είτε μέσω σφαιρών επιρροής, ο γεωοικονομικός ανταγωνισμός ενισχύει την παγκόσμια αταξία. Η γεωοικονομία αποτελεί στη νέα περίοδο το κλειδί του σχήματος διεθνούς ασφάλειας.
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 01.06.2025