Οι Έλληνες ευεργέτες της Οδησσού

- Newsroom

Του Βασίλη Κεχαγιά 

Στην πληθώρα των δραστηριοτήτων τις οποίες ανέπτυξαν οι Έλληνες της Οδησσού, όπως αυτοί κατέφυγαν μετά την αποτυχία των Ορλωφικών, συγκαταλέγονται δύο άτομα, τα οποία πρωτοστάτησαν στην κοινωνική ζωή της πόλης. Ο Γρηγόριος Μαρασλής και ο Θεόδωρος Ροδοκανάκης δεν υπήρξαν μόνον εξέχοντα μέλη της μεγαλοαστικής τάξης της Οδησσού, αλλά και ευεργέτες τόσο της εκεί κοινότητας, αλλά και της πατρίδας, την οποία άφησαν πίσω.

Γεννημένος στην Χίο στα τέλη του 18ου αιώνα (δίχως ακριβή ημερομηνία γέννησης), έφθασε στην Οδησσό τον Απρίλιο του 1819 και γρήγορα έλαβε τη ρωσική υπηκοότητα. Κύρια αιτία της κίνησής του αυτής ήταν η ιδιαίτερα ελκυστική εμπορική και ναυτιλιακή κίνηση του νότου της Ρωσίας, με το σιτάρι να αποτελεί το κύριο εμπόρευμα. Στη Βιέννη συνάντησε την επίσης μεγαλοαστή Ενριέττα Γαλάτη, την οποία νυμφεύθηκε και έγινε μητέρα τεσσάρων παιδιών. Ένα από αυτά, το αγόρι, ο Περικλής Ροδοκανάκης, ήταν ο κύριος κληρονόμος, ο οποίος νυμφεύθηκε σε μεγάλη ηλικία, τη Ρωσίδα Βεντεσλάβα Μπαρτζέβσκαγια (παρά την αντίθετη επιθυμία και συμβουλή του πατέρα του), αλλά δεν απέκτησαν παιδιά, κάτι που κατέστησε κληρονόμο τον υιό της συζύγου της, από τον πρώτο της γάμο με τον Ρώσο ευπατρίδη Στανισλάβ Γιούρεβιτς. Κάπου εκεί, μετά το θάνατο του Περικλή στα 1899, ο εμπορικός οίκος Ροδοκανάκη άρχισε να φθίνει, όσο να παύσει η λειτουργία του. Και να σκεφτεί κάποιος ότι ο Ροδοκανάκης και ο πρίγκιπας Γκαγκάριν ήσαν οι μόνοι που μετέφεραν τα εμπορεύματά τους με ιδιόκτητα πλοία. Το πλοίο του Έλληνα έμπορου ήταν «Μιχαήλ’.

Από την άλλη, ο Γρηγόριος Μαρασλής του Γρηγορίου γεννήθηκε στην Οδησσό το 1831, από μεγαλοαστούς γονείς και φοίτησε στην Ελληνεμπορική Σχολή της Οδησσού, στην ίδρυση της οποίας είχε συμβάλλει και ο πατέρας του. Ακολούθησε το Λύκειο Ρισελιέ, όπου είχε συμμαθητές τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, τον Αλέξανδρο Ραγκαβή και τον Γρηγόριο Καμπούρογλου. Μετά από αυτά, κληρονομώντας και αβγατίζοντας τις επιχειρήσεις του πατέρα του, έφθασε να εκλεγεί δήμαρχος Οδησσού, αξίωμα το οποίο κατείχε επί δεκαεξαετία. Οι ιστορικές πηγές καταγράφουν την περίοδο αυτή ως «εργοτάξιο υλικής και πνευματικής αναδημιουργίας». Και αυτός δεν απέκτησε απογόνους, από το γάμο του με ευγενή Ρωσίδα. Μεγάλη συγκίνηση, τόσο στην Οδησσό, όσο και στην Αθήνα, προκάλεσε ο θάνατός του, την Πρωτομαγιά του 1907, πιθανότατα από συγκοπή της καρδιάς, στη Νίκαια της Γαλλίας. Κληρονόμος του υπήρξε ο ανιψιός του Αλέξανδρος Σαφόνοφ, αξιωματικός του ρωσικού στρατού, ο οποίος πρόσθεσε το επίθετο Μαρασλής στο δικό του.

Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ

Η οικονομική επιτυχία του Ροδοκανάκη διαφαίνεται από το γεγονός του πολλαπλασιασμού της περιουσίας του, η οποία μέσα σε ένα έτος έφθασε από τα 50.000 ρούβλια στα 125.000. Σε άλλο ένα έτος έφθασε τα 348.000 ρούβλια, ενώ το 1821 η περιουσία του ανερχόταν σε 426.000 του ίδιου νομίσματος και το 1824 έφθανε τα 645.000 ρούβλια. Συγχρόνως, πέρα από το εμπόριο σιτηρών, ο Ροδοκανάκης είχε το πλειοψηφικό πακέτο του Συνεταιριστικού Βυρσοδεψείου της Νότιας Ρωσίας, η κατοχή μεγάλου αριθμού μετοχών του εργοστάσιου σιδηρομεταλλευμάτων και της μεταλλουργικής επιχείρησης η οποία κατασκεύαζε ράγες για το μεγάλο έργο των ρωσικών σιδηροδρόμων. Διετέλεσε μέλος του Περιφερειακού Δικαστηρίου της Οδησσού και το 1871 προχώρησε στη δωρεά για την οικοδόμηση του Ροδοκανάκειου παρθεναγωγείου. Επίσης, διετέλεσε μέλος της διοίκησης του πορθμείου της Οδησσού βουλευτής της περιφερειακής δούμας (βουλής). Λειτούργησε ως το 1914, υπό την προσωπική επιστασία της αχιδούκισσας Όλγας, αργότερα βασίλισσας των Ελλήνων. Στη διάρκεια της Κρητικής επανάστασης (1866-1869), ο Ροδοκανάκης μετέφερε σιτηρά στους Κρητικούς και αποτέλεσε το κύριο πρόσωπο για την εκταμίευση δανείου 628 εκατομμυρίων δραχμών, με σκοπό την ενίσχυση του αγώνα της μεγαλονήσου.

Με τη διαθήκη του κληροδοτούσε στη γενέτειρά του, την Χίο, 8.000 ρούβλια και στην Αθήνα 5.000, κάπου 14.000 δραχμές για την οικονομική ενίσχυση φιλανθρωπικών ιδρυμάτων και ιδίως για ένα σχολείο, προορισμένο για άπορα παιδιά. Στους υπηρέτες της οικίας του κληροδοτούσε τριάντα ρούβλια για τον κάθε έναν, ενώ για τους εργαζόμενους των επιχειρήσεων του άφηνε 100 ρούβλια σε έναν έκαστο εξ αυτών. Τέλος, στο Στούρτζειο ίδρυμα των Αδελφών του Ελέους κατέλειπε το απαιτούμενο ποσό για την ίδρυση μιας πτέρυγας, που θα έφερε το όνομά του.

Ο ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΜΑΡΤΥΣ

Ας δούμε, όμως, σε αδρές γραμμές, τι πραγματοποιήθηκε στην Οδησσό το διάστημα της δημαρχίας του Γρηγορίου Μαρασλή. Τις πληροφορίες τις αντλούμε από ελληνική πηγή της εποχής: ο εφέτης Πατρών Ε. Π. Καράκαλος συναντήθηκε στην Οδησσό το 1895 με τον Παύλο Λέφα, ιδιαίτερο γραμματέα του Μαρασλή και κατέγραψε τα εξής:

«Υπό έποψιν επιστημονικήν». 1. Μικροβιολογείον. Πρόκειται για το Δημοτικό Μικροβιολογικό Εργαστήριο, το οποίο κτίστηκε το 1894 στο δυτικό τμήμα της πόλεως. Η δαπάνη της ανεγέρσεως εβάρυνε τον Γρ. Μαρασλή, αλλά η συντήρησή του, κατά 50%, το Δήμο της Οδησσού και τον κρατικό προϋπολογισμο, αντιστοίχως.

2. Βιβλιοθήκη. Η Δημοτική Βιβλιοθήκη κτίσθηκε το 1880. Όταν άρχισε να λειτουργεί είχε περίπου 20.000 τόμους βιβλίων. Η δαπάνη της ανεγέρσεως εβάρυνε τον Γρ. Μαρασλή, φθάνοντας το ποσόν των 30.000 ρουβλίων.

3. Μουσείο. Το Δημοτικό «μουσείον των ωραίων τεχνών και των πειραματικών γνώσεων» κτίσθηκε, και αυτό, με έξοδα του Μαρασλή.

4. Τεχνουργείον. Το Δημοτικόν «Τεχνουργείον» ή «Μέγαρο των βιομηχάνων τεχνών» κτίσθηκε σε οικόπεδο το οποίον παραχώρησε ο Μαρασλής. Το «Τεχνουργείον» ήταν τεχνική σχολή, στην οποίαν διδάσκονταν οι νέοι της Οδησσού την ξυλουργικήν, τη σιδηρουργικήν και την ζωγραφικής τέχνης.

5. Το Δημοτικόν «Μέγαρον της εταιρείας των βιομηχάνων τεχνών» ήταν σχολή διδασκαλίας των βιομηχανικών μαθημάτων.

6. Αγροκήπιον. Ιδρύθηκε έξω από την Οδησσό. Οι κυρίες εγκαταστάσεις, το παράρτημά του, καθώς κι ο ναός του κτίσθηκαν με δαπάνες του Γρ. Μαρασλή.

7. Το Δημοτικό πάρκο.

8. Δημοτικά εκπαιδευτήρια. Με δαπάνες του Γρηγορίου Μαρασλή.

9. Δημοτικό αναγνωστήριο. 10. Νέα δημοτικά εκπαιδευτήρια, υπό έποψιν φιλανθρωπικήν. 11. Πτωχοκομείον. 12. Γηροκομείον. 13. «Εστιατόριον των παίδων». 14. «Εστιατόριον των ορφανών παίδων». 15. «Ασυλον ύπνου».16. «Εστιατόριον των απόρων παίδων». 17. «Βρεφοκομείον των εκθετών». 18. «Οφθαλμοκομείον». 19. «Γηροκομείον των εις πενίαν περιπεσσόντων πλουσίων». 20. Δημοτικό θέατρο. 21. Δημοτικές φυλακές 22. Δημοτική αγορά. 23. Δημοτική ζωοαγορά. 24. Δημοτικό ταχυδρομικό μέγαρο. 25. Ηλεκτροφωτισμός της πόλεως. 26. Δημοτικοί τροχιοδρόμοι. 27. Νέο δημοτικό υδραγωγείο. 29. Δημοτικό ψυχιατρείο. 30. Δημοτική παλαίστρα. 31. Δημοτική αίθουσα συναυλιών. 32. Δημοτικός παιδικός κήπος. 34. Εκτέλεση λιμενικών έργων.

Στην ελληνική παροικία της Οδησσού ο Γρ. Ναρασλής προσέφερε το σπίτι του πατέρα του, όπου είχε ιδρυθεί η Φιλική Εταιρεία.

Δωρεές του Μαρασλή στον ελληνισμό

Δεν ήταν λίγες και οι δωρεές του Μαρασλή προς τον απανταχού ελληνισμό. Ανάμεσα σε αυτές άφησε την μνήμη του και στη Θεσσαλονίκη, με το «Μαράσλειον Ελληνικόν και Πρακτικόν Λύκειον». Πρόκειται για το «Ελληνικόν Εμμπορικόν Λύκειον» του γνωστού λόγιου ιεροδιακόνου Στεφάνου Νούκα. Με τη συνδρομή 10.000 ρουβλίων από τον Μαρασλή (περίπου 1.200 χρυσές λίρες το 1905), ανεγέρθηκε νέο κτίριο, το οποίο σώζεται έως σήμερα στην οδό Αλεξανδρείας, εκεί όπου στεγάζεται το 19ο λύκειο Θεσσαλονίκης (για τους παλαιότερους 2ο γυμνάσιο). Η σημασία της δωρεάς φωτίζεται εντονότερα, εάν σκεφτούμε ότι η Θεσσαλονίκη βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή.

Μεγάλη είναι και η προσφορά του Μαράσλειου διδασκαλείου Αθηνών, στη φερώνυμη του ευεργέτη οδό, εκεί όπου βρίσκεται η σημερινή Μαράσλειος Παιδαγωγική Ακαδημία. Το οικόπεδο των δέκα στρεμμάτων το είχε παραχωρήσει η Μονή Πετράκη το 1876 και ο ευεργέτης ανέλαβε την οικοδόμηση του κτιρίου. Ίδρυσε την Βιομηχανική και Εμπορική Ακαδημία, πρόδρομο της Ανωτάτης Σχολής Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών. Σήμερα στους χώρους του οικοδομήματος στεγάζεται το Ιπποκράτειο Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών, στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας. Εγκαινίασε στην Αθήνα την πρώτη Διεθνή Έκθεση, σε ελληνικό έδαφος, τον Μάιο του 1903 και το πρώτο ενυδρείο στο Παλαιό Φάληρο. Η Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών εμπλουτίστηκε με πολλούς πίνακες της συλλογής του.

Στην Κέρκυρα ίδρυσε το Μαράσλειο Οικοτροφείο, το 1906, αλλά η θρησκευτική του προσήλωση τον οδήγησε σε καίριες για τον ελληνισμό δωρεές στο Φανάρι. Πρώτα απ´ όλα την Μαράσλειο Πατριαρχική Σχολή, ενώ με προτροπή του Πατριάρχη ίδρυσε και τη Μαράσλειο Πατριαρχική Σχολή Φιλιππουπόλεως. Το 1893 δώρισε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, ως συμπλήρωμα στο ναό του Αγίου Γεωργίου, μία πατριαρχική σχολή, δώδεκα ιερατικές και έξι διακονικές, όπως και έναν χρυσοκέντητο επιτάφιο στον Ιερό ναό Ευαγγελιστρίας των Ταταούλων. Τέλος, στην Δημητσάνα, την ιδιαίτερη πατρίδα του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε' έκανε δωρεά τον ανδριάντα του, μεταφέρμένος από την Οδησσό.

Ημερολόγιο καταστρώματος

1818

Ίδρυση του Λυκείου Ρισελιέ (αργότερα Πανεπιστήμιο Οδησσού), όπου φοίτησαν ο Μαρασλής, ο Ραγκαβής, ο Παπαρρηγόπουλος και άλλοι επιφανείς Έλληνες

1819

Εμφάνιση του Θεόδωρου Ροδοκανάκη στην Οδησσό

1831

Γέννηση του Γρηγορίου Μαρασλή στην Οδησσό

1850

Αποφοίτηση του Μαρασλή από το Λύκειο Ρισελιέ

1866

Συγκέντρωση χρημάτων από επιτροπή, με προεξάρχοντα τον Γρ. Μαρασλή, υπέρ της Κρητικής Επανάστασης

1871

Ίδρυση του Ροδοκανάκειου Ελληνικού Παρθεναγωγείου

1872

Σύνταξη διαθήκης Ροδοκανάκη

1878

Εκλογή του Μαρασλή ως δήμαρχουυ Οδησσού

1882

Θάνατος του Θεόδωρου Ροδοκανάκη

1905

Ίδρυση του Μαράσλειου Εμπορικού Λυκείου, στη σημερινη οδό Αλεξανδρείας

1907

Θάνατος Γρηγορίου Μαρασλή

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 10.04.2022