Όταν επιστρατεύονται «υπερκοριοί», «βαλιτσάκια» και πράκτορες της ΕΥΠ

- Newsroom

Των Βαγγέλη Στολάκη και Θεολόγου Ηλιού

«Εμείς διαθέτουμε τα συστήματα αλλά οι Έλληνες αστυνομικοί είστε επίμονοι και μεθοδικοί» είπε στέλεχος των Αμερικανικών Μυστικών Υπηρεσιών σε Έλληνα αστυνομικό που έχει αποστρατευτεί εδώ και χρόνια όπως ο ίδιος εξομολογείται στη «ΜτΚ», μετά από εκπαίδευση του τελευταίου λίγο πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, τότε που οι ελληνικές υπηρεσίες ασφαλείας υπό τον φόβο τρομοκρατικής επίθεσης κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής των αγώνων προχώρησε στον εκσυγχρονισμό των συστημάτων παρακολούθησης που διέθετε και υπό την πίεση, όπως θέλουν κάποιες πληροφορίες, της Αμερικής. Έλληνες αξιωματικοί έφυγαν για εκπαίδευση στο εξωτερικό, ενώ υψηλόβαθμα στελέχη των μυστικών υπηρεσιών του εξωτερικού συχνά πυκνά επισκέπτονταν την Ελλάδα. Σήμερα, η ΕΥΠ βρίσκεται ένα βήμα πριν την προμήθεια ενός νέου «υπερκοριού» που θα έχει τη δυνατότητα να «σπάει» εκτός από τηλεφωνικές συνομιλίες και SMS και το περιεχόμενο συζητήσεων που γίνεται μέσω διαδικτυακών εφαρμογών όπως είναι το Viber, το Signal και το WhatsApp.

Πριν λίγα εικοσιτετράωρα, οι Αρχές προχώρησαν στη σύλληψη δύο ατόμων για τα επεισόδια στη Νέα Σμύρνη, με τον «κοριό» της Αντιτρομοκρατικής να «συλλαμβάνει» διαλόγους-φωτιά την ώρα που στην άσφαλτο ήταν αιμόφυρτος ο νεαρός αστυνομικός, μετά την βίαιη επίθεση που δέχτηκε. Οι Αρχές έχοντας στην κατοχή τους τις παραπάνω συνομιλίες, αλλά και υλικό από κάμερες προχώρησαν στην ταυτοποίηση και τη σύλληψη των δύο ατόμων. Δεν είναι η πρώτη φορά που ένας από τους τρεις «υπερκοριούς» που έχουν στην κατοχή τους ΕΥΠ, Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία και Διεύθυνσης Διαχείρισης και Ανάλυσης Πληροφοριών δένουν τα στοιχεία σε υποθέσεις που σχετίζονται με τρομοκρατία, απαγωγές, επεισόδια κ.ά. Ποιοι είναι οι «άνδρες με τα μαύρα» της ΕΥΠ; Ποιες παρακολουθήσεις είναι όμως νόμιμες και ποιες παράνομες; Πώς γίνονται οι παρακολουθήσεις τηλεφώνων και ποια τηλέφωνα παρακολουθούνται; Μπορεί κάποιος να γίνει γνώστης ιδιωτικών συζητήσεων σε εφαρμογές όπως είναι το Messenger, το Viber και το WhatsApp; Υπάρχουν λέξεις-κλειδιά που ενεργοποιούν το σύστημα παρακολούθησης; Απορίες που επιχειρεί να απαντήσει σήμερα η «ΜτΚ».

Ο εξοπλισμός

«Καταρχάς θα πρέπει να σημειώσουμε ότι μιλάμε για συστήματα νόμιμων επισυνδέσεων. Για παρακολουθήσεις δηλαδή που γίνονται κατόπιν έγκρισης των εισαγγελικών αρχών» ξεκαθαρίζει στη «ΜτΚ» άνθρωπος που στο παρελθόν υπηρέτησε στο σώμα. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι λεγόμενοι «υπερκοριοί» ή «σούπερ κοριοί» είναι υπερύγχρονα συστήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών τελευταίας τεχνολογίας, ειδικά προγράμματα λογισμικού, κάμερες και εξοπλισμένα βαν τα οποία χειρίζονται εκπαιδευμένοι για αυτό το σκοπό υπάλληλοι της ΕΥΠ και της Αστυνομίας, που διαθέτουν τους «υπερκοριούς». Εικάζεται ότι ένα σύστημα διαθέτει η ΕΥΠ, ένα η Αντιτρομοκρατική και ένα η Ελληνική Αστυνομία. Στο χώρο δε, όπου βρίσκονται εγκαταστημένα τα παραπάνω συστήματα δεν μπορεί να εισέλθει όποιος και όποιος. Η είσοδος επιτρέπεται μόνο σε συγκεκριμένα και λίγα άτομα.

Για να ξεκινήσει μία νόμιμη επισύνδεση (παρακολούθηση) θα πρέπει πρώτα να υπάρξει σχετικό αίτημα στον προϊστάμενο της Εισαγγελίας Εφετών ή σε κάποιον αρμόδιο εξουσιοδοτημένο εισαγγελέα. Η άδεια που δίνεται έχει χρονικό περιορισμό, επιτρέπει δηλαδή παρακολουθήσεις ενός συγκεκριμένου τηλεφώνου για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. «Στη συνέχεια ξεκινά η παρακολούθηση. Ένας άνθρωπος σε κάθε βάρδια παρακολουθεί τις συνομιλίες που γίνονται από τον αριθμό του τηλεφώνου για τον οποίο έχει δοθεί άδεια. Στη συνέχεια το υλικό αποθηκεύεται σε σκληρούς δίσκους και απομαγνητοφωνείται από τους υπαλλήλους που χειρίζονται την υπόθεση. Οι υπεύθυνοι παίρνουν στα χέρια τους γραπτά τις απομαγνητοφωνημένες συνομιλίες, αξιολογούν το περιεχόμενό τους και στη συνέχεια, ολόκληρες συνομιλίες ή αποσπάσματά τους μπαίνουν στο φάκελο. Το απομαγνητοφωνημένο περιεχόμενο των συνομιλιών αποτελεί στοιχείο της δικογραφίας» αναφέρει στη «ΜτΚ» ο ίδιος άνθρωπος. «Πρόκειται για επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία. Το υλικό αφού γίνει η παρακολούθηση με νόμιμο τρόπο επιστρέφει στην υπηρεσία που ζήτησε άρση από τον Εισαγγελέα. Εκεί γίνεται η απομαγνητοφώνησή του. Οι υπάλληλοι σε αυτές τις υπηρεσίες είναι λακωνικοί» εξηγεί ε.α. στέλεχος της ΕΛΑΣ.

Πώς λειτουργεί το σύστημα;

Πώς λειτουργεί όμως ο «υπερκοριός»; Αφού οι αρμόδιες εισαγγελικές αρχές ανάψουν το πράσινο φως τότε ο «υπερκοριός» κουμπώνει πάνω στην τηλεφωνική γραμμή (είτε πρόκειται για αριθμό κινητού τηλεφώνου, είτε για σταθερό τηλέφωνο) και ξεκινά η παρακολούθηση. Πληροφορίες, οι οποίες ωστόσο δεν επιβεβαιώνονται, αναφέρουν πως ο «υπερκοριός» μπορεί να παρακολουθήσει ταυτόχρονα μέχρι και 10.000 τηλεφωνικούς αριθμούς, ωστόσο, οι ειδικοί σημειώνουν πως «αυτό σημαίνει ότι 10.000 υπάλληλοι θα βρίσκονται ταυτόχρονα μπροστά από έναν ηλεκτρονικό υπόλογιστή και θα ακούν συνομιλίες. Δεν υπάρχει αυτή η δυνατότητα» ξεκαθαρίζουν. Εκτιμάται πάντως, πως ο «υπερκοριός» της ΕΥΠ έχει τη δυνατότητα να παρακολουθεί 500-1.000 τηλεφωνικούς αριθμούς ταυτόχρονα. Υπολογίζεται, ότι το μέσο ετήσιο κόστος παρακολούθησης μιας μόνο τηλεφωνικής γραμμής ανέρχεται σε 12.000 ευρώ, γεγονός που μαρτυρεί πως οι παρακολουθήσεις τηλεφώνων είναι μία διαδικασία με κόστος άρα... η ΕΥΠ και η Αστυνομία δεν παρακολουθούν τα πάντα. Ενδεικτικά, σύμφωνα με πληροφορίες το 2017 εκδόθηκαν από τις εισαγγελικές αρχές 7.182 διατάξεις άρσης απορρήτου για λογαριασμό της ΕΛΑΣ και της ΕΥΠ και 11.113 το 2018. Ο λόγος για τον οποίο πρέπει να υπάρξει άδεια από τις εισαγγελικές αρχές είναι ο εξής: χωρίς άδεια τα ευρήματα δεν μπορούν να αποτελέσουν πειστήριο για οποιοδήποτε δικαστήριο.

Ο υπάλληλος αφού πάρει τη θέση του μπροστά από το υπερσύγχρονο σύστημα νομίμων επισυνδέσεων και αφού έχει ενημερωθεί για την υπόθεση και το πρόσωπο που παρακολουθείται -για πιθανή χρήση φράσεων ή λέξεων «κλειδιών», ξεκινά να ακούει σε πραγματικό χρόνο όλες τις συνομιλίες. Βάσει του περιεχομένου το υλικό αξιολογείται και αποθηκεύεται.

O υπερσύγχρονος «σούπερ» κοριός της ΕΥΠ, βρίσκεται στον 15^ο όροφο της οδού Κατεχάκη, στο κτίριο του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. «Εκεί θα δει κανείς δεκάδες χιλιόμετρα καλωδίων» αναφέρει στη «ΜτΚ» γνώστης των όσων διαδραματίζονται στην υπηρεσία. Το εν λόγω σύστημα νομίμων επισυνδέσεων η ΕΥΠ το προμηθεύτηκε το 2008 έναντι 3.500.000 ευρώ από την Γερμανική εταιρεία Syborg. Σύμφωνα με πληροφορίες είχαν σταλεί ειδικές αποστολές σε διάφορες χώρες, προκειμένου να καταγράψουν τα συστήματα που υπάρχουν αλλά και τον τρόπο λειτουργίας τους. Η Αστυνομία απέκτησε λίγο αργότερα ένα αντίστοιχο σύστημα, που κόστισε περίπου 4.800.000 ευρώ. Η Ελλάδα μάλιστα, ήταν η τελευταία ευρωπαϊκή χώρα που προμηθεύτηκε τέτοια μηχανήματα, τελευταίας και εξελιγμένης τότε τεχνολογίας.

Σύμφωνα με πληροφορίες, το σύστημα του υπερκοριού μπορεί να λειτουργεί και σαν ανιχνευτής λέξεων-κλειδιών σε συνομιλίες πολιτών μέσω κινητών που δεν είναι «σημαδεμένα» με εισαγγελική άδεια. Στην περίπτωση αυτή, άμεσα οι αρχές ζητούν την έγκριση εισαγγελέα και αρχίζουν να καταγράφουν τους ομιλητές.

Τα περιβόητα «βαλιτσάκια»

Τα συστήματα των «υπερκοριών» διαφέρουν από τα περιβόητα «βαλιτσάκια» της ΕΥΠ, τα οποία είναι φορητά συστήματα online εντοπισμού κινητών τηλεφώνων. Πρόκειται για συστήματα σε μέγεθος βαλίτσας τα οποία έχουν τη δυνατότητα να εντοπίζουν κινητά τηλέφωνα (άρα και τα άτομα που τα κατέχουν) και να προσδιορίζουν την ακριβή γεωγραφική τους θέση. Τα εν λόγω συστήματα θεωρούνται πλέον «αρκετά απαρχαιωμένα» καθώς εάν δεν μεσολαβεί κάποιο εμπόδιο μεταξύ της συσκευής και του κινητού τηλεφώνου έχουν τη δυνατότητα να «ακούν» μόνο προς μία κατεύθυνση. Το πρώτο σύγχρονο «βαλιτσάκι», ο «προπάππους» των «σούπερ» κοριών, αγοράστηκε από την ΕΥΠ έναντι 400.000 δολαρίων από τις ΗΠΑ λίγο πριν την διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, κατ’ απαίτηση, σύμφωνα με πληροφορίες της CIA. Πρόκειται για «βαλιτσάκι» τύπου GSM XP. Άλλο ένα αντίστοιχο «βαλιτσάκι» προμηθεύτηκε η ΕΥΠ το 2007, με τις πληροφορίες να αναφέρουν πως αξιοποιήθηκε στην υπόθεση απαγωγής του εφοπλιστή Περικλή Παναγόπουλου. Σύμφωνα με φήμες τέτοια «βαλιτσάκια» διαθέτουν επιχειρηματίες οι οποίοι παρανόμως τα χρησιμοποιούν για να κατασκοπεύσουν αντιπάλους τους.

Στη διάθεση των ελληνικών υπηρεσιών βρίσκονται σύμφωνα με πληροφορίες και δύο βαν τα οποία λειτουργούν υποστηρικτικά των παραπάνω μέσω και συστημάτων παρακολούθησης.

Παράλληλα, με τα συστήματα νομίνων επισυνδέσεων που υπάρχουν στη χώρα, όπως εξηγούν στη «ΜτΚ» ειδικοί, γίνονται και παράνομες παρακολουθήσεις από ιδιώτες. «Μπορεί ένα κινητό τηλέφωνο ακόμα και αν είναι κλειστό να παρακολουθείται;» ρωτάμε έναν ειδικό. «Η συσκευή του κινητού ακόμα και αν είναι κλειστή εκπέμπει τόσο ακτινοβολία όση χρειάζεται για να ενεργοποιηθεί η πλησιέστερη κυψέλη του παρόχουν κινητής τηλεφωνίας» απαντά.

Nέος σούπερ «υπερκοριός» για διαδικτυακές συνομιλίες

Δημοσιεύματα θέλουν την ΕΥΠ να προσανατολίζεται στην απόκτηση πιο εξειδικευμένων συστημάτων που θα έχουν τη δυνατότητα να «σπάνε» εφαρμογές όπως Viber, WhatsApp, Signal προκειμένου να μπορούν να καταγράφουν συνομιλίες που γίνονται μέσω διαδικτύου. Η προηγμένη τεχνολογία θα παρέχει τη δυνατότητα στους χειριστές του συστήματος να παρακολουθούν και να καταγράφουν ακόμα και 1.100 «στόχους» κινητής τηλεφωνίας και 500 στόχους, ταυτόχρονα. Επίσης, θα μπορούν να εντοπίζονται με ευκολία οι ιστοσελίδες που επισκέπτεται ο «στόχος», ακόμη και το ποιο προφίλ ή ποια προφίλ χρησιμοποιεί στο Facebook μέσω του κινητού του, κάτι που δεν ήταν εφικτό μέχρι σήμερα. Παρόμοια συστήματα φέρεται να έχει αναπτύξει η ιταλική εταιρεία η οποία έχει προκριθεί στην σχετική διαγωνιστική διαδικασία σε Γερμανία, Γαλλία, Ισπανία, Βέλγιο και άλλες χώρες σε Ευρώπη και Μέση Ανατολή. Το κόστος εκτιμάται σε 6.200.000 ευρώ.

Σημειώνεται πως, οι Ελληνικές Αρχές έχουν τη δυνατότητα να ζητήσουν, προκειμένου να διερευνήσουν κάποια υπόθεση, την άρση απορρήτου για συνομιλίες μέσω facebook. Ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες αναφέρουν επίσης πως προηγμένα δορυφορικά συστήματα των ΗΠΑ έχουν την δυνατότητα να «πιάνουν» τον χώρο αλλά και το παρελθόν, ενώ όπου χρειάζεται -κυρίως για υποθέσεις τρομοκρατίας- παρέχονται πληροφορίες στις μυστικές υπηρεσίες άλλων χωρών από τις ΗΠΑ.

Cookies: Οι πληροφορίες που δίνουμε χωρίς να ξέρουμε

Το κάθε κλικ καταγράφεται ως πληροφορία κάθε φορά που πατάμε αποδοχή στα «Cookies». Όταν αποδεχθεί κάποιος την επιλογή στο σχετικό πλαίσιο που πλέον εμφανίζεται σε όλα τα sites και τις διαδικτυακές πλατφόρμες, δίνει στην ουσία την έγκριση να αποθηκεύονται χιλιάδες πληροφορίες για τον χαρακτήρα και τις προτιμήσεις του.

«Μέσω των Cookies, δίνεις το δικαίωμα να σε ‘στοχεύσουν’ για 90 ημέρες, κάθε φορά που πατάς αποδοχή. Καταγράφεται το σημείο που ήσουν όταν άνοιξες την πλατφόρμα όπου αποδέχθηκες τα Cookies, τι είδες σε αυτήν και στοιχεία για την προσωπική ζωήσου » εξηγεί ο Δημήτρης Λαζαρίδης, Digital Reputation Expert και ιδιοκτήτης του Reputation.gr. Υπάρχουν όμως πολλά ερωτηματικά για το που καταλήγουν αυτές οι πληροφορίες, ποιος τις διαχειρίζεται και πως μπορούν να χρησιμοποιηθούν ακόμα και εναντίον ενός χρήστη. «Πρόκειται για ένα πρόγραμμα αλγορίθμου που συλλέγει πληροφορίες και τις αποθηκεύει η κάθε επιχείρηση ή υπηρεσία. Μπορούν να χρησιμοποιήσουν για δική τους χρήση, ώστε να σου παρουσιάζουν ό,τι ταιριάζει σε εσένα, ή ακόμα και να πουλάνε το ‘τσουβάλι’ με τις πληροφορίες σε άλλες εταιρείες που θα τις ωφελήσουν για διαφημιστικές καμπάνιες» αναφέρει ο κ. Λαζαρίδης.

Στον καθένα μπορεί να έχει τύχει να μιλάει για ένα συγκεκριμένο θέμα, μία τοποθεσία, υπηρεσία ή φαγητό και όταν ανοίξει το κινητό του για να σκρολάρει να του εμφανιστούν σχετικές διαφημίσεις. «Περισσότερο πρόκειται για ένα μύθο ότι κάποιος μπορεί να σε ακούει συνεχώς μέσω του κινητού σου. Όμως, με τη λήψη διαφόρων εφαρμογών επιτρέπεις να χρησιμοποιούν το μικρόφωνο του κινητού σου, ακόμα και όταν η εφαρμογή είναι κλειστή. Λέγοντας μερικές λέξεις-κλειδιά ή αν τις αναζητείς στο διαδίκτυο, ενεργοποιείται ένας αλγόριθμος που έχει τα συγκεκριμένα αποτελέσματα» υποστηρίζει ο κ. Λαζαρίδης.

Τις πληροφορίες αυτές μπορεί να τις χρησιμοποιήσει και η αστυνομία για τη διαλεύκανση μιας υπόθεσης. «Μας έχει τύχει σε μία εξαφάνιση παιδιού να συνεργαστούμε με τις αρχές για τον εντοπισμό του. Ψάξαμε τα ψηφιακά ίχνη του, δηλαδή τις αναζητήσεις που έκανε από το κινητό του πριν την εξαφάνιση και μας οδήγησε στο μέρος που είχε πάει. Επίσης, το αγνοούμενο παιδί φάνηκε ότι έκανε αναζήτηση στο YouTube για να δει εκπομπές που αναφέρθηκαν στην εξαφάνισή του. Όλα αυτά τα στοιχεία σχετίζονται με τα Cookies» τονίζει ο κ. Λαζαρίδης.

Πότε είναι νόμιμη η ηχογράφηση συνομιλιών

Ο δικηγόρος Θοδωρής Καραγιάννης εξηγεί στη "ΜτΚ" πότε είναι νόμιμη η ηχογράφηση συνομιλιών από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς αλλά και ποια προσωπικά δεδομένα παραβιάζονται: 

«To απόρρητο των επικοινωνιών και η άρση αυτού ρυθμίζεται κυρίως από το Ν. 2225/1994, ο οποίος στη διάρκεια των ετών έχει υποστεί πολλές αποσπασματικές αλλαγές, γεγονός που εν γένει καθίσταται «προβληματικό» για ένα ζήτημα που παρακολουθεί την ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας των επικοινωνιών.

Γίνεται, σαφές από το νόμο, ότι η άρση του απορρήτου των επικοινωνιών επιτρέπεται μόνο για συγκεκριμένα και ρητώς αναφερόμενα εγκλήματα, τα οποία είναι κακουργηματικής φύσης. Επίσης για να αποτελέσει το προϊόν της άρσης του απορρήτου, τμήμα μιας δικογραφίας, θα πρέπει απαραίτητα να εκδοθεί βούλευμα του συμβουλίου πλημμελειοδικών ή εφετών, μετά από σχετική εισαγγελική πρόταση και μάλιστα να ορίζονται συγκεκριμένα στοιχεία που αφορούν το αντικείμενο της παρακολούθησης όπως: ονοματεπώνυμο, χρονικό διάστημα κλπ.

Εξάλλου η «παρακολούθηση» συνομιλιών ή ηχογράφηση προφορικής συνομιλίας από ιδιώτες είναι επίσης παράνομη, όπως ο ποινικός νομοθέτης με τα αρ. 370-371 ΠΚ ορίζει. Τα εγκλήματα αυτά, με το προηγούμενο ποινικό καθεστώς απειλούνταν με ποινή κάθειρξης, με τον καινούριο κώδικα παραμένουν μεν εγκλήματα, μειώθηκε, όμως το πλαίσιο της απειλούμενης ποινής

Άρα ο νομοθέτης με ένα σύνολο διατάξεων προστατεύει τον πολίτη και της ιδιωτικότητα των επικοινωνιών του, και απαιτεί προηγούμενη, δικαστικής φύσης, απόφαση για να γίνει χρήση του απορρήτου για ποινικούς σκοπούς. Επειδή, όμως η ασφάλεια των επικοινωνιών μας αντικατοπτρίζει την προστασία των πιο δομικών προσωπικών δεδομένων – δικαιωμάτων μας, τα ζητήματα, που πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης είναι ο εκσυγχρονισμός του νομικού πλαισίου και ο «έλεγχος» των ανθρώπων που στο όνομα της εθνικής ασφάλειας αποκτούν δικαίωμα πρόσβασης στις προσωπικές μας επικοινωνίες».

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 21 Μαρτίου 2021