ΣΙΝΕΜΑ Πρώτη παρουσίαση "Επιχείριση Βαλκυρία". Του Αλέξη Ν. Δερμεντζόγλου

- Newsroom

Πριν από 45 χρόνια, στις 20 Ιουλίου του 1944, στο προσωπικό καταφύγιο - συνεδριακό χώρο του Αδόλφου Χίτλερ, έγινε δολοφονική απόπειρα εις βάρος του. Ένας νεαρός, περίπου 35άρης, συνταγματάρχης, ο Κλάους Φον Στάουφενμπεργκ, του έβαλε κάτω από το τραπέζι μια τσάντα με βόμβα. Ο Μπράιαν Σίγκερ γύρισε έτσι την “Επιχείρηση Βαλκυρία”, που θα δούμε από τις 19 Φεβρουαρίου.

Τι γίνεται τώρα άραγε; Επανέρχονται ως μόδα οι ταινίες που έχουν σχέση με τον Βʼ Παγκόσμιο Πόλεμο ή συμβαίνει κάτι άλλο; Γιατί αναβαλλόταν συνέχεια η πρεμιέρα του φιλμ; Τι φοβούνταν οι αμερικανοί διανομείς; Πόσο πρόβλημα αποτέλεσε η παρουσία του Τομ Κρουζ στο βασικό ρόλο, που η καριέρα του βρίσκεται σε κάθετη πτώση; Κι ακόμη, ο Μπράουν Σίγκερ, ένας μοδάτος και στιλίστας σκηνοθέτης, τι σχέση μπορεί να έχει μʼ αυτό το είδος του σινεμά; Από τους “Συνήθεις υπόπτους” και τους “X- men” μέχρι την “Επιχείρηση Βαλκυρία” υπάρχει μια απόσταση. Και δεν εννοώ στην αφηγηματική δομή.

ΑΝΤΙΝΑΖΙΣΤΙΚΗ ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗ

Θα σκεφτόμουν πως υπάρχει μια τάση να ξαναγραφεί η Ιστορία, αν και τίποτα δεν δείχνει να υπάρχει συγκεκριμένος λόγος. Είναι μια προσπάθεια να δειχθεί πως υπήρχαν αμέτρητοι αντιναζιστές ή διαφωνούντες με τον Χίτλερ. Ίσως αυτό βοηθά στην ενότητα της Ευρώπης. Δεν χρειάζεται, όμως, άλλη προσπάθεια. Ένα γενικό, αντιναζιστικό κλίμα ίσως δείχνει και μια πρόταση συσπείρωσης έναντι κάθε πιθανότητας παλιννόστησης του φαινομένου. Υπάρχει και η αντίληψη πως ίσως ο σκηνοθέτης επιθυμούσε την απομυθοποίηση κάποιων ηρωικών πράξεων. Από την άλλη μεριά, ίσως συναντήσουμε την τάση να συγκριθεί το αντιηρωικό παρόν με το επικό παρελθόν. Λέτε να είναι μια πρόταση, για να έχουμε πιο αλτρουιστική συμπεριφορά σε μια εποχή έντονου ατομικισμού;

ΣΕ ΚΛΕΙΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ

Ο Σίγκερ επιλέγει μια συγκεκριμένη οπτική αφήγηση. Παρακάμπτει τις σκηνές δράσης, εμμένει στην κινηματογράφηση σε εσωτερικούς, κλειστοφοβικούς χώρους. Αξιοποιούνται ιδίως “πλαν αμερικέν” πλάνα και κάποια μεσαία. Είναι φανερό πως ο σκηνοθέτης εκμυστηρεύεται ότι επιθυμεί να αφηγηθεί μια ιστορία χαρακτήρων μέσα σε υπέρμετρη ψυχολογική πίεση. Δηλαδή, χωρίς να την αγνοήσει, ο Σίγκερ παρακάμπτει την επίσημη Ιστορία, για να μείνει στους ήρωές του, συγκεκριμένα στον βαριά τραυματισμένο από το μέτωπο της Αφρικής νεαρό συνταγματάρχη. Δίπλα του μια σειρά από πραγματικά πρόσωπα, που αποδίδονται ως ήρωες μιας ταινίας συνωμοσίας. Με διαφορετικούς τρόπους και όρους χειρίστηκαν είτε αυτό το θέμα είτε παρόμοιο γνωστοί σκηνοθέτες. Ο Ανατόλ Λίτβακ στη “Νύχτα των στρατηγών” διαχειρίζεται τη συγκεκριμένη κατά του Χίτλερ απόπειρα με το δικό του τρόπο.

ΣΤΟΧΟΣ ΓΙΑ ΘΑΝΑΤΟ

Το ότι ο Χίτλερ θα ήταν στόχος πολλών δολοφονικών αποπειρών το προέβλεψε ο Φριτς Λαγκ. Στα 1941 το έξοχο και ασπρόμαυρο “Γιατί δεν σκότωσα τον Χίτλερ” (“Man hunt”) μας δίνει μια άκρως συναρπαστική εξέλιξη. Ο Χίτλερ αυτοκτόνησε τελικά στο καταφύγιό του στο Βερολίνο, όπως καταγράφεται και στην “Πτώση” (διάβαζε διπλανή στήλη Σινεφίλ και πρόταση για DVD). Επειδή ήμουν ενήμερος για την τύχη της απόπειρας τον Ιούλιο του 1944, δεν εισέπραξα αγωνιακή ένταση. Αυτή θα την απορροφήσουν σίγουρα τα πολύ νέα παιδιά, που αδιαφορούν περί Χίτλερ και Ιστορίας, και θα απολαύσουν την κλιμακούμενη ένταση. Δεν θα γνωρίζουν το τέλος και την εξέλιξη των γεγονότων.

ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΑΝΔΡΩΝ

Τώρα, από την ταινία δεν παρέλαβα τον αντιναζισμό και τον πατριωτισμό των ηρώων, αλλά ένιωσα άλλα πράγματα. Αρχικά, για να μην τα “μασάμε”, το φιλμ μου άρεσε. Το βρήκα και μια δημιουργία ψιθύρων, σκότους, αναμονών, σιωπών. Αντιλήφθηκα αυτό το μυστικό συνεταιρισμό των ανδρών, προκειμένου να φθάσουν έναν στόχο. Διάφοροι γνωστοί στρατιωτικοί παρελαύνουν και μέσα σʼ αυτούς εντοπίζεται και η καταθλιπτική και εμμονοληπτική φιγούρα του Χίτλερ. Και ο Σίγκερ, σκεπτόμενος σωστά πως άλλο Ιστορία και άλλο σινεμά, μας αφηγείται με καθαρά κινηματογραφικούς όρους. Δηλαδή υπάρχει ο ήρωας, το σχέδιο, η ένταση, η κλιμάκωση, ο πρόσκαιρος θρίαμβος, τα φαινόμενα που απατούν, η συντριβή, η κατάρρευση και ο θάνατος.

ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

Είναι βασικοί κανόνες της αφήγησης που θέλει να διαχειρισθεί και το όνειρο και την ελπίδα και τον εφιάλτη, αλλά και την ουτοπία. Πιστεύω πως αν ήταν άλλος σκηνοθέτης, θα επέλεγε πιο αβανταδόρικες λύσεις. Περισσότερα εξωτερικά, συγκρούσεις, βιαιότητες. Ο Σίγκερ παρακάμπτει τον χολιγουντιανό κώδικα και προστατεύει το ίδιο το σινεμά αλλά και τον εαυτό του. Όποιος έχει δει δική του ταινία (π.χ. τα “Μαθήματα φόβου”), αμέσως βγάζει τα συμπεράσματά του, εφόσον είναι στοιχειωδώς έμπειρος πως είναι δική του. Το ίδιο συμβαίνει και με την “Επιχείρηση Βαλκυρία”. Ακόμα και η πλανοθεσία θυμίζει π.χ. “Συνήθεις υπόπτους”. Οι εναλλαγές των πλάνων, ο τρόπος αντίληψης των εσωτερικών, οι φακοί που χρησιμοποιούνται, οι γωνίες λήψης είναι 100% Μπράιαν Σίγκερ. Αυτό, όμως, το στοίχημα πιθανά πληρώνεται ακριβά.

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΕΠΟΧΗΣ

Δηλαδή, η πιθανή εμπορική αποτυχία του φιλμ μπορεί να χρεωθεί μεν στις επιλογές του Σίγκερ, αλλά θα πρέπει να σκεφθούμε πως βρισκόμαστε στο 2009. Δεν θα γυρίσουμε, λοιπόν, μια ταινία με όρους του 1959. Εξάλλου, η “Επιχείρηση Βαλκυρία” δεν μπορεί να ταξινομηθεί στις πολεμικές ταινίες. Έχουμε τελικά μια ιστορική τοιχογραφία, με πλαίσιο τον πόλεμο, εμπνευσμένη από πραγματικά γεγονότα, που μέσα σʼ αυτήν εγγράφεται η ουτοπία μιας ομάδας ανθρώπων. Εδώ η μυθοπλασία κερδίζει την Ιστορία και αυτό μπορούμε να το καταχωρήσουμε στα θετικά του Σίγκερ, που θέλει να σκηνοθετεί με τους δικούς του όρους. Κατά τα άλλα, η αναπαράσταση της εποχής είναι πολύ καλή, η καταθλιπτική στους τόνους του γαλάζιου φωτογραφία λειτουργική, όσο για τα τεφρά ντεκόρ, καθορίζουν μια πένθιμη κατάσταση.

ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ

Ο Τομ Κρουζ είναι πειστικός. Οι Κένεθ Μπράνα και Τέρενς Σταμπ πολύ καλοί. Τι θα ήθελε κανείς ως κάτι παραπάνω από την ταινία; Τίποτα ή ένα άλλο, τελικά, διαφορετικό φιλμ. Δηλαδή, άλλο το παρακμιακό, μπαρόκ, νεκροφιλικό κλίμα του Χιρσμπίγκελ στην “Πτώση” και άλλο η γοητεία του παράδοξου κατά τον Σίγκερ. Χίτλερ, συνταγματάρχης και ορισμένοι άλλοι είναι εμμονοληπτικοί, φιγούρες ενταγμένες σʼ ένα παιγνίδι ανδρών, σε μια ιστορία συνωμοσίας, σε μια παρτίδα ουτοπίας. Δεν έχουμε εδώ “Και οι δώδεκα ήταν καθάρματα” κατά τον Όλντριτς, δεν είναι μια ταινία εκρήξεων και εφέ, αλλά συναισθηματικών αποκλίσεων. Αυτή είναι μια πρόταση για “διάβασμα” του φιλμ, που μπορείτε να προσθέσετε και στην οπτική σας.

 

ΣΙΝΕΦΙΛ

Παρακμιακή συντριβή

Η ΠΤΩΣΗ (DER UNTERGANG)

Έγχρωμη, Γερμανία 2004, διάρκεια 152ʼ

Σενάριο: Μπερντ Άιχιγκερ από το βιβλίο του Γιόακιμ Φεστ και από αφηγήσεις της τελευταίας γραμματέως του Χίτλερ

Σκηνοθεσία: Όλιβερ Χίρσμπιγκελ

Παίζουν: Μπρούνο Γκανζ (Χίτλερ), Αλεξάνδρα Μαρία Λάρα (Τράουντλ Γιούγκε, η γραμματέας). Ζιλιέτ Κέσλερ (Εύα Μπράουν)

Διακρίσεις: Πρόταση για ξενόγλωσσο Όσκαρ Διανομή Audiovisual

Μια γριά γυναίκα, η τελευταία γραμματέας του Χίτλερ, ανακαλεί τα νιάτα της και τις δέκα τελευταίες ημέρες του Φίρερ, προτού αυτός αυτοκτονήσει στο τελευταίο καταφύγιό του στο Βερολίνο. Παρά τις όποιες αμφίσημες κριτικές και επιφυλάξεις, είναι μια μεγαλειώδης ταινία γεμάτη από αίσθηση θανάτου και κατάρρευσης. Ο Μπρούνο Γκανζ με μια συνταραχτική ερμηνεία καταφέρνει και μεταφέρει διά του προσώπου του όλη αυτήν την ιδεολογία του τέλους και τη συντριβή του Χίτλερ. Έμμονες ιδέες, απογοητεύσεις, πάθος αλλά νοσηρό κλίμα. Όλοι οι ηθοποιοί παίζουν υποδειγματικά το ρόλο τους. Η καλλιτεχνική διεύθυνση, τα ντεκόρ, τα χρώματα είναι τόσο αρμονικά δεμένα μεταξύ τους, ώστε να αποδίδουν εξαιρετικά την αίσθηση του κατακερματισμού. Εκείνο που είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό αφορά την ατμόσφαιρα που δημιουργεί με εκπληκτικό τρόπο ο ικανότατος Χιρσμπίγκελ, που αποσπά από τα πάντα μέχρι και τα ντεκόρ τις σημασίες τους. Η αίσθηση της κατάρρευσης αποδίδεται με τρόπο εντυπωσιακό, ώστε να παρασύρει το θεατή. Αν δεν είδατε την ταινία, μην τη χάσετε τώρα.