ΣΙΝΕΜΑ Πρώτη παρουσίαση "Παράδεισος στη Δύση" Του Αλέξη Ν. Δερμεντζόγλου

- Newsroom

Η 17η ταινία του Κώστα Γαβρά, ο “Παράδεισος στη Δύση”, θα “κλείσει” το Φεστιβάλ του Βερολίνου το επόμενο Σάββατο.

Ο σκηνοθέτης στα 76 του χρόνια δείχνει να ανανεώνεται συνεχώς. Η τελευταία δημιουργία του καταφέρνει να ξεπερνάει τις δικές του επιδόσεις. Πώς γίνεται αυτό και τι πρέπει να περιμένουν οι έλληνες θεατές από το φιλμ, που θα αρχίσει να προβάλλεται σε 11 ημέρες;

Ο Κώστας Γαβράς ανανεώνεται, γιατί θεωρώ πως μετασχηματίζει πανέξυπνα σε άλλες αξίες και ισοδύναμα την πολιτική. Η τριλογία του στις αρχές της καριέρας του τον έκανε διάσημο: “Ζ”, “Ομολογία”, “Κατάσταση πολιορκίας”. Ακολούθησαν άλλα φιλμ, για να επανέλθει με τον “Αγνοούμενο” για τον καταλογισμό ευθυνών για τη δικτατορία της Χιλής. Έκτοτε, η πολιτική άρχισε να ξεθωριάζει με την παγκοσμιοποίηση προ των πυλών. Ο δημιουργός δεν κάμφθηκε. Σκέφθηκε πως πολιτική είναι και να μιλήσεις και για την κοινωνική και ιστορική ευθύνη.

Ο ΤΡΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ
Έτσι, το ’90 βραβεύτηκε στο Βερολίνο με το “Μουσικό κουτί”, μια ιστορία οδύνης και προσωπικής κάθαρσης. Όταν ο πατέρας ισχυρίζεται πως άδικα τον κατηγορούν ως ναζιστή εγκληματία πολέμου, τότε η δικηγόρος κόρη του (Τζέσικα Λαγκ) τον πιστεύει, τον υπερασπίζεται και τον αθωώνει. Αργότερα ανακαλύπτει την τραγική αλήθεια και δεν διστάζει να τον στείλει στη δικαιοσύνη.
Το μέτρο της ηθικής κάθαρσης νομίζω πως είναι και η ματιά του Γαβρά, η ιδεολογία του, ο μετασχηματισμός της πολιτικής σ’ αυτό που θεωρεί ισοδύναμό της. Ο Γαβράς δεν το έκρυψε ποτέ πως όλα είναι πολιτική: Το οικονομικό περιβάλλον, οι φιλίες, ακόμη και οι ερωτικές σχέσεις. Είναι φανερό πως τοποθετεί σταθερά το θέμα της επιλογής. Αν το δω θεωρητικά, μπορώ να το διατυπώσω ως εξής: “Ο τρόπος που διαλέγω φιλτράρεται μέσω της ηθικής μου, η οποία υπαγορεύεται από την ιδεολογία, που βέβαια είναι πολιτικό εργαλείο”.

ΤΟ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ
Ο “Παράδεισος στη Δύση” είναι ένα καταιγιστικό ρόουντ-μούβι με εμφανές, βέβαια, το υπόγειο πολιτικό περιεχόμενο. Όταν, δηλαδή, ο ήρωας είναι λαθρομετανάστης, αμέσως θίγεται ένα σύνθετο πρόβλημα. Είναι οικονομικό, ουμανιστικό, εθνολογικό και βαθύτατα πολιτικό. Για τη συμμετοχή του θεατή υιοθετούνται ταχύτατοι αφηγηματικοί ρυθμοί και πολλές σινεφίλ αναφορές, που δεν εμφυτεύονται τυχαία, αλλά αντιστοιχούνται σωστά, δομικά, υπαινικτικά.
Ο Κώστας Γαβράς, πιάνοντας τα σημεία των καιρών, νιώθει πως επιθυμεί να συνεχίσει την καριέρα του μέσα από θέματα που έχουν σχέση με το καθημερινό.

ΜΙΑ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ
Έτσι, λοιπόν, κάθε μέρα σε δελτία ειδήσεων, σε εφημερίδες, στο δρόμο βλέπουμε, διαβάζουμε, ακούμε για λαθρομετανάστες. Πληροφορούμαστε ρατσιστικές συμπεριφορές ή πολλαπλή εκμετάλλευσή τους. Μαθαίνουμε για τα όνειρά τους. Ο “Παράδεισος στη Δύση”, λοιπόν, εκ των πραγμάτων κάνει μια περιήγηση σε πολλά κινηματογραφικά είδη, απλώνεται, επεξεργάζεται όνειρα, ήθη, συμπεριφορές, περιπλανήσεις. Είναι τελικά μια πολύ σύγχρονη ταινία με όλη τη σημασία του όρου. Ο παρά 4 έτη... 80χρόνος(!) Γαβράς λειτουργεί ως παθιασμένος νέος, είναι ορμητικός, μπορεί να συναρπάσει κάθε ηλικία. Και ποιο μπορεί να είναι το μυστικό ή το ελιξίριο, αν προτιμάτε, μ’ αυτήν την ανανέωση του τόσο αγαπημένου μου σκηνοθέτη; Δεν είναι μόνον η θετική προκατάληψη που έχω γι’ αυτόν, αλλά η αξία, η εμμονή και η προσήλωσή του. Είναι ιδίως θέμα αρχών, που τους τηρεί απαράβατα.

ΞΕΠΕΡΝΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΕΡΩΤΑ
Αυτές τις αρχές του τις ένιωσα και σε μια άλλη ταινία του που αγαπώ πολύ. “Το στίγμα της προδοσίας” είναι η άλλη πλευρά του “Μουσικού κουτιού”. Αν σ’ αυτό έχουμε τη γονεακή σχέση, στο πρώτο υπάρχει η ερωτική. Η απόφαση της γυναίκας (Ντέμπρα Γουίντζερ) να στραφεί κατά του εραστή της, για να τσακίσει το ρατσισμό των Κου Κλουξ Κλαν. Κι αν αυτό το θέμα έχει εξάρτηση με την πολιτική, οι τελευταίες ταινίες του Γαβρά, θα το επαναλάβω για τρίτη φορά, αναζητούν ισοδύναμά της.
Γνωρίζουμε ήδη πως το “Αμήν” ξεσήκωσε διαμαρτυρίες. Για μένα είναι μια τολμηρότατη ταινία, που ρισκάρει σε πολλά επίπεδα. Για τον προσεκτικό θεατή είναι ένα πολυεπίπεδο, πολύπλοκο, φιλμικό πεδίο, όπου εγγράφονται πολλά θέματα με βάση πάλι τις ηθικές επιλογές και τις διαπλοκές.

Η ΕΚΠΤΩΣΗ ΤΟΥ “ΟΝΕΙΡΟΥ”
Όταν μιλάω για την τελευταία περίοδο του Γαβρά, δεν μπορώ παρά να κάνω ειδική στάση στο “Τσεκούρι” (διάβαζε διπλανή στήλη Σινεφίλ και πρόταση για DVD), που το θεωρώ την πιο ιδιοφυή ταινία- σχόλιο για τις σύγχρονες σχέσεις εργασίας. Αυτό το φιλμ με συγκλόνισε και δεν το κρύβω.
Ωστόσο, το πολιτικό ισοδύναμο του Γαβρά μπορεί να το ανακαλύψει κανείς και στο “Mad city”, όπου αμφισβητείται πλήρως το θεσμικό σύστημα της τηλεόρασης. Είναι μια κλειστοφοβική δημιουργία γύρω από την αγωνία δύο ανθρώπων. Είναι ακόμα η ιστορία ενός ρεπορτάζ, μιας σύμπτωσης, μιας συγκυρίας. Η πολιτική εισέρχεται από παντού σε μια συγκλονιστική αλληγορία για την έκπτωση του “ονείρου”.

ΜΙΑ ΙΔΙΟΦΥΗΣ ΕΝΩΣΗ
Καταλήγοντας, νιώθω πως ο Γαβράς κατάφερε κάτι το σπουδαίο. Ανανεώθηκε, αλλά δεν συμβιβάστηκε. Προσέτρεξε στο καινούργιο, αλλά δεν το αγκάλιασε άκριτα. Είδε τις νέες εξελίξεις στο σινεμά και την κοινωνία και τις μετασχημάτισε με δικούς του όρους.
Είναι αυτό που λέμε η πρόσληψη ενός θέματος. Αν προτείνω μια ιστορία σε 10 σκηνοθέτες, ο καθένας θα τις φιλμάρει με το δικό του τρόπο, το στιλ, τις επιλογές του. Με νοιάζει, λοιπόν, η αντιληπτικότητα του Κώστα Γαβρά, που ενώνεται με το φαντασιακό του και μετατρέπεται σε συγκεκριμένου τύπου εικόνες.

ΟΙ ΑΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΕΣ ΑΞΙΕΣ
Και οι τελευταίες είναι διαφορετικές στον Γαβρά, δεν θυμίζουν κάποιον άλλο σκηνοθέτη. Δεν είναι δηλαδή μέσα στην τυποποίηση και την πολτοποίηση που κυριαρχεί. Αυτό κι αν είναι επίτευγμα. Όχι μόνον, λοιπόν, να διατηρήσεις την αρετή σου (αυτό δεν το συζητώ, ο σκηνοθέτης αποτελεί εγγύηση), αλλά και να γίνεσαι καλύτερος, να ανανεώνεσαι δημιουργικά. Να σε αγαπούν και οι νέες γενιές, να επικοινωνούν μαζί σου και να προσφέρεις. Η πολιτική είναι πάντα παρούσα και αυτό καταλογίζεται στις αδιαπραγμάτευτες αξίες του Γαβρά, στην επιμονή που γίνεται στάση ζωής.
Ο “Παράδεισος στη Δύση” είναι μια ταινία σύγχρονη, δική μας, ψυχαγωγική με άποψη, περιεχόμενο, αλλά σε κάνει και να περνάς πολύ καλά. Ένταση, δυνατοί ρυθμοί, αφήγηση που σου τραβάει συνεχώς το ενδιαφέρον. Αυτά είναι γεγονότα ουσίας. Ο Γαβράς παραμένει σε μια σταθερή κορυφή αξιοπρέπειας, αξιοπιστίας, αποδοτικής επικοινωνίας. Αυτά είναι όμορφα και γοητευτικά πράγματα.

ΣΙΝΕΦΙΛ

“ΣΚΟΤΕΙΝΗ” ΑΝΑΜΟΝΗ

ΤΟ ΤΣΕΚΟΥΡΙ
(LE COUPERET”

Έγχρωμο 2005, Βέλγιο, Γαλλία, Ισπανία, διάρκεια 119’

Σενάριο: Ζαν Κλοντ Γκρουμπέρ από τη νουβέλα του Ντόναλντ Γουέστλέικ
Σκηνοθεσία: Κώστας Γαβράς
Παίζουν: Ζοζέ Γκαρσία, Κάριν Βιάρντ

Διανομή ODEON

Το “Τσεκούρι” είναι μια παράξενη και ιδιοφυής ταινία. Κερδίζει πολλά από τη νουβέλα, αλλά από εκεί και μετά όλη η γοητεία, το στιλ και το εσωτερικό νόημα του φιλμ “έρχονται” από την εξαιρετική, υποδειγματική σκηνοθεσία του Κώστα Γαβρά. Κλειστοφοβικές λήψεις, εσωτερικοί χώροι, φωτογραφία στους τόνους του καφέ, για να συμπαραδηλωθεί κατάθλιψη και έξοχοι, πειστικοί ηθοποιοί.
Ο Γαβράς, αξιοποιώντας το λογοτεχνικό υλικό, φθάνει πριν από τέσσερα χρόνια σε μια έγκαιρη και έγκυρη πρόγνωση για το τι θα μπορούσε δυνητικά να συμβεί στις σχέσεις εργασίας στο κοντινό μέλλον. Αν, δηλαδή, υπάρξει κύμα απολύσεων, ανεργία, πολλοί υποψήφιοι για μια θέση, πού θα μπορούσε να φθάσει ένας μέχρι τότε βολεμένος μεσοαστός.
Η ιστορία, λοιπόν, του Μπρούνο ταιριάζει σε όλα αυτά και τον μετατρέπει σε μια δολοφονική μηχανή. Θα μπορούσαν να ήταν μια “μαύρη” σάτιρα, αλλά καταλήγουν σε κάτι το ανατριχιαστικό.
Υπάρχει κάποια απόσταση από την αλήθεια, αλλά το θέμα είναι να προγνώσουμε και να κρίνουμε σε πόσο χρονικό διάστημα μπορεί να καλυφθεί η τελευταία.
Το “Τσεκούρι” έτσι ή αλλιώς είναι μια συγκλονιστική δημιουργία. Αν δεν την έχετε δει μέχρι τώρα, σπεύσατε να την απολαύσετε στο DVD.