Στ. Ψωμιάδης για το Ολοκαύτωμα Δομένικου: Χρέος μας να απαιτήσουμε και να αποδοθεί Δικαιοσύνη

Το Δομένικο είναι χωριό του νομού Λάρισας με 677 κατοίκους. Την περίοδο της Κατοχής, Ιταλοί στρατιώτες έκαψαν το χωριό και σκότωσαν 194 κατοίκους για τον λόγο αυτό το Δομένικο είναι χαρακτηρισμένο με Προεδρικό Διάταγμα ως μαρτυρικό χωριό.

Τα τελευταία 25 χρόνια οι κάτοικοι του Δομένικου έχουν ξεκινήσει έναν δικαστικό αγώνα για την τιμωρία των ενόχων και την αποζημίωση των οικογενειών των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Προσέφυγαν όχι μόνο στα ελληνικά δικαστήρια αλλά και στα ιταλικά και περιμένουν δικαίωση.

Κατέθεσαν αγωγή στο Πρωτοδικείο της Λάρισας ζητώντας αποζημιώσεις στις οικογένειες των θυμάτων αλλά το δικαστήριο απέρριψε την αγωγή με την αιτιολογία της ετεροδικίας. Πριν 11 μήνες άσκησαν έφεση και τώρα περιμένουν με αγωνία την απόφαση του δικαστηρίου.

Στο μεταξύ η ιστορία του Δομένικου έγινε γνωστή στην Ιταλία από ένα ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε στο χωριό και δήμοι της γειτονικής χώρας προσκαλούν εκπροσώπους των θυμάτων να μιλήσουν σε εκδηλώσεις μνήμης για τα ναζιστικά εγκλήματα. Μάλιστα το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης Boves αποφάσισε να ονομάσει μία πλατεία του δήμου σε plaza Domenikon 1943…

Ο καθηγητής Στάθης Ψωμιάδης που είναι πρόεδρος του Συλλόγου Οικογενειών Θυμάτων Ολοκαυτώματος του Δομένικου, μιλώντας στη «ΜτΚ» τόνισε ότι χρέος της γενιάς μας είναι να καταγράψει ότι απαίτησε και ζήτησε να αποδοθεί Δικαιοσύνη γι’ αυτά τα εγκλήματα πολέμου που δεν παραγράφονται.

Πώς έγινε το Ολοκαύτωμα του Δομένικου;

Μία νύχτα του Φλεβάρη του 1943, το όμορφο Δομένικο βυθίστηκε στον όλεθρο… Λίγες ημέρες νωρίτερα στο αρχηγείο ανταρτών του ΕΛΑΣ στην Οξιά, έχει φθάσει η πληροφορία, πως οι Ιταλοί από την Ελασσόνα μαζί με Ιταλούς από τη Λάρισα θα κάνουν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στον Όλυμπο.

Έτσι πάρθηκε η απόφαση από τους αντάρτες, να χτυπήσουν με ενέδρα τους Ιταλούς στη θέση «Μαυρίτσα», μεταξύ Δομένικου και Μυλόγουστας.

Τρία τμήματα ανταρτών συγκεντρώθηκαν και πήραν θέση μάχης. Λίγο πριν το μεσημέρι Ιταλική φάλαγγα έξι αυτοκινήτων και δύο προπορευόμενων μοτοσικλετιστών με περίπου 130 Ιταλούς εμφανίσθηκε κινούμενη προς Ελασσόνα. Η μάχη άρχισε και με τα πρώτα πυρά ο ένας μοτοσικλετιστής σκοτώθηκε επιτόπου ενώ ο άλλος κατόρθωσε να διαφύγει προς τον Τύρναβο όπου ειδοποίησε για ενισχύσεις. Σε λίγο εμφανίστηκαν ιταλικά αεροπλάνα που από χαμηλό ύψος πολυβολούσαν τους αντάρτες αναγκάζοντάς τους να αποχωρίσουν και να συμπτυχθούν προς τα ορεινά. Οι απώλειες των Ιταλών όπως γράφει ο Θόδωρος Καριπίδης στο βιβλίο του «Εαμική Εθνική Αντίσταση» ήταν εννέα νεκροί, μεταξύ των οποίων ένας αξιωματικός που υπέκυψε στα τραύματά του στη Λάρισα το ίδιο απόγευμα, ενώ οι αντάρτες είχαν δύο τραυματίες που τους πήραν μαζί τους.

Στη συνέχεια οι Ιταλοί ειδοποιημένοι από τον μοτοσικλετιστή και ενισχυμένοι από τον Τύρναβο και την Ελασσόνα κινήθηκαν προς το Δομένικο από όλες τις πλευρές .

Έτσι με 40 αυτοκίνητα ιταλικός στρατός έφθασε στη Μαυρίτσα χωρίστηκε σε τρεις φάλαγγες και μπήκε στο χωριό αφού το χώρισαν σε τρεις τομείς, ενώ ένας άλλος λόχος το υπερφαλάγγισε από την πλευρά του Προφήτη Ηλία. Μέχρι που να μπουν στο χωριό όποιον βρίσκανε τον εκτελούσαν επί τόπου. Η πρώτη φάλαγγα βρέθηκε στο σπίτι του Γιάννη Καραγιάννη και το έβαλε φωτιά. Αυτό ήταν και το σύνθημα. Σε λίγο όλο το χωριό καιγόταν…

Οι κάτοικοι πώς αντέδρασαν;

Οι Δομενικιώτες πιστεύοντας τα λόγια του τότε διορισμένου προέδρου του χωριού Νίκου Χώτου ότι δεν κινδυνεύουν, συγκεντρώθηκαν στην πλατεία και με την απειλή των πολυβόλων, οδηγήθηκαν στον τόπο της συμπλοκής στη Μαυρίτσα. Εκεί άρχισαν να ξεχωρίζουν τους άνδρες από 14 χρόνων και πάνω μέχρι τους πολύ γέρους αφήνοντας μόνο αυτούς που δεν είχαν κανένα δόντι στο στόμα τους. Κατόπιν διέταξαν τα γυναικόπαιδα να βαδίσουν προς το διπλανό χωριό Αμούρι, λέγοντας ότι τους άνδρες θα τους πήγαιναν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Λάρισα.

Αμέσως μετά, με ονομαστική κατάσταση που τους είχε παραδώσει ο δοσίλογος Χώτος, εκτέλεσαν 20 περίπου συμπατριώτες μας και οδήγησαν τους υπόλοιπους στην τοποθεσία Καυκάκι.

Καθοδόν προς στη Μυλόγουστα, σημερινό Μεσοχώρι, κάψανε κι άλλα 40 σπίτια και σκότωσαν όσους συνάντησαν, ανύποπτους περαστικούς ή εργαζόμενους στα κτήματά τους, έναν κάτοικο Αμουρίου, 12 κατοίκους Μεσοχωρίου και πέντε κατοίκους Δαμασίου.

Τι απέγιναν οι υπόλοιποι κάτοικοι του χωριού;

Είχε βραδιάσει όταν ήρθε η διαταγή για την εκτέλεσή τους από τον εγκληματία πολέμου αντιστράτηγο Μπενέλι. Χωρισμένοι σε επτάδες οι ηρωικοί συμπατριώτες μας άρχισαν να εκτελούνται και να βάφουν με το αίμα τους το χώμα του Καυκακιού ποτίζοντας έτσι το δέντρο της Λευτεριάς και γράφοντας μία καινούρια σελίδα δόξας και τιμής στην Ιστορία της πατρίδας μας.

Μέσα σ’ αυτή τη συμφορά έξι μόνο είχαν την τύχη να σωθούν, κάτω από το σωρό των πτωμάτων ζώντας έτσι όλη τη φρίκη των βογκητών και των επιθανάτιων ρόγχων των άλλων εκτελεσθέντων. Οι θρασύδειλοι Ιταλοί φασίστες παραβιάζοντας κάθε έννοια διεθνούς δικαίου και χωρίς ίχνος εθνικής αξιοπρέπειας και συνέπειας στην στρατιωτική τους αποστολή, στράφηκαν στη δολοφονία αθώου άμαχου πληθυσμού αντί να καταδιώξουν τους αντάρτες που τους επιτέθηκαν.

Σε αντίθεση μ’ αυτούς η θυσία των συμπατριωτών μάς έδωσε την αφορμή για να αναδείξει την ηρωική του μορφή και το γιγάντιο ανάστημα του ο εξαίρετος Έλληνας αξιωματικός Νικόλαος Μπάμπαλης, διοικητής υποδιεύθυνσης Χωροφυλακής Ελασσόνας του οποίου οι αναφορές είναι το αδιάσειστο ντοκουμέντο της σφαγής αυτής.

Συγκεκριμένα με επιστολή του προς στον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό έγραψε:«Από παρελθούσης Τρίτης, κωμόπολις Δομενίκου κατ’ ουσίαν δεν υφίσταται. Στρατός κατοχής λαβών αφορμή εκ τινός συμπλοκής λαβούσης χώραν πλησίον της κωμοπόλεως Δομενίκου, δεν επεδόθη εις δίωξην ανταρτών και εξόντωσιν αυτών, αλλά μετά λύσσης εις την εύκολον λείαν. Την σύλληψιν δηλαδή των αθώων και αόπλων κατοίκων Δομενίκου, ους πάντας εξετέλεσεν. Ωσαύτως επυρπόλησε πάσας τας οικίας, σταύλους και αχυρώνας του χωριού. Μέχρι στιγμής εξακριβωθείς αριθμός θυμάτων χωρίου Δομενίκου υπερβαίνει τους 100, ενώ πυρποληθείσαι οικίαι υπερβαίνουσι 200. Ήδη χωρίον Δομενίκου ατελεύτητοι θρήνοι, οδυρμοί και οιμωγαί ακούονται και συγκινητικαί στιγμαί εκτυλίσσονται. Απορφανισθείσαι οικογένειαι στερούνται τροφίμων, στέγης και παντός χρειώδους. Ανάγκη αποσταλεί κρατική ενίσχυσις». Ενώ προς το Ιταλικόν Φρουραρχείον Ελασσόνος έγραψε:

«Διαμαρτύρομαι με όλην την δύναμιν της ψυχής μου ως αξιωματικός και ως άνθρωπος δια τα αποτρόπαια εγκλήματα τα οποία την παρελθούσαν Τρίτην 16 τρέχοντος μηνός διέπραξαν εις Δομένικον ο στρατός σας, έχων δυστυχώς Αξιωματικούς επικεφαλής δια θανατώσεως 150 αθώων και αόπλων πολιτών Δομενίκου, απορφανίσας ισαρίθμους οικογενείας και ρίψας εις την δυστυχίαν και θλίψιν αρκετάς εκατοντάδας αθώων γυναικοπαίδων και πυρπολήσας υπερδιακοσίας οικίας μετά των υπαρχόντων των και αφού προηγουμένως οι αξιωματικοί και στρατιώται σας αφήρεσαν ότι πολύτιμον αντικείμενον εύρον. Εναντίον του στρατού σας επετέθησαν ένοπλοι και πιθανόν να εφόνευσαν στρατιώτας σας, ενισχυθείς όμως ο στρατός σας από τον Τύρναβον και την Λάρισα από ξηράς και αέρος και καταστάς ασυγκρίτως ισχυρότερος είχε υποχρέωση να επιδοθεί εις την καταδίωξην των ενόπλων εκείνων και όχι να στραφεί εναντίον αθώων ανθρώπων.

Δεν σας είναι βεβαίως άγνωστον ότι τον άμαχον πλυθυσμόν προστατεύουν διεθνείς νόμοι και συνθήκαι τας οποίας, ούτε ετηρήσατε, ούτε εσεβάσθητε, εν αντιθέσει προς ημάς, οι οποίοι, κατά τον μεταξύ μας πόλεμο εν Αλβανία ετηρήσαμεν. Εντούτοις ισχυρίζεσθε ότι είσθε το πλέον πεπολιτισμένον Κράτος της Ευρώπης και όμως παρόμοια κακουργήματα δεν τα διαπράττουν παρά μόνο βάρβαροι».

Ο Μπάμπαλης είχε επιπτώσεις γι’ αυτές τις αναφορές που συνέταξε;

Φυσικά και είχε. Να σημειώσουμε ότι ήταν πατέρας τριών ανηλίκων παιδιών και κατατάχθηκε εθελοντής στην πρώτη γραμμή στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο. Μόλις έγινε η σφαγή στο Δομένικο και έστειλε αυτές τις αναφορές, αμέσως καταδικάστηκε από τους Ιταλούς σε θάνατο, αλλά σώθηκε μετά από διεθνή κατακραυγή. Για δύο χρόνια όμως παρέμεινε αιχμάλωτος σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ιταλία.

Υπήρχαν και γυναικόπαιδα μεταξύ των θυμάτων;

Εκτελέστηκαν δύο κατάκοιτες γυναίκες στο σπίτι τους διότι δεν μπορούσαν να εκτελέσουν τη διαταγή να συγκεντρωθούν όλοι, άνδρες και γυναίκες, στην πλατεία του χωριού.

Οι κάτοικοι που γλίτωσαν κρυμμένοι κάτω από τα πτώματα συγχωριανών τους, τι σας έλεγαν;

Μας μετέφεραν την φρίκη που βίωσαν και αποτέλεσαν τους ζωντανούς μάρτυρες της σφαγής. Χαρακτηριστικά, μας έλεγε ο Χρήστος Κυπαρίσσης, ένας από τους έξι που επέζησαν τραυματισμένοι κάτω από τα πτώματα: «Πώς είναι δυνατόν να λησμονήσω έστω και για μία στιγμή τα νεκρά κορμιά των συμπατριωτών μου που πέφταν ένα-ένα μπροστά στα μάτια μου… Ακόμη και σήμερα με βασανίζουν οι σπαρακτικές φωνές, τα βογγητά, τα κλάματα και οι επιθανάτιοι ρόγχοι...».

Είχατε θύματα και από τη δική σας οικογένεια;

Από τη δική μου οικογένεια εκτελέστηκε ο παππούς μου Ευάγγελος Χατζήνας, πατέρας της μητέρας μου Βικτωρίας Χατζήνα-Ψωμιάδου. Άφησε πίσω του την γυναίκα του Κερασίνα που πέθανε μετά από λίγα χρόνια από τον καημό της και την ανέχεια και τρία ανήλικα κοριτσάκια, τη Βασιλική, τη Βικτωρία και την Κατίνα που τα μεγάλωσαν οι θείοι τους.

Τι ενέργειες κάνατε οι απόγονοι των θυμάτων; Δημιουργήσατε κάποιο μνημείο για την ιστορική μνήμη;

Αρχικά χτίστηκε ένα μικρό εκκλησάκι και στη συνέχεια μετά από μερικά χρόνια με ενέργειες της Κοινότητας Δομενίκου το σημερινό μνημείο με τα ονόματα των νεκρών και ένα μεγάλο τσιμεντένιο Σταυρό. Στα πρόσφατα χρόνια δημιουργήθηκε ο Σύλλογος Οικογενειών Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δομενίκου που πρωτοστατεί στις προσπάθειες απόδοσης Δικαιοσύνης. Έχουν γραφεί από δύο συμπατριώτες μας δασκάλους βιβλία που περιγράφουν το χρονικό της σφαγής, όπως τα «Χρονικά Δομενίκου» του Δημήτρη Καραμίντζα και το «Δομένικο -Χυρέτιαι» του Σπύρου Μπούμπα. Επίσης έχουν γυριστεί τα ντοκιμαντέρ La Guerra Sporca Di Mussolini (O Βρώμικος Πόλεμος του Μουσολίνι) που είναι διεθνής παραγωγή και το «Δομένικο μία ξεχασμένη θυσία» μία παραγωγή της ΕΡΤ.

Καταθέσατε και αγωγές για να αποζημιωθείτε γι’ αυτό το έγκλημα;

Η προσπάθειά μας για την απόδοση Δικαιοσύνης ξεκίνησε το 1999 με την κατάθεση μήνυσης στην Εισαγγελία της Λάρισας από τους Δημήτρη Λιάκου, Γιώργου Νικολούλη και εμένα που ήμασταν Δημοτικοί Σύμβουλοι του τότε δήμου Ποταμιάς Ελασσόνας. Ο Εισαγγελέας όμως παρότι επρόκειτο για εγκλήματα πολέμου κατά της Ανθρωπότητας που δεν παραγράφονται ποτέ, θεώρησε ότι τα εγκλήματα έχουν παραγραφεί και έβαλε τη μήνυση στο αρχείο.

Ακολούθησε η κατάθεση μήνυσης στο γραφείο εγκλημάτων Πολέμου της Ιταλικής Στρατιωτικής Δικαιοσύνης στη Ρώμη από μένα και την κόρη μου Βενετία Ψωμιάδου. Μετά από έρευνα πέντε χρόνων ο Γενικός Εισαγγελέας της Ιταλικής Στρατιωτικής Δικαιοσύνης κ. Μάρκο Ντι Πάολις με επιστολή που μας έστειλε μας ζητάει συγνώμη γιατί δεν μπόρεσε να μας αποδώσει τη Δικαιοσύνη που μας αξίζει διότι όπως λέει οι υπεύθυνοι εγκληματίες Ιταλοί στρατιωτικοί δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή. Του απαντήσαμε πως με την επιστολή του αυτή επιβεβαιώνει τη μοίρα των φτωχών απλών ανθρώπων όσο δίκαιο και αν έχουν δεν πρόκειται να το βρουν ποτέ.

Η τελευταία μας προσπάθεια είναι η αγωγή που καταθέσαμε στο πρωτοδικείο της Λάρισας ζητώντας τις δίκαιες, εύλογες, ηθικές και υλικές αποζημιώσεις που οφείλονται στις οικογένειες των θυμάτων. Η Πρωτόδικη απόφαση απέρριψε την αγωγή μας με αιτιολογία την ετεροδικία δηλαδή την ασυλία των κρατών. Δηλαδή λέγοντάς μας πως δεν έχουμε δικαίωμα να δικάσουμε το ιταλικό κράτος εδώ. Πιστεύοντας πως δεν είναι δυνατόν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας να απολαμβάνουν ασυλία ασκήσαμε έφεση κατά της απόφασης αυτής που εκδικάστηκε στις 3 Νοεμβρίου του 2023 στο εφετείο Λάρισας και της οποίας την απόφαση περιμένουμε.

Τι σας λένε οι Ιταλοί σήμερα όταν τους λέτε την ιστορία σας;

Σήμερα έχει πλέον αναπτυχθεί ένα ολόκληρο κίνημα Ιταλών πολιτών που ζητούν από την κυβέρνησή τους να σταματήσει να κρύβει κάτω από το χαλί τις ευθύνες της Ιταλίας κατά τη διάρκεια της κατοχής στην Ελλάδα και να αποδώσει στα θύματα τη Δικαιοσύνη που τους ανήκει. Απόδειξη γι’ αυτό αποτελούν οι προσκλήσεις που παίρνουμε τα τελευταία χρόνια από δήμους της Ιταλίας να παραστούμε και να κάνουμε γνωστή την ιστορία μας στις εκδηλώσεις μνήμης κατά των Ναζιστικών εγκλημάτων που πραγματοποιούνται εκεί με επιστέγασμα την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης Boves να ονομάσει μία πλατεία της PLAZA DOMENIKON 1943…

Κατά τη γνώμη σας τι πρέπει να κάνουν σήμερα όλοι οι σύλλογοι που έχουν δημιουργηθεί στα μαρτυρικά χωριά;

Οι ομαδικές ατομικές αγωγές των απογόνων των θυμάτων είναι ο δρόμος του Αγώνα που προτείνω διότι καταρχήν είναι ηθική μας υποχρέωση απέναντι στους νεκρούς μας να ζητήσουμε την τιμωρία όλων αυτών που έκαναν τέτοια εγκλήματα. Είναι χρέος της γενιάς μας να καταγράψει ότι απαίτησε και ζήτησε να αποδοθεί Δικαιοσύνη... 

Με το να έχουμε συνεχόμενα, σε όλες τις περιοχές της χώρας μας κάθε τόσο ένα δικαστήριο που καλείται να αποφασίσει αν επιτέλους θα αποδώσει Δικαιοσύνη στα θύματα των εγκλημάτων πολέμου θα έχουμε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός κινήματος που απαιτεί Δικαιοσύνη. Που απαιτεί να μην υπάρχει ασυλία των κρατών (ετεροδικία) για εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας, κάτι τόσο επίκαιρο σήμερα. Θα αναγκάσει τη Δικαιοσύνη και την Πολιτεία να ασχολείται ξανά και ξανά με τα Μαρτυρικά μας χωριά μέχρι να υπάρξει δικαίωση…

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 14-15.09.2024