Θεσσαλονίκη - Γεντί Κουλέ: Οι ομαδικοί τάφοι εκτελεσμένων του Εμφυλίου «στο μικροσκόπιο» του Associated Press

- Newsroom

Aναφορά στους ομαδικούς τάφους των εκτελεσμένων του Εμφυλίου πολέμου που βρέθηκαν πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη κάνει το ειδησεογραφικό πρακτορείο «Associated Press».

To δημοσίευμα ξεκινά λέγοντας πως εργάτες εγκαθιστούσαν παγκάκια σε ένα πάρκο στην πόλη της Θεσσαλονίκης όταν ο εκσκαφέας τους απομάκρυνε καφέ χώμα από ένα εύθραυστο λευκό κρανίο.

Σταμάτησαν τα μηχανοκίνητα εργαλεία και συνέχισαν με κασμάδες και φτυάρια. Το συνεργείο βρήκε δύο σκελετούς, και μετά κι άλλους. Μέχρι τον Μάρτιο, 33 σύνολα οστών βρίσκονταν συγκεντρωμένα σε μια στενή συστάδα ανώνυμων τάφων στη σκιά ενός βυζαντινού φρουρίου.

«Βρήκαμε πολλές σφαίρες στα κεφάλια, στα κρανία», δήλωσε ο επιβλέπων μηχανικός Χάρης Χαρισμιάδης, στεκόμενος πάνω σε γη που είχε ανασκαφεί για τέσσερις μήνες.

Είναι συνηθισμένο να βρίσκονται αρχαία λείψανα ή αντικείμενα στην Ελλάδα. Όμως το ογκώδες κάστρο του Γεντί Κουλέ ήταν φυλακή όπου βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν κομμουνιστές κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου 1946-49. Δεκάδες χιλιάδες σκοτώθηκαν σε εκείνη την πρώιμη περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, σε μάχες ανάμεσα σε δυνάμεις της κυβέρνησης με δυτική υποστήριξη και αριστερούς αντάρτες – μια βίαιη σύγκρουση με ομάδες δολοφονιών, απαγωγές παιδιών και μαζικούς εκτοπισμούς.

Η αρχαιολογική υπηρεσία της Ελλάδας ενέκρινε την ανάπτυξη του χώρου, καθώς τα οστά είναι ηλικίας μικρότερης των 100 ετών. Ωστόσο, οι αρχές της Νεάπολης-Συκεών, προαστίου της παραθαλάσσιας Θεσσαλονίκης, συνέχισαν την ανασκαφή, λέγοντας ότι το τυχαίο εύρημα έχει «μεγάλη ιστορική και εθνική σημασία».

Απόγονοι έχουν αρχίσει να επισκέπτονται τον χώρο τις τελευταίες εβδομάδες, αφήνοντας λουλούδια και ζητώντας από τις αρχές να διενεργήσουν τεστ DNA «για να μπορέσουν να ανακτήσουν τα λείψανα του παππού, του προπάππου ή του θείου τους», είπε ο Σίμος Δανιηλίδης, δήμαρχος Νεάπολης-Συκεών από το 1994.

Σύμφωνα με ιστορικούς και το ΚΚΕ, έως και 400 κρατούμενοι του Γεντί Κουλέ εκτελέστηκαν. Αντικείμενα που βρέθηκαν μαζί με τα σώματα -ένα γυναικείο παπούτσι, μια τσάντα, ένα δαχτυλίδι- προσφέρουν στιγμιότυπα από τις ζωές που διακόπηκαν βίαια.

Η κληρονομιά του πολέμου
Για τις οικογένειες των δολοφονημένων φιλοκομμουνιστών Ελλήνων, το εύρημα στο Πάρκο Εθνικής Αντίστασης αναζωπυρώνει μια πολεμική κληρονομιά που είχε παραμείνει σιωπηλή για να μην ξυπνήσουν παλιά μίση. Ο μικρός αυτός χώρος έγινε ο πρώτος μαζικός τάφος του Εμφυλίου στην Ελλάδα που αποκαλύφθηκε.

Οι κυβερνητικές δυνάμεις εκτέλεσαν τον 19χρονο Αγάπιο Σαχίνη όταν αρνήθηκε να υπογράψει δήλωση αποκήρυξης των πολιτικών του πεποιθήσεων.

«Δεν είναι απλά πράγματα αυτά», δήλωσε ο ανιψιός του, που φέρει το ίδιο όνομα, κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στον χώρο.

«Πρόκειται για το να κουβαλάς μέσα σου όχι μόνο θάρρος, αλλά αξίες και αξιοπρέπεια που δεν διαπραγματεύεσαι – ούτε για να σώσεις τη ζωή σου», είπε ο 78χρονος Αγάπιος Σαχίνης.

Πρώην δημοτικός σύμβουλος και κομμουνιστής, ο Σαχίνης φυλακίστηκε τη δεκαετία του 1960 για την πολιτική του δράση κατά τη δικτατορία. Σήμερα, το ΚΚΕ αποτελεί μέρος του πολιτικού κατεστημένου, κυρίως λόγω του ρόλου του στην Αντίσταση κατά των Ναζί.

Αν αναγνωριστούν τα λείψανα του θείου του, δήλωσε ότι θα τα αποτεφρώσει και θα κρατήσει την τέφρα στο σπίτι του.

«Θέλω τον Αγάπιο κοντά μου, τουλάχιστον όσο ζω», είπε.

Το εγχειρίδιο του Ψυχρού Πολέμου

Ο Εμφύλιος πόλεμος της Ελλάδας ξέσπασε αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρά την ευρωπαϊκή καταστροφή, σύντομα έχασε το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινής γνώμης, αλλά αποτέλεσε σημείο καμπής: η πολιτική του Αμερικανού προέδρου Χάρι Τρούμαν για αντικομμουνιστική παρέμβαση -το Δόγμα Τρούμαν- παρουσιάστηκε στο Κογκρέσο το 1947 για να διοχετεύσει κονδύλια και στρατιωτική βοήθεια στην Ελλάδα.

Πάνω στα νέα οστά που αποκαλύφθηκαν στη Θεσσαλονίκη αποτυπώνεται έτσι το εγχειρίδιο που οδήγησε σε δεκαετίες καταπίεσης, κοινωνικών διαιρέσεων και άλλους ανώνυμους τάφους σε Ασία, Αφρική και Λατινική Αμερική. Οι κυβερνήσεις που αντιμετώπισαν τις παραβιάσεις και θηριωδίες της εποχής του Ψυχρού Πολέμου βρέθηκαν μπροστά σε ένα οδυνηρό δίλημμα: να ξεθάψουν το παρελθόν -όπως προσπάθησαν εξεταστικές επιτροπές σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής- ή να το καταπνίξουν για να αποφύγουν νέους διχασμούς.

Οι έκτακτοι νόμοι της Ελλάδας άρχισαν να καταργούνται σταδιακά και τελικά καταργήθηκαν πλήρως το 1989. Τα αρχεία συνοπτικών δικών και εκτελέσεων δεν δόθηκαν ποτέ στη δημοσιότητα. Καμία πολιτική δύναμη δεν πίεσε για την ανασκαφή ύποπτων χώρων ταφής.

Οι πολιτικοί εξακολουθούν να χρησιμοποιούν εξαιρετικά προσεκτική γλώσσα όταν αναφέρονται στο παρελθόν και η ανακάλυψη της Θεσσαλονίκης προκάλεσε χλιαρή δημόσια αντίδραση. Η ανακάλυψη δεν έχει σχολιαστεί άμεσα από τη συντηρητική κυβέρνηση της χώρας – μια υπενθύμιση ότι πολλοί Έλληνες εξακολουθούν να προτιμούν να προσπερνούν τα φαντάσματα του παρελθόντος παρά να τα αντιμετωπίζουν.

Πριν από δεκαετίες, το πάρκο της γειτονιάς στη Θεσσαλονίκη -μια πυκνοκατοικημένη πόλη με ερείπια από τις εποχές της Αρχαίας Ελλάδας, της Ρώμης και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με ισχυρές βαλκανικές και εβραϊκές επιρροές- ήταν χωράφι στα όρια της πόλης. Σήμερα το επισκέπτονται συνταξιούχοι και το περιβάλλουν πολυκατοικίες μεσαίας τάξης. Κατά τη διάρκεια της οικοδόμησης, οι κάτοικοι ψιθύριζαν πως είχαν βρεθεί οστά όταν χτίζονταν θεμέλια, αλλά δεν έγινε ποτέ καμία έρευνα.

«Λουλούδια της γενιάς τους»

Οι εκτελέσεις από εκτελεστικά αποσπάσματα του στρατού συνεχίστηκαν έως και τη δεκαετία του 1950 και ανακοινώνονταν δημόσια, αλλά οι τάφοι ήταν ανώνυμοι και κρυφοί. Ο συγγραφέας και ιστορικός Σπύρος Κουζινόπουλος, Θεσσαλονικιός, πέρασε δεκαετίες ερευνώντας τις εκτελέσεις στο Γεντί Κουλέ, περιγράφοντας τις ταπεινώσεις που υπέστησαν οι κρατούμενοι τις τελευταίες τους ώρες.

Αφού ένα στρατοδικείο εξέδιδε θανατική ποινή, ο αρχιφύλακας οδηγούσε τον καταδικασμένο σε απομόνωση σε μικροσκοπικά κελιά, μόλις αρκετά μεγάλα για να σταθεί κάποιος όρθιος. Πολλοί χρησιμοποιούσαν τις τελευταίες ώρες τους για να γράψουν γράμματα στις οικογένειές τους. Την αυγή, ο αρχιφύλακας και δύο ακόμα τους παρέδιδαν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Οι περισσότεροι μεταφέρονταν με φορτηγά για να μην προσελκύσουν προσοχή. Κάποιες φορές οδηγούνταν με τα πόδια στον τόπο της εκτέλεσης.

Οι περισσότεροι ήταν σχεδόν παιδιά – νέοι που ο Κουζινόπουλος αποκαλεί «λουλούδια της γενιάς τους».

Δύο 17χρονες μαθήτριες, η Ευπραξία Νικολαΐδου και η Εύα Κουρουζίδου, εκτελέστηκαν φορώντας ακόμα τις σχολικές στολές τους, όπως αναφέρει.

«Με συγκλόνισε βαθιά», είπε ο Κουζινόπουλος.

Εξέταση DNA

Οι δημοτικές αρχές λαμβάνουν μέτρα για τη διενέργεια τεστ DNA στα λείψανα και καλούν τις οικογένειες των αγνοουμένων να προσκομίσουν γενετικό υλικό. Έτσι, θα είναι δυνατή η ταυτοποίηση των σωμάτων και η απόδοσή τους στους συγγενείς.

Ο Αγάπιος Σαχίνης, ο 70χρονος του οποίου ο θείος εκτελέστηκε, είναι από εκείνους που θέλουν να δώσουν δείγμα DNA.

Ο δήμαρχος Δανιηλίδης έχει διατάξει την επέκταση της ανασκαφής και σε άλλα σημεία του πάρκου τις επόμενες εβδομάδες.

«Πρέπει να στείλουμε ένα μήνυμα», είπε. «Ποτέ ξανά».