Θεσσαλονίκη: Μία καταδίκη, δύο μελέτες, κανένα μέτρο για την ατμοσφαιρική ρύπανση
Τα προτεινόμενα μέτρα ήταν για την περίοδο 2022-2025, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχουν εφαρμοστεί
Των Σοφίας Χριστοφορίδου και Γιώργου Τσαντίκου. Φωτ. Αλέξανδρος Αβραμίδης
Στην αύξηση του κινδύνου για ανάπτυξη καρδιαγγειακών και αναπνευστικών νοσημάτων καθώς και καρκίνου του πνεύμονα συμβάλλει η χρόνια έκθεση σε σωματιδιακή ρύπανση- τα σωματίδια με διάμετρό 10 (PM10) ή 2,5 (PM2,5) μικρόμετρα. H ευρωπαϊκή υπηρεσία περιβάλλοντος εκτιμά ότι το 2020 σχεδόν 238.000 πρόωροι θάνατοι στην ΕΕ27 ήταν αποδοτέοι στην έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις PM2.5 -μπορεί ο αριθμός αυτός να είναι μειωμένος κατά 45% συγκριτικά με το 2005, αλλά εξακολουθεί να είναι ασύλληπτα μεγάλος.
Βαρύ είναι το κόστος που πληρώνει η Θεσσαλονίκη, εξαιτίας της μη αντιμετώπισης του προβλήματος με τις αυξημένες συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων. Το Ινστιτούτο Παγκόσμιας Υγείας της Βαρκελώνης εκτιμά ότι κάθε χρόνο θα μπορούσαν να αποφευχθούν 719 πρόωροι θάνατοι στη Θεσσαλονίκη, αν η ατμοσφαιρική ρύπανση από PM2,5 ήταν στα όρια που έθεσε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Sustainability, στη Θεσσαλονίκη την περίοδο 2006-2016 συνολικά 2.664 θάνατοι ήταν αποδοτέοι στα αυξημένα επίπεδα μικροσωματιδίων ΡΜ10.
Τα ρεπορτάζ σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση, που δημοσίευσε η «Μακεδονία της Κυριακής» (8/6/2025) και αναδημοσιεύονται στο emakedonia.gr (9,10 και 11 Ιουνίου) αποτελούν μέρος της έρευνας «Ατμοσφαιρική Ρύπανση: Η ιστορία δύο πόλεων». Το project υλοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη και τα Ιωάννινα, με την υποστήριξη του μη κερδοσκοπικού δημοσιογραφικού οργανισμού iMEdD- incubator for Media Education and Development.
Τα συμπτώματα φαίνονται με καθυστέρηση
Επιδημιολογική μελέτη που να συσχετίζει τις συγκεντρώσεις ΡΜ10 με την εμφάνιση προβλημάτων υγείας δεν έχει γίνει ποτέ στην Ελλάδα, πόσο μάλλον στη Θεσσαλονίκη. Επειδή την χειμερινή περίοδο που καταγράφονται υψηλές συγκεντρώσεις ΡΜ10, υπάρχει ούτως ή άλλως υψηλή νοσηρότητα (ιώσεις, λοιμώξεις του αναπνευστικού κ.ά.) και δεν μπορεί εύκολα να συσχετιστεί τυχόν αύξηση των εισαγωγών στα νοσοκομεία με αυξημένες τιμές μικροσωματιδίων. Επιπλέον οι άνθρωποι που έχουν επιβαρυμένη υγεία και είναι καπνιστές δεν θα προσέλθουν στο νοσοκομείο την ίδια μέρα που έχουμε αυξημένη ρύπανση, γιατί τα συμπτώματα θα εμφανιστούν έως και δύο μέρες μετά, όπως μας εξήγησε ο Διαμαντής Χλωρός, συντονιστής διευθυντής του πνευμονολογικού τμήματος ΕΣΥ-ΓΝΘ «Γ. Παπανικολάου». «Είναι όπως όταν ξύνουμε το δέρμα, η πληγή που δημιουργούμε είναι πιο εύκολο να μολυνθεί από κάτι που υπάρχει στο περιβάλλον. Αντίστοιχα όταν ένας ιός κάνει φλεγμονή στον πνεύμονα, η σωματιδιακή ρύπανση έρχεται και δρα επιβαρυντικά, και σε δυο μέρες αρχίζουν τα συμπτώματα: πιο πολύς βήχας, πιο πολλή δύσπνοια...» συμπληρώνει ο κ. Χλωρός.
Μείωση 20% θα έσωζε ζωές
Η μοναδική μελέτη που διερευνά τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στους κατοίκους της Θεσσαλονίκης, βασίζεται σε στατιστικό μοντέλο, βάσει των δεδομένων της ΕΛΣΤΑΤ και του ΥΠΕΝ. Η Δάφνη Παρλιάρη, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο εργαστήριο Φυσικής της Ατμόσφαιρας ΑΠΘ συσχέτισε τον ημερήσιο αριθμό θανάτων από φυσικά αίτια και από καρδιοαναπνευστικά νοσήματα στη Θεσσαλονίκη, με τις ημερήσιες συγκεντρώσεις PM10 και όζοντος, για την περίοδο 2006-2016. Από την έρευνα της προέκυψε ότι:
* κάθε χρόνο στη Θεσσαλονίκη καταγράφονται περίπου 412 πρόωροι θάνατοι (κάτω των 65 ετών) που σχετίζονται άμεσα με τα επίπεδα των ΡΜ10 και του όζοντος,
* για τον ηλικιωμένο πληθυσμό της πόλης οι ετήσιοι θάνατοι εκτιμώνται σε 430,
* η αύξηση της συγκέντρωσης των αιωρούμενων σωματιδίων (PM10) κατά 10 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο, επιφέρει αύξηση των θανάτων από όλες τις αιτίες κατά 2,3%, ενώ οι θάνατοι από καρδιοαναπνευστικά προβλήματα αυξάνονται κατά 2%.
«Τα ηλικιωμένα άτομα είναι πιο ευάλωτα σε σχέση με το γενικό πληθυσμό και πλήττονται περισσότερο: οι θάνατοι σε άτομα άνω των 65 αυξάνονται κατά 3,2% λόγω της ρύπανσης από αιωρούμενα σωματίδια και κατά 4,4% λόγω του όζοντος. Παρόλα αυτά, η έρευνά μας αποδεικνύει ότι ακόμη και μια μετριοπαθής μείωση της τάξης του 20% της ρύπανσης που αφορά τα αιωρούμενα σωματίδια, θα μπορούσε να επιφέρει σημαντική μείωση των θανάτων που σχετίζονται με τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Στην περίπτωση που η πόλη συμμορφωνόταν πλήρως με τα ημερήσια όρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης (50 μgr/m3), υπολογίζεται ότι θα αποφεύγονταν 177 θάνατοι ετησίως».
Ο καθηγητής Δημήτρης Μελάς υπενθυμίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε πολύ χαλαρά όρια σε σχέση με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ειδικά σε ό,τι αφορά τα ΡΜ2,5 (που είναι υποσύνολο των PM10): στα 25μg/m3 και από το 2030 στα 10 μg/m3 αέρα, έναντι 5mg/m3 που είναι το όριο του ΠΟΥ. «Όταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας βάζει χαμηλότερους στόχους, σημαίνει ότι με τα πιο ελαστικά όρια δεν μπορεί να προστατεύσει πλήρως την υγεία. Είναι λάθος να ξεκινήσεις με τόσο χαμηλούς στόχους. Για τα ΡΜ10 σημειώνει ότι αν ο στόχος είναι απλώς τα όρια της ΕΕ, μπορεί να επιτευχθεί πχ με αλλαγές στα συστήματα θέρμανσης, αλλά «δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι προστατεύεις την υγεία των κατοίκων. Για την προστασία της υγείας των κατοίκων θα πρέπει να πάρεις πραγματικά πολύ πιο δραστικά μέτρα».
Η ΕΕ έχει πιο ελαστικά όρια
Τον Δεκέμβριο του 2024 η ΕΕ αναθεώρησε τα όρια συγκέντρωσης μικροσωματιδίων PM10 και PM2,5, στο πλαίσιο του Σχεδίου Δράσης για Μηδενική Ρύπανση έως το 2050. Τα νέα όρια, που είναι πιο αυστηρά σε σχέση με τα προηγούμενα, αλλά εξακολουθούν να είναι υψηλότερα από τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, θα ισχύσουν από το 2030. Ακόμα και μετά την αναθεώρηση τα όρια της ΕΕ παραμένουν πιο ελαστικά σε σχέση με αυτά του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, σε σχέση με τα ΡΜ2,5, αλλά και την μέση ετήσια τιμή των ΡΜ10. Οι κατευθυντήριες γραμμές που δίνει ο Π.Ο.Υ μπορεί να μην είναι νομικά δεσμευτικές, αλλά αντικατοπτρίζουν τις πιο πρόσφατες επιστημονικές ενδείξεις για τις επιπτώσεις των μικροσωματιδίων στην υγεία. Η ελληνική νομοθεσία (ΚΥΑ 7-61, ΦΕΚ 3272Β) προβλέπει όταν η συγκέντρωση PM10 ξεπερνά τις μέσες τιμές, εκδίδονται συστάσεις από τις αρμόδιες υπηρεσίες για ομάδες αυξημένου κινδύνου. Για τα PM2,5 δεν υπάρχει νομοθετική πρόβλεψη στην Ελλάδα, ούτε καν για τις συστάσεις, οι οποίες έτσι και αλλιώς πολύ σπάνια εφαρμόζονται.
