Μειωμένα κατα 24% τα φετινά αποθέματα νερού στον Αλιάκμονα
Aποφασίστηκε προληπτικά η μείωση της χρήσης του νερού (πλην της ύδρευσης) κατά 20% σε σχέση με την αρδευτική περίοδο του 2024
Των Σοφίας Χριστοφορίδου και Γιώργου Τσαντίκου. Φωτ. Αλέξανδρος Αβραμίδης
Το 2023, χρονιά που η Ελλάδα καταδικάστηκε γιατί δεν αντιμετώπισε την αέρια ρύπανση στη Θεσσαλονίκη είχε ήδη ολοκληρωθεί η δεύτερη μελέτη, που προσδιόριζε τα μέτρα που θα πρότεινε η χώρα μας στην Κομισιόν για το πώς θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Με δεδομένη την διαχρονική επιβάρυνση της ατμόσφαιρας της Θεσσαλονίκης, την καταδίκη της χώρας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και κυρίως τα σοβαρά προβλήματα που προκαλούν τα μικροσωματίδια στην ανθρώπινη υγεία θα ανέμενε κανείς ότι η ελληνική Πολιτεία θα λάμβανε άμεσα μέτρα αντιμετώπισης του προβλήματος. Το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής των μέτρων ήταν για την περίοδο 2022-2025. Σε λίγο συμπληρώνεται το α’ μισό του 2025 και όπως θα δούμε παρακάτω, μέχρι σήμερα κανένα από αυτά τα μέτρα δεν έχει εφαρμοστεί στην πράξη.
Τα ρεπορτάζ σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση, που δημοσίευσε η «Μακεδονία της Κυριακής» (8/6/2025) και αναδημοσιεύονται στο emakedonia.gr (9,10 και 11 Ιουνίου) αποτελούν μέρος της έρευνας «Ατμοσφαιρική Ρύπανση: Η ιστορία δύο πόλεων». Το project υλοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη και τα Ιωάννινα, με την υποστήριξη του μη κερδοσκοπικού δημοσιογραφικού οργανισμού iMEdD (Incubator for Media Εducation and Development)
Πώς φτάσαμε στην καταδίκη από τo Ευρωπαϊκό Δικαστήριο
Το 2009 η χώρα μας έλαβε την πρώτη προειδοποιητική επιστολή και το 2010 αιτιολογημένη γνώμη της Επιτροπής. Ακολούθησε το 2013 συμπληρωματική προειδοποιητική επιστολή προς τη χώρα μας με την οποία επισημαίνονταν όχι μόνο η διαρκής παραβίαση των οριακών τιμών για τα PM10 (μέση ημερήσια συγκέντρωση μεγαλύτερη από 50μg/m3 για περισσότερες από 35 ημέρες) αλλά και η απουσία μέτρων για να περιοριστούν οι ημέρες υπέρβασης των οριακών τιμών. Το 2014, η Επιτροπή απέστειλε συμπληρωματική αιτιολογημένη γνώμη (που είναι ο ‘προθάλαμος’ του δικαστηρίου) για τα έτη από το 2005 έως το 2012. Με εξαίρεση το 2013 οι υπερβάσεις συνεχίστηκαν μέχρι και το 2019, και μάλιστα ο αριθμός των ημερών υπέρβασης είχε αυξηθεί από το 2017. Η Επιτροπή επανήλθε στο θέμα στις αρχές του 2020, ζητώντας πλήρη ενημέρωση από τις ελληνικές αρχές σχετικά με τα μέτρα που είχαν ληφθεί για τη μείωση των επιπέδων ρύπανσης από PM10 στη Θεσσαλονίκη. Η αλληλογραφία που ακολούθησε δεν έπεισε την Κομισιόν, που θεώρησε ότι η παράβαση που διαπιστώθηκε το 2014, με τη συμπληρωματική αιτιολογημένη γνώμη, εξακολουθούσε να υφίσταται και ότι δεν είχαν ληφθεί κατάλληλα πρόσθετα μέτρα για να εξασφαλιστεί ότι οι υπερβάσεις θα τερματιστούν το συντομότερο δυνατόν. To 2021 η Κομισιόν προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό δικαστήριο και το 2023 εκδόθηκε η καταδικαστική απόφαση.
Σαν να μην έγινε ποτέ
Πριν φτάσουμε στην καταδίκη η χώρα μας προσπάθησε να πείσει την Κομισιόν ότι έχει ένα σχέδιο για την αντιμετώπιση του προβλήματος στη Θεσσαλονίκη. Το 2017 η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας προκήρυξε διαγωνισμό για την εκπόνηση Επιχειρησιακού Σχεδίου Δράσης για την καταπολέμηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη Θεσσαλονίκη. Στη μελέτη αυτή, που κόστισε 49.000 ευρώ (πλέον ΦΠΑ) προτάθηκαν κάποια μέτρα με ορίζοντα υλοποίησης μέχρι το 2023. Στη συνέχεια διαπιστώθηκε ότι η μελέτη δεν πρότεινε μέτρα με μετρήσιμα αποτελέσματα, όπως απαιτούσε η Κομισιόν, για αυτό άλλωστε προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Στη συνέχεια ο ΟΦΥΠΕΚΑ ανέθεσε την εκπόνηση μιας μελέτης εφαρμογής, για να προσδιοριστούν τα συγκεκριμένα μέτρα που προτείνει η Ελλάδα για την αντιμετώπιση της αέριας ρύπανσης. Η μελέτη αυτή που κόστισε 43.000 ευρώ (πλέον ΦΠΑ) ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2022. Tον Δεκέμβριο του 2022 (αφού στο μεταξύ είχε ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία και η ΕΕ προσπαθούσε να απεξαρτηθεί από το ρωσικό φυσικό αέριο) τα προτεινόμενα μέτρα τροποποιήθηκαν, δίνοντας βάρος κυρίως στην αντικατάσταση της βιομάζας από αντλίες θερμότητας.
Τρία χρόνια μετά την ολοκλήρωση της, η μελέτη εφαρμογής για την αντιμετώπιση της αέριας ρύπανσης στη Θεσσαλονίκη είναι σαν να μην έγινε ποτέ. Δεν συζητήθηκε στο Περιφερειακό Συμβούλιο ή στη Βουλή, δεν έλαβε δημοσιότητα, και εν τελεί δεν εφαρμόστηκε. Η πιο πρόσφατη κοινοβουλευτική ερώτηση για το θέμα στις κατατέθηκε 31/03/2025 από τον βουλευτή Θεσσαλονίκης Χρ. Γιαννούλη, ο οποίος ζητά να πληροφορηθεί σε ποιο στάδιο βρίσκεται η υλοποίηση του Επιχειρησιακού Σχεδίου Δράσης για την καταπολέμηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη Θεσσαλονίκη, ποιες δράσεις έχουν υλοποιηθεί από τη μελέτη εφαρμογής του ΟΦΥΠΕΚΑ και ποιο το συνολικό κόστος των μελετών που έχουν εκπονηθεί τα τελευταία έξι χρόνια για το συγκεκριμένο πρόβλημα. Μέχρι στιγμής η κοινοβουλευτική ερώτηση δεν έχει απαντηθεί.
Στο πλαίσιο του ρεπορτάζ απευθυνθήκαμε στον ΟΦΥΠΕΚΑ, που μας γνωστοποίησε την μελέτη που χρηματοδότησε, παρουσιάζουμε τα προτεινόμενα μέτρα για την αντιμετώπιση της σωματιδιακής ρύπανσης στη Θεσσαλονίκη και στη συνέχεια τα αντιπαραβάλλουμε με... την πραγματικότητα.
Οι προτάσεις
Στη μελέτη εφαρμογής του ΟΦΥΠΕΚΑ υπολογίστηκε ότι κατά μέσο όρο στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης το 73% των συγκεντρώσεων ΡΜ10 κατά τη χειμερινή περίοδο συνδέεται με τις εκπομπές από τη θέρμανση. Οι οδικές μεταφορές συνεισφέρουν κατά 6%, οι γεωργικές δραστηριότητες κατά 5% και οι κατασκευαστικές κατά 11%. Γι’ αυτό, όπως επισημαίνεται στη μελέτη, θα πρέπει να δοθεί έμφαση σε μέτρα μείωσης της χρήσης βιομάζας για θέρμανση (ανοικτά και ενεργειακά τζάκια, συμβατικές και ενεργειακές ξυλόσομπες, συμβατικοί καυστήρες βιομάζας, σόμπες και καυστήρες πέλετ).
Aρχικά προτάθηκαν δύο εναλλακτικά σενάρια, εκ των οποίων μόνο το ένα θα έφερνε τη συμμόρφωση με το όριο των 35 ημερών και στους δύο σταθμούς όπου παρουσιάζεται το πρόβλημα, Κορδελιού και Αγίας Σοφίας. Τα μέτρα που προτάθηκαν είναι τα εξής:
1. Αντικατάσταση συστημάτων θέρμανσης βιομάζας με συστήματα φυσικού αερίου, με εφαρμογή από τα μέσα του 2022 έως τα τέλη του 2025. Με επιδότηση από το ΕΣΠΑ 2021-2027 της ΠΚΜ θα απαιτούνταν 105 εκατ. ευρώ, για να δοθεί επιχορήγηση 80% για όλους και 100% για τους δικαιούχους εισοδήματος κοινωνικής αλληλεγγύης. Με αυτό το κίνητρο υπολογίζονταν ότι θα μπορούσε να είχε αντικατασταθεί η χρήση βιομάζας σε περίπου 20.000 κατοικίες και έτσι θα είχε εξαλειφθεί το 18% των εκπομπών βιομάζας μέχρι το 2025.
2. Αντικατάσταση συστημάτων θέρμανσης βιομάζας με αντλίες θερμότητας, με εφαρμογή από τα μέσα του 2022 έως τα τέλη του 2025. Με επιδότηση από το ΕΣΠΑ 2021-2027 της ΠΚΜ θα απαιτούνταν 35 εκατ. ευρώ, για να δοθεί επιχορήγηση 50% για όλους τους δικαιούχους. Εκτιμήθηκε ότι έτσι θα μπορούσε να αντικατασταθεί η χρήση βιομάζας σε 7.000 κατοικίες και θα είχε εξαλειφθεί το 6% των εκπομπών βιομάζας μέχρι το 2025.
3. Επιβολή περιβαλλοντικού τέλους στη βιομάζα (καυσόξυλα, πέλετ, μπρικέττες). Το μέτρο προτάθηκε να εφαρμοστεί στους δήμους Θεσσαλονίκης, Αμπελοκήπων-Μενεμένης, Καλαμαριάς, Κορδελιού- Εύοσμου, Νέαπολης Συκεών και Παύλου Μελά. Το περιβαλλοντικό τέλος προσδιορίστηκε στα 50 ευρώ ανά κυβικό μέτρο καυσόξυλων, 0,50 ευρώ ανά κιλό πέλετ ή μπρικέττας.
Συνδυαστικά και τα τρία μέτρα υπολογίστηκε ότι θα επέφεραν μια μείωση των εκπομπών από τη βιομάζα της τάξης του 45%-55%, αν και θα υπήρχε μια αύξηση 10% από την αυξημένη χρήση φυσικού αερίου.
Στη συνέχεια, και λόγω των επιπτώσεων του πολέμου στην Ουκρανία, κατατέθηκε τον Δεκέμβριο του 2022 ένα παράρτημα, με κάποιες αλλαγές στα προτεινόμενα μέτρα: το φυσικό αέριο παρέμεινε στο ένα από τα τρία εναλλακτικά σενάρια, όμως με μικρότερο ποσοστό επιχορήγησης (50%-75%) και μισό προϋπολογισμό (52,5 εκατ), ενώ απουσίαζε από τα άλλα δύο σενάρια. Στα εναλλακτικά σενάρια προτείνεται να επιδοτηθεί το 100% του κόστους της αντλίας θερμότητας, με τα ποσά της δημόσιας δαπάνης να αυξάνονται σημαντικά (120 εκατ. ευρώ για 15.000 κατοικίες ή 354 εκατ. ευρώ για 35.000 κατοικίες ή 500 εκατ. ευρώ για 50.000 κατοικίες). Επίσης, προτείνεται να επιβληθεί περιβαλλοντικό τέλος στην βιομάζα που πωλείται σε όλη τη χώρα και απαγόρευση πώλησης βιομάζας στο πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης.
Αντί για γενναία επιδότηση των κατοίκων της Θεσσαλονίκης ήδη από το 2022 για αλλαγή συστήματος θέρμανσης, και αντί για περιβαλλοντικό τέλος στη βιομάζα, που πρότεινε η μελέτη του ΟΦΥΠΕΚΑ, το ΥΠΕΝ αποφάσισε δύο μέτρα την αντιμετώπιση του προβλήματος, το ένα εκ των οποίων είχε αμφίβολη αποτελεσματικότητα και το δεύτερο ακόμα δεν έχει εφαρμοστεί.
Οι υπερβάσεις συνεχίζονται
Το 2011, σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης αποφασίστηκε να αρθεί η απαγόρευση καύσης της βιομάζας που ίσχυε μέχρι τότε σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Σε συνδυασμό με την αύξηση της τιμής του πετρελαίου και την οικονομική ένδεια, οι πολίτες άρχισαν να καιν από καυσόξυλα και πέλετ μέχρι κάθε είδους υλικό που θα μπορούσε να καεί και να τους ζεστάνει. Όμως οι υπερβάσεις του ορίου συγκέντρωσης των PM10 (πάνω από 50μg/m3 για περισσότερες από 35 ημέρες) που θέτει η ΕΕ δεν εμφανίστηκαν με την κρίση ούτε σταμάτησαν με το τέλος της.
Υπερβάσεις καταγράφονται από το 2005 έως και το 2012, στη διάρκεια του 2014 και εκ νέου από το 2017 έως και το 2019, όπως αναφέρεται στο σκεπτικό της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Τα δεδομένα από τις Ετήσιες Εκθέσεις του Υπουργείου Περιβάλλοντος για τα έτη 2020-2023 και τα δεδομένα που μας παραχώρησε Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας για το 2024 δείχνουν οι υπερβάσεις συνεχίστηκαν όλα αυτά τα χρόνια.
Όπως προκύπτει από την ετήσια έκθεση του ΥΠΕΝ για το 2023 -χρονιά που εκδόθηκε η καταδικαστική απόφση για τη Θεσσαλονίκη- ακόμα και μετά την αφαίρεση της συνεισφοράς της σκόνης, οι υπερβάσεις του ορίου των 50μg/m3 σημειώνονται για περισσότερες από 35 ημέρες: 42 ημέρες στην Αγίας Σοφίας και 38 ημέρες στο Κορδελιό. Η χειρότερη ημέρα του 2023 ήταν η 13η Δεκεμβρίου, οπότε οι συγκεντρώσεις ΡΜ10 ήταν υπερδιπλάσιες του ορίου: 109 μg/m3 στον σταθμό Αγίας Σοφίας και 115μg/m3 στο Κορδελιό. Οι υπερβάσεις των ορίων συνεχίζονται και μετά την καταδίκη. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο τον Ιανουάριο του 2025 οι μετρητές της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας κατέγραψαν υπερβάσεις τις 20 από τις 31 ημέρες του μήνα. Είχε προηγηθεί ένας Δεκέμβριος με ήπιες θερμοκρασίες, με τις συγκεντρώσεις των ΡΜ10 να υπερβαίνουν το όριο των 50μg/m3 μόλις 7 ημέρες. Όμως τον φετινό Ιανουάριο, σύμφωνα με ανακοίνωση της Περιφέρειας «η ατμόσφαιρα ήταν έντονα επιβαρυμένη σε όλη την πόλη με χαμηλές θερμοκρασίες, αναστροφές θερμοκρασίας, ασθενείς άνεμους, κ.λπ., που οδήγησαν σε αυξημένες τιμές στις συγκεντρώσεων των ΡΜ10».
Αν... είχαν ληφθεί μέτρα
Εάν τα μέτρα είχαν εφαρμοστεί άμεσα οι μελετητές υπολόγιζαν ότι η μείωση των συγκεντρώσεων θα φαινόταν ήδη από την πρώτη χρονιά εφαρμογής και το 2025 θα είχαμε συμμόρφωση με το όριο των 35 ημερών. Όπως είδαμε παραπάνω, κάτι τέτοιο δεν συνέβη.
Σε αυτή τη φάση η χώρα μας επιβαρύνθηκε μόνο με την καταβολή των δικαστικών εξόδων, ωστόσο η υπόθεση είναι ακόμη «ανοικτή» για αυτό και η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της ΕΕ στην οποία απευθυνθήκαμε δεν θέλησε να σχολιάσει, όπως παγίως κάνει με τις τρέχουσες διαδικασίες επί παραβάσει. Εάν μελλοντικά η Επιτροπή κρίνει ότι η Ελλάδα συνεχίζει να μην λαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος μπορεί να προσφύγει εκ νέου στο Δικαστήριο, με μία διαδικασία που λέγεται «παράβαση επί παραβάσεως». Αν το Δικαστήριο διαπιστώσει δεύτερη παράβαση, μπορεί να εκδώσει απόφαση έναντι του κράτους επιβάλλοντας χρηματικές κυρώσεις.
*Τον Απρίλιο του 2025 ζητήσαμε από το υπουργείο Περιβάλλοντος απαντήσεις σε εννέα ερωτήματα σχετικά με το πώς σκοπεύει να αντιμετωπίσει την αέρια ρύπανση στη Θεσσαλονίκη και τα Ιωάννινα. Παρά τις επανειλημμένες οχλήσεις μας δεν λάβαμε απάντηση στα ερωτήματά μας.
