Το χρονικό της δολοφονίας Πολκ και της εξόντωσης Στακτόπουλου

- Newsroom

Ιούλιος 1947. Ο αμερικανός δημοσιογράφος Τζορτζ Πολκ (1913-1948) ήρθε στην Αθήνα ως ανταποκριτής του CBS για την ευρύτερη περιοχή της Μ. Ανατολής και μέσα σε δύο μήνες παντρεύτηκε ύστερα από κεραυνοβόλο έρωτα τη 19χρονη αεροσυνοδό της ΤΑΕ Ρέα Κοκκώνη από την Αίγυπτο. Φιλελεύθερος, κρατούσε ίσες αποστάσεις από τα δύο άκρα, ήταν μαχητικός, έντιμος, οξύθυμος, καμιά φορά και παράτολμος. Ήταν ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στην κυβέρνηση Σοφούλη (πρωθυπουργού)-Τσαλδάρη (αντιπροέδρου και υπουργού Εξωτερικών) για τα οικονομικά σκάνδαλα και κυρίως απέναντι στο Λαϊκό Κόμμα και τον αρχηγό του Κ. Τσαλδάρη προσωπικά. Πίστευε ότι για την Ελλάδα η μόνη ελπίδα σωτηρίας ήταν η αμνηστία και ο τερματισμός του Εμφύλιου ειρηνικά. Αντιθέτως οι Αμερικανοί ήθελαν την ολοκλήρωση του Εμφυλίου με τη “συντριβή των κομμουνιστο-συμμοριτών”. 

7 Μαΐου 1948. Ένα δεκαπενθήμερο πριν να φύγει για τις ΗΠΑ με τη γυναίκα του, έχοντας εξασφαλίσει μία ετήσια υποτροφία και αντιμετωπίζοντας σοβαρά προβλήματα υγείας (στη μύτη και στο στομάχι από πτώση αεροπλάνου), ο Πολκ βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη, με σκοπό να βρει άκρη και να περάσει στην πλευρά των ανταρτών για μία συνέντευξη με τον Μ. Βαφειάδη, που θα βοηθούσε στην ειρήνευση. 8 Μαΐου.  Στο διήμερο αυτό (Παρασκευή-Σάββατο) συναντήθηκε με αρκετά πρόσωπα (δημοσιογράφοι, διπλωμάτες, αξιωματικοί -όλοι ξένοι, Άγγλοι και κυρίως Αμερικανοί), από τα οποία ζήτησε βοήθεια, για να “περάσει στο βουνό”. Όλοι, όπως εκ των υστέρων λένε, αρνήθηκαν να τον βοηθήσουν… Εξαφανίστηκε από το ξενοδοχείο “Αστόρια”, όπου διέμενε. Μπήκε τρία τέταρτα μετά τα μεσάνυχτα του Σαββάτου και έκτοτε χάθηκαν τα ίχνη του, παρότι το ξενοδοχείο φρουρείτο από σμηνίτες. Παρά τα αυστηρά μέτρα φρούρησης σε όλη την πόλη, έκτοτε δεν τον είδε κανείς πουθενά… 16 Μαΐου. Κυριακή. Ενώ ο Τύπος γράφει από την προηγουμένη για την εξαφάνισή του (και κάποιος έχει στείλει την ταυτότητά του μέσα σε φάκελο ανώνυμα στην αστυνομία, τη Δευτέρα 10.5), ένας βαρκάρης βρίσκει το πτώμα του να πλέει στα νερά του Θερμαϊκού, 500 μέτρα από την παραλιακή λεωφόρο. Τις ανακρίσεις αναλαμβάνει ο ταγματάρχης Νικόλαος Μουσχουντής, πανίσχυρος διοικητής της Γενικής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης, με τους Χρ. Κομοτούρο, ανακριτή, και Χρ. Μουστάκη, εισαγγελέα πλημμελειοδικών, από δικαστικής πλευράς με τον εισαγγελέα εφετών Π. Κωνσταντινίδη επικεφαλής, σε άμεση συνεργασία με την Αθήνα και τα υπουργεία Δ. Τάξης (Κ. Ρέτης) και Δικαιοσύνης (Γ. Μελάς), όπως και με τις τοπικές αμερικανικές και αγγλικές αρχές αλλά και τις πρεσβείες των δύο χωρών. Σύντομα θα μπουν στο χορό των ανακρίσεων δημοσιογράφοι του CBS και εκπρόσωποι οργανώσεων που δημιουργήθηκαν για το σκοπό αυτό στις ΗΠΑ αλλά και των μυστικών υπηρεσιών, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση το στρατηγό Ντόνοβαν, γνωστό και ως “Άγριο Μπιλ”, θεωρούμενο “πατέρα της CIA”, που μόλις (1947) είχε δημιουργηθεί… Οι έρευνες στρέφονται θεωρητικά προς όλες τις κατευθύνσεις, στην πραγματικότητα όμως έχει διαμορφωθεί η άποψη ότι η δολοφονία είναι “έργο των κομμουνιστών”. Παρά την έντονη κινητοποίηση, το μεγάλο αριθμό συλλήψεων σε Θεσσαλονίκη, Αθήνα και άλλα μέρη, τις δύο επικηρύξεις των δραστών κτλ. δεν προκύπτει κανένα αποτέλεσμα. Οι έρευνες καλύπτονται από απόλυτο σκοτάδι… 14 Αυγούστου. Μέσα σε αυτό το κλίμα συλλαμβάνεται αιφνιδιαστικά και χωρίς κανένα στοιχείο σε βάρος του ο δημοσιογράφος Γρηγόρης Στακτόπουλος, καθώς και η μητέρα του και οι δύο αδελφές του… 1 Οκτωβρίου. Ύστερα από ενάμιση μήνα ανακρίσεων με φρικτά βασανιστήρια, εκβιασμούς και απειλές για τη ζωή τους ο Στακτόπουλος δίνει την πρώτη “κατάθεση-ομολογία”, η οποία συμπληρώνεται την επομένη. Θα ακολουθήσουν άλλες δύο στις 14 και 25.10. Ο στόχος των ανακριτών-βασανιστών δεν είναι να αποκαλύψουν κάτι που ξέρει, αλλά να πειστεί να παρουσιάσει (στην ανάκριση αρχικά και στο δικαστήριο μετά) το σενάριο της δολοφονίας Πολκ, όπως το σχεδίασαν αστυνομικές και δικαστικές αρχές υπό την αμερικανο-βρετανική επίβλεψη. Ο Πολκ επιδιώκει μία συνέντευξη με τον Μάρκο. Το ΚΚΕ προθυμοποιείται να τον βοηθήσει αλλά με εντολή της ΚΟΜΙΝΦΟΡΜ τον δολοφονεί, για να αποδοθεί ο φόνος στη δεξιά και να δημιουργηθούν προβλήματα στις ελληνοαμερικανικές σχέσεις. Όταν ο Πολκ ανεβαίνει στη Θεσσαλονίκη, ο Στακτόπουλος (“πρώην κομμουνιστής, εικονικά διαγραμμένος από το κόμμα”) τον συναντά, τον φέρνει σε επαφή με τα γνωστά (στη Θεσσαλονίκη) κομμουνιστικά στελέχη Αδάμ Μουζενίδη και Βαγγέλη Βασβανά και αποφασίζεται να φύγουν με βάρκα. Ο Στακτόπουλος τρώει με τον Πολκ το βράδυ του Σαββάτου στο κέντρο “Λουξεμβούργο”, από εκεί οι άλλοι δύο τούς παίρνουν με τη βάρκα, όπου υπάρχει και άλλο ένα άγνωστο πρόσωπο, και μόλις ανοίγονται λίγο, ο Μουζενίδης πυροβολεί τον Πολκ, αφού προηγουμένως ο αμερικανός δημοσιογράφος έχει δεχτεί να του δέσουν τα μάτια, τα χέρια και τα πόδια! Ο Στακτόπουλος, που τον βγάζουν σε άλλο σημείο της στεριάς, αναλαμβάνει να ταχυδρομήσει την ταυτότητα του θύματος στην αστυνομία, όπως του λένε, και αναθέτει στη μητέρα του να γράψει το φάκελο. Έτσι “δένει” οικογενειακώς με τη δολοφονία…

Είναι ένα σενάριο αυταπόδεικτα κατασκευασμένο και γελοίο. Κανένα “στοιχείο” δεν αποδεικνύεται: Ποτέ δεν είδε κανείς πουθενά τον Στακτόπουλο με τον Πολκ, δεν πήγαν ποτέ στο “Λουξεμβούργο” (και δεν έφαγαν αστακό με μπιζέλια -αυτού του φαγητού υπολείμματα βρέθηκαν στο στομάχι του θύματος- γιατί ποτέ δεν σερβίριζαν τέτοιο φαγητό εκεί…), ο Μουζενίδης… δεν ζούσε στην εποχή της δολοφονίας (είχε σκοτωθεί σε βομβαρδισμό ανταρτικών περιοχών), τον επίμαχο φάκελο είχε αποδεδειγμένα βρει κάποιος τυχαία στην παραλία και έστειλε στην αστυνομία, για να μην μπλέξει, γραφολόγοι απέδειξαν ότι τα γράμματα δεν ήταν της Άννας Στακτοπούλου, που άλλωστε είχε αθωωθεί! Το χειρότερο, στα χρόνια που πέρασαν αποκαλύφθηκε πλήρως η συγκάλυψη των δολοφόνων από τις αρχές -απλώς ο Στακτόπουλος ήταν άτυχος, γιατί ήξερε αγγλικά και είχε συναντήσει για πέντε λεπτά τον Πολκ μαζί με άλλους συναδέλφους του. Έτσι επελέγη -ελλείψει άλλου… 12-21 Απριλίου 1949. Δίκη Στακτόπουλων στο κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης. Δικαστές: Αλ. Παπαζήσης, εφέτης, πρόεδρος, Μ. Μαντζούκας, Δ. Χατζόπουλος, πλημμελειοδίκες, μέλη. Εισαγγελεύς Π. Κωνσταντινίδης, ένορκοι Γ. Σταμούλης, προϊστάμενος, Αθ. Τζηρίδης, Ε. Κισόπουλος, Εμμ. Βαλαγιάννης, Στ. Πολυζωίδης, Φ. Δούμας, Γ. Φασιανός, Ε. Γαλόπουλος (αναπληρωματικοί Μ. Λαπιδάκης, Κ. Καζής).

Μάρτυρες κατηγορίας 24, υπεράσπισης 1 (αναγνώστηκαν και 23 μαρτυρικές καταθέσεις). Δεν εκλήθη στο δικαστήριο κανένας ξένος ως μάρτυρας πλην της ελληνοαμερικανίδας δημοσιογράφου Έλεν Μάμας, ενώ κανένας Άγγλος δεν εκλήθη ποτέ στην ανάκριση (οι καταθέσεις κάποιων Αμερικανών που κατέθεσαν στην ανάκριση διαβάστηκαν στη δίκη). Απόφαση: ισόβια στον Στακτόπουλο, αθώα η μητέρα του… Είναι μία δίκη-παρωδία, όπου ο Στακτόπουλος με ερωτήσεις, παρεμβάσεις και με την πολύωρη απολογία του δεν προσπαθεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του αλλά το… σενάριο της δολοφονίας σε ρόλο συνηγόρου… πολιτικής αγωγής, αφού η οικογένεια Πολκ δεν διόρισε δικηγόρο: Διευκρινίζει, απαντά σε απορίες, συμπληρώνει κενά, είναι ένας κατηγορούμενος που όμοιό του δύσκολα θα μπορούσε να βρει κανείς σε δικαστήριο! Και ακριβώς επειδή ο Στακτόπουλος… τα λέει όλα, κανένας μάρτυρας δεν επιβεβαιώνει το παραμικρό γεγονός, ενώ παρελαύνουν και κάποιοι κλασικοί ψευδομάρτυρες, που στην ουσία δεν χρειάζονταν… 12 Απριλίου. Στο περιθώριο της μεγάλης δίκης, το απόγευμα της πρώτης ημέρας, οι τρεις δικαστές (χωρίς ενόρκους, συνηγόρους, κατηγορούμενους…) καταδικάζουν με συνοπτική διαδικασία ερήμην σε θάνατο τους Μουζενίδη - Βασβανά, με βάση το σενάριο που “αφηγήθηκε” ο Στακτόπουλος. Θα εξεταστούν πέντε μάρτυρες, ανάμεσά τους ο αδελφός του Μουζενίδη, Στυλιανός, και η γυναικαδελφή του Άννα Μολυβδά, που θα βασανιστούν φρικτά, για να επιβεβαιώσουν το σενάριο της Ασφάλειας…

Μετά την καταδίκη του ο (ισοβίτης πλέον) Στακτόπουλος:

- Θα παραμείνει επί τέσσερα χρόνια… όμηρος στα χέρια του Μουσχουντή: στη Γενική Ασφάλεια, αντί να μεταφερθεί σε φυλακή!

- Θα μεταφερθεί έπειτα από δημοσιογραφικό θόρυβο (των σημαντικών δημοσιογράφων της εποχής Γιώργου Κορωναίου και Βάσου Τσιμπιδάρου) στις φυλακές Επταπυργίου, στις επαναληπτικές φυλακές Θεσσαλονίκης (4 χρόνια) και στις φυλακές Αίγινας, απʼ όπου αποφυλακίστηκε το 1960 με αναστολή του υπόλοιπου της ποινής και υπό όρους…

- Θα αποκατασταθεί επαγγελματικά, κοινωνικά (παντρεύτηκε το 1965 μία σπουδαία γυναίκα, την Θεοδώρα Ζησιμοπούλου) αλλά όχι και δικαστικά. Ο Άρειος Πάγος αρνείται πεισματικά τις αιτήσεις που από το 1977 υποβάλλονται: Η πρώτη από τον ίδιο, οι υπόλοιπες τρεις μετά το θάνατό του από τη χήρα του, η οποία επιμένει να αγωνίζεται “για τον Γρηγόρη”, και τη δικαιοσύνη, όσο κι αν αυτή κρατά τα μάτια κλειστά: Είναι εντελώς τυφλή… Τα στοιχεία προέρχονται από το νέο βιβλίο του Κώστα Παπαϊωάννου, που κυκλοφορεί προσεχώς από τις εκδόσεις “Καστανιώτη”.