Μια φωτογραφία μπορεί να αφηγηθεί μια ιστορία χωρίς να χρειαστεί ούτε μία λέξη. Σε ένα μόνο καρέ μπορεί να συμπυκνωθεί ο ανθρώπινος πόνος, η ελπίδα, η αγωνία, η χαρά, η αδικία. Η δύναμη της εικόνας στη δημοσιογραφία δεν είναι μόνο να καταγράφει τα γεγονότα. Eίναι να τα μετατρέπει σε αφήγηση. Γιατί η φωτογραφία στη δημοσιογραφία δεν είναι απλώς τεκμήριο αλλά ένας τρόπος να ειπωθεί η ιστορία της ανθρωπότητας μέσα σε μια στιγμή που μένει ανεξίτηλη στον χρόνο.
Αυτή η δύναμη της εικόνας βρίσκεται στον πυρήνα του World Press Photo, του ανεξάρτητου οργανισμού που ιδρύθηκε το 1955 στο Άμστερνταμ και έκτοτε έχει αναδειχθεί στον σημαντικότερο θεσμό για τη φωτοδημοσιογραφία παγκοσμίως. Με έναν ετήσιο διαγωνισμό που συγκεντρώνει χιλιάδες συμμετοχές από δεκάδες χώρες, το World Press Photo δημιουργεί κάθε χρόνο μια «τομή» στην οπτική ιστορία της ανθρωπότητας.
Μια έκθεση-ορόσημο στο iMEdD Forum
Η φετινή διοργάνωση του Διεθνούς Forum Δημοσιογραφίας του iMEdD έδωσε την ευκαιρία κοινό να δει από κοντά την επετειακή έκθεση «What Have We Done? Unpacking Seven Decades of World Press Photo». Η έκθεση, που παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια του τριημέρου του Forum, δεν ήταν απλώς μια αναδρομή σε εμβληματικές φωτογραφίες του παρελθόντος, ήταν μια απόπειρα να επανεξετάσουμε τα οπτικά μοτίβα που κυριάρχησαν στη δημοσιογραφική εικόνα εδώ και 70 χρόνια.
Όπως εξήγησε η Naomi Purswani, Διαχειρίστρια Προγραμμάτων του World Press Photo στο emakedonia.gr, η οποία ξενάγησε το κοινό του Forum στην επετειακή έκθεση: «Ο οργανισμός μας γιορτάζει φέτος την 70ή του επέτειο και για την περίσταση καλέσαμε ως επιμελήτρια την Cristina de Middel, μια ξεχωριστή φωτογράφο ντοκιμαντέρ, για να ασχοληθεί με το αρχείο και να επιμεληθεί την έκθεση. Είναι μια μοναδική στιγμή για εμάς, γιατί δεν έχουμε ξανακάνει κάτι παρόμοιο».
«Διαθέτουμε ένα τεράστιο αρχείο με πάνω από 50.000 φωτογραφίες και η επιλογή ήταν μια δύσκολη διαδικασία. Η Cristina ξεχώρισε και ταυτοποίησε ορισμένα σημαντικά οπτικά μοτίβα, τα οποία οφείλουμε να προωθήσουμε, τόσο εμείς, όσο και οι φωτογράφοι και τα media, γιατί αυτά διαμόρφωσαν τη συλλογική μνήμη μέσα σε επτά δεκαετίες».
Η ίδια πρόσθεσε ότι η συμμετοχή στο iMEdD Forum έχει ιδιαίτερη αξία για τον οργανισμό:
«Είναι μια φοβερή ευκαιρία να βρισκόμαστε στο Διεθνές Φόρουμ Δημοσιογραφίας. Είναι η πρώτη μου φορά στην Αθήνα, αλλά ο οργανισμός μας έχει εκπροσωπηθεί και τα προηγούμενα χρόνια. Είναι υπέροχο να είμαστε ανάμεσα σε τόσο σπουδαίους δημοσιογράφους και ανθρώπους που σκέφτονται κριτικά. Είναι μεγάλη έμπνευση το ότι μπορούμε να δούμε τον κόσμο με ένα πιο αναστοχαστικό βλέμμα, και αυτό ακριβώς κάνει και η φετινή μας έκθεση: φέρνει αμφιβολία, δημιουργεί περισσότερες ερωτήσεις, γίνεται πιο κριτική».
Οπτικά μοτίβα που ξεχωρίζουν
Η Cristina de Middel, που ανέλαβε την επιμέλεια της επετειακής έκθεσης, βρέθηκε μπροστά σε μια τεράστια πρόκληση: την επιλογή φωτογραφιών από ένα αρχείο με χιλιάδες συγκλονιστικές εικόνες. Η διαδικασία δεν περιορίστηκε στην αισθητική αξία των φωτογραφιών, αλλά επικεντρώθηκε στην αναγνώριση επαναλαμβανόμενων μοτίβων που χαρακτηρίζουν τον τρόπο με τον οποίο τα media έχουν αφηγηθεί την ιστορία μέσα στις τελευταίες επτά δεκαετίες.
Σύμφωνα με την επιμελήτρια της επετειακής έκθεσης: «Οι βραβευμένες εικόνες δημιούργησαν μια βιβλιοθήκη επαναλαμβανόμενων θεμάτων: ηρωικοί άνδρες σε δράση, συναισθηματικές γυναίκες σε απόγνωση, η Αφρική ως τόπος οδύνης.
Αυτά τα μοτίβα διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο αφηγούμαστε και θυμόμαστε ιστορίες. Αν ο τρόπος που οι εικόνες συλλαμβάνονται και μοιράζονται έχει αλλάξει, γιατί συνεχίζουμε να βραβεύουμε τις ίδιες ιστορίες ειπωμένες με τον ίδιο τρόπο; Τι αποκαλύπτει αυτό για τις επιλογές και τις τυφλές μας γωνίες;
Η έκθεση αυτή είναι μια πρόσκληση να ξανασκεφτούμε όχι μόνο πώς εξελίχθηκε το World Press Photo, αλλά και πώς εμείς, ως θεατές και πολίτες, πρέπει να μάθουμε να «διαβάζουμε» τις εικόνες με πιο κοφτερό και κριτικό βλέμμα».
Το κοινό του Forum είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει από κοντά ορισμένα από τα πιο χαρακτηριστικά οπτικά μοτίβα που καθόρισαν τη δημοσιογραφική εικόνα:
Φωτιά και Καπνός: Στο φωτορεπορτάζ λειτουργούν ως ξεκάθαρα σημάδια κρίσης, μετατρέποντας στιγμές σύγκρουσης ή καταστροφής σε εικόνες με έντονη σχεδόν πρωτόγνωρη φόρτιση. Ένα σύννεφο καπνού, στον ορίζοντα προμηνύει την καταστροφή, πριν ακόμα μάθουμε τι έχει συμβεί. Η φωτιά όμως δεν καταγράφει απλώς τα γεγονότα - επηρεάζει τον τρόπο που τα θυμόμαστε. Η παρουσία σε μία εικόνα προσδίδει βαρύτητα, μια αίσθηση επιτακτικότητας και πολλές φορές, μια τραγική ομορφιά. Καθώς αυτές οι εικόνες επαναλαμβάνονται με τον χρόνο, καθιερώνουν ένα γλωσσικό κώδικα του δράματος, που διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο φανταζόμαστε την καταστροφή και την απώλεια.
Γυναίκες που κλαίνε - Οι ιστορίες που εμφανίζονται σε εφημερίδες και περιοδικά ακολουθούν συχνά το ίδιο μοτίβο: γυναίκες που κλαίνε, άνδρες που σώζουν. Αυτή η επανάληψη δεν είναι τυχαία - ενισχύει τις παραδοσιακές αντιλήψεις για το ποιος είναι ευάλωτος και ποιος δυνατός. Βλέπουμε γυναικεία πρόσωπα με δάκρυα στα μάτια, παγωμένα από οδύνη, ενώ οι άνδρες παρουσιάζονται σε δράση - κουβαλούν τραυματίες, δίνουν εντολές, απομακρύνουν άλλους από τον κίνδυνο. Χωρίς να πουν λέξη, αυτές οι φωτογραφίες διαμορφώνουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε τους ρόλους των φύλων σε καταστροφές, συγκρούσεις και τραγωδίες.
Η στιγμή «ΟΥΑΟΥ!»: Κάποιες φορές οι φωτογράφοι αποστασιοποιούνται από τα πρόσωπα που φωτογραφίζουν
Μαύρο Δέρμα:
Θύματα και Σωτήρες: Τα μέσα ενημέρωσης καταφεύγουν συχνά και σε άλλο μοτίβο σκληρές εικόνες με παιδιά, οι οποίες φαίνεται να επιλέγονται για να συγκινήσουν και να εξασφαλίσουν μια αντίδραση από το κοινό. Αυτό γεννά ένα δύσκολο ερώτημα: Μπορούμε να δικαιολογήσουμε την απεικόνιση νεκρών στο όνομα της ενημέρωσης; Πού μπαίνει η γραμμή ανάμεσα στην καταγραφή ενός γεγονότος και την εκμετάλλευση του πόνου; To τι θεωρείται αποδεκτό να προβάλλεται σε σχέση με τον θάνατο διαφέρει από τόπο σε τόπο, όμως η ουσία παραμένει η ίδια: οι άνθρωποι που υποφέρουν αξίζουν σεβασμό - ακόμη και στον τρόπο που απεικονίζονται. Αυτή η έκθεση δεν επιχειρεί να δώσει μια οριστική απάντηση, αλλά να ανοίξει χώρο για να αναλογιστούμε τις επιλογές μας ως θετές και τη βαρύτητα των εικόνων που καταναλώνουμε.
Η έκθεση που παρουσιάστηκε στο iMEdD Forum δεν περιορίστηκε στην αισθητική διάσταση των φωτογραφιών. Ανέδειξε τον ρόλο της εικόνας ως εργαλείου αφήγησης. Από τους πολέμους και τις φυσικές καταστροφές μέχρι τις προσωπικές στιγμές ελπίδας και επιβίωσης, οι φωτογραφίες του World Press Photo συγκροτούν ένα διαχρονικό storytelling που μας υπενθυμίζει όχι μόνο τι συνέβη, αλλά και πώς το ερμηνεύσαμε.
