Ζητείται στεγαστική πολιτική

Νέοι που μόλις τελείωσαν τις σπουδές και προσπαθούν να κάνουν τα πρώτα τους επαγγελματικά βήματα, τριαντάρηδες που σκέφτονται να δημιουργήσουν τη δική τους οικογένεια ή άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας που ζουν στο ενοίκιο, όλοι μοιράζονται την ίδια αγωνία: πώς θα βγάλουν τον μήνα, αφού τα έξοδα του σπιτιού απορροφούν σχεδόν το μισό από το διαθέσιμο εισόδημα.

Η Ελλάδα έχει μακράν τη χειρότερη επίδοση στον δείκτη μέτρησης της στεγαστικής φτώχειας στην ΕΕ από το 2013 μέχρι και σήμερα, στοιχείο που αντικατοπτρίζει τη διαχρονική έλλειψη στεγαστικής πολιτικής. Ο Δείκτης Υπερβολικής Επιβάρυνσης από Δαπάνες Στέγασης (Housing Cost Overburden Rate) μετρά το ποσοστό του πληθυσμού που δαπανά πάνω από το 40% του διαθέσιμου εισοδήματός του για έξοδα στέγασης (ενοίκιο ή μηνιαία δόση στεγαστικού δανείου, κοινόχρηστα, λογαριασμοί ρεύματος, νερού, θέρμανση, Δημοτικά Τέλη κ.λπ.). Σύμφωνα με τη Eurostat το 2024 στην Ελλάδα το 29% του πληθυσμού δαπανούσε σχεδόν το μισό από το διαθέσιμο εισόδημά του για τις δαπάνες του σπιτιού. Τη δεύτερη χειρότερη επίδοση έχει η Δανία με 14,6%, με μεγάλη απόσταση από την Ελλάδα. Ο μέσος όρος στην ΕΕ των 27 κρατών είναι μόλις 7,8% ως ποσοστό του πληθυσμού που δαπανά τόσο μεγάλο ποσό για τα έξοδα στέγασης με το ίδιο πρόβλημα.

Η χώρα μας είχε αντιμετωπίσει πολύ χειρότερες καταστάσεις κατά τη διάρκεια της κρίσης, με σχεδόν τον μισό πληθυσμό (45,5%) να βρίσκεται στο όριο, όμως τα τελευταία χρόνια ο δείκτης παρουσιάζει σταδιακή βελτίωση. Ωστόσο, από το 2023 ο δείκτης στεγαστικής φτωχιάς καταγράφει και πάλι ανοδική πορεία. Τον Απρίλιο του 2025, η ετήσια αύξηση των τιμών ενοικίων κατοικιών έφτασε στο 10,8 %, έναντι περίπου 7,6 % για το 2024, ενώ την περίοδο 2019-2024, τα ενοίκια έχουν αυξηθεί συνολικά 43 έως 49 %, σύμφωνα με αναλύσεις βασισμένες σε στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ.

Ξανά στο σπίτι των γονιών

Το υψηλό κόστος στέγασης είναι ο κυριότερος λόγος που τρεις στους τέσσερις νέους έως 29 ετών εξακολουθεί και ζει με τους γονείς του.

Η Στεφάνια Τσουμάνη επέλεξε να μην επιστρέψει στο πατρικό της μετά τις σπουδές και προσπάθησε να τα βγάλει πέρα μόνη της, δουλεύοντας ως ασκούμενη δικηγόρος. Μένει σε ένα μικρό διαμέρισμα 45 τ.μ. στην περιοχή του Διοικητηρίου και πέρσι η ιδιοκτήτρια του ακινήτου ζήτησε αύξηση 14%, ανεβάζοντας το ενοίκιο στα 400 ευρώ. «Δεν δέχτηκε να το διαπραγματευτούμε, να συμφωνήσουμε π.χ. από 350 στα 370 ευρώ. Έψαξα και αλλού, αλλά θα ήθελα 2.000 ευρώ μόνο για τη μετακόμιση και τα ενοίκια έχουν αυξηθεί παντού. Αν πας σε μία περιοχή με χαμηλότερα ενοίκια έχεις το κόστος της μετακίνησης». Έτσι έκανε το βήμα να συγκατοικήσει με το αγόρι της για να μοιραστούν το βάρος του σπιτιού, αλλά πλέον ο σύντροφός της βρήκε δουλειά σε άλλη πόλη και είναι και πάλι μόνη στο σπίτι, κάτι που, όπως λέει, είναι «ακριβό σπορ». Με τον μισθό μου δεν βγαίνει ο μήνας, αναγκαστικά με βοηθούν οι γονείς μου, πάνω που έκανα τα πρώτα βήματα να ανεξαρτητοποιηθώ». Η 26χρονη Στεφάνια εξακολουθεί να το παλεύει, αλλά άλλοι συνάδελφοί της, νέοι δικηγόροι, γύρισαν στις πόλεις τους και μένουν προσωρινά με τους γονείς τους, μέχρι να πατήσουν στα πόδια τους επαγγελματικά. Η ίδια είναι μέλος του πρώτου πανελλαδικά Σωματείου Ενοικιαστών, γιατί το στεγαστικό πρόβλημα «καίει» τη γενιά της. «Το επίδομα ενοικίου δεν σημαίνει στεγαστική πολιτική», λέει.

Η πλατφόρμα και η πανάκριβη μελέτη

Τα μέχρι σήμερα μέτρα στεγαστικής πολιτικής της κυβέρνησης είναι συγκεντρωμένα στη νέα ψηφιακή πύλη stegasi.gov.gr. Εκεί οι πολίτες μπορούν να βρουν όλα τα προγράμματα απόκτησης, ανακαίνισης-επισκευής ή αναβάθμισης κατοικίας, όπως και οι επιδοτήσεις, φοροελαφρύνσεις ή διευκολύνσεις που παρέχονται σε ιδιοκτήτες και ενοικιαστές. Οι χρήστες της πλατφόρμας μπορούν να κάνουν εξειδικευμένη αναζήτηση, με βάση την ηλικία και την οικογενειακή τους κατάσταση, για να δουν τις επιλογές τους. Δοκιμάσαμε την πλατφόρμα, βάζοντας ως παράδειγμα έναν νέο άνθρωπο 30 ετών, έγγαμο με εισόδημα 10.000-20.000 ευρώ που ζει στη Θεσσαλονίκη. Η πλατφόρμα μας πρότεινε 23 δράσεις και προγράμματα, υποδεικνύοντάς μας ότι αν κάνετε αίτηση σε μερικά (sic) από αυτά το μέγιστο ποσό εξοικονόμησης είναι 84.270 ευρώ. Όμως στις εναλλακτικές που μας προτάθηκαν είναι και το «Σπίτι μου 1», τα «Φωτοβολταϊκά στη στέγη», το «Εξοικονομώ 2025» και «Αλλάζω σύστημα θέρμανσης και θερμοσίφωνα» για τα οποία όμως παρήλθε η προθεσμία υποβολής αιτήσεων. Μας προτάθηκαν ακόμα τα προγράμματα που είναι υπό σχεδιασμό, όπως η επιστροφή ενοικίου, η κοινωνική αντιπαροχή και τα κίνητρα για επανακατοίκηση βορείου και κεντρικού Έβρου, ενώ ως εναλλακτικές παρουσιάστηκαν και τα φορολογικά αντικίνητρα που έχουν επιβληθεί στις βραχυχρόνιες μισθώσεις. Στις αρχές Ιουλίου η πλατφόρμα stegasi.gov.gr θα συνδεθεί με την ΑΑΔΕ για εξατομικευμένη επιλογή στέγης ανάλογα με τα χαρακτηριστικά που θέτει κάθε ενδιαφερόμενος.

Για την κατάρτιση ολοκληρωμένης στεγαστικής πολιτικής το υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας προκήρυξε διαγωνισμό για τη σύνταξη Μελέτης Εθνικής Στρατηγικής Στεγαστικής Πολιτικής, για την οποία θα δαπανήσει το διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 744.000 ευρώ.

Κοινωνική αντιπαροχή

Στην προσπάθεια να αυξηθεί η προσφορά ακινήτων που διατίθενται σε προσιτή τιμή η κυβέρνηση σχεδιάζει ένα πρόγραμμα αντιπαροχής, προσφέροντας σε ιδιώτες δημόσια οικόπεδα για να τα κτίσουν, και ακίνητα για να τα ανακαινίσουν, με τη δέσμευση ότι το 30% θα παραμείνει στην κυριότητα του Δημοσίου και θα εκμισθωθεί σε ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, με προσιτό ενοίκιο. Μετά από δέκα χρόνια ο ένοικος θα μπορεί να εξαγοράσει το σπίτι. Μελέτη της KPMG συγκέντρωσε 36.000 ακίνητα που ανήκουν στο ευρύτερο Δημόσιο, κάποια από τα οποία θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στο πρόγραμμα κοινωνικής αντιπαροχής. Προγραμματίζεται η αποτίμηση, τουλάχιστον, 6.500 ακινήτων και η άμεση εκτέλεση ενεργειών ωρίμανσης σε όσα από αυτά είναι έτοιμα προς αξιοποίηση. Στα πρώτα ακίνητα προς αξιοποίηση συγκαταλέγονται, μεταξύ άλλων, και πέντε ακίνητα στον Δήμο Θεσσαλονίκης με άθροισμα εμβαδού 7.661 τετραγωνικών μέτρων. Ένα από αυτά είναι το κτίριο του πρώην εργοστασίου της ΥΦΑΝΕΤ στην Τούμπα, εμβαδού 19.500 τετραγωνικών μέτρων, ιδιοκτησίας του υπουργείου Πολιτισμού, που βρίσκεται υπό κατάληψη από το... μακρινό 2004, εγείροντας προβληματισμούς για το πόσο εύκολα και γρήγορα μπορεί ένα τέτοιο ακίνητο να αξιοποιηθεί.

Προβληματισμοί εκφράζονται τόσο για το ποσοστό της αντιπαροχής, όσο και για την ίδια τη φιλοσοφία του προγράμματος. «Γενικότερα όποια πρόθεση της κυβέρνησης υπάρχει για να τονώσει την κτηματαγορά και να αντιμετωπίσει τη στεγαστική κρίση είναι ευπρόσδεκτη», σχολιάζει ο πρόεδρος του Συλλόγου Μεσιτών Θεσσαλονίκης, Θάνος Τσουλκανάκης, επιφυλασσόμενος να σχολιάσει το συγκεκριμένο πρόγραμμα, όταν λειτουργήσει στην πράξη, γιατί, όπως λέει, «αυτήν τη στιγμή μοιάζει πιο πολύ με πυροτέχνημα». Ο ίδιος επισημαίνει ότι το ποσοστό 30% είναι σημαντικά χαμηλότερο από τα ποσοστά αντιπαροχής που δίνουν οι εργολάβοι στους οικοπεδούχους. «Δεν υπάρχει πουθενά αντιπαροχή κάτω από 40%, ακόμα και στις περιοχές με χαμηλή δόμηση, και μπορεί να φτάσει και το 55% στις περιοχές με πολύ υψηλό συντελέστη και υψηλές τιμές», λέει ο πρόεδρος των μεσιτών Θεσσαλονίκης και διερωτάται γιατί δεν επενδύει το Κράτος μόνο του, αξιοποιώντας τα ακίνητά του, αλλά επιλέγει να το αναθέσει σε ιδιώτες.

Άνθρωποι που έχουν εργαστεί σε προγράμματα κοινωνικής στέγασης στην Ευρώπη σχολιάζουν στη «ΜτΚ» ότι το ίδιο το σχέδιο της «κοινωνικής αντιπαροχής» πάσχει, γιατί έχει στον πυρήνα του το εύλογο κέρδος των ιδιωτών και εντέλει μεταφέρει την αξία ενός περιουσιακού στοιχείου του Δημοσίου στον ιδιωτικό τομέα- όχι μόνο στους κατασκευαστές που θα καρπωθούν το 70% των κατοικιών, αλλά και σε όσους μετά από 10 χρόνια έχουν τη δυνατότητα να εξαγοράσουν την κοινωνική κατοικία. Έτσι, ενώ θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα «απόθεμα» κοινωνικής κατοικίας στο οποίο θα εναλλάσσονται όσοι έχουν ανάγκη πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή κατοικία, αυτά τα σπίτια θα καταλήξουν ιδιωτικό, περιουσιακό στοιχείο των δικαιούχων που το νοίκιασαν αρχικά.

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 15.06.2025