ΕΕ: Το «Εσθονικό θαύμα» στην εκπαίδευση

- Newsroom

Επιμέλεια: Δήμητρα Τσαμποδήμου

Κάποτε ήταν η Φινλανδία, η χώρα που αποτελούσε το μοντέλο και το όνειρο για το καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα, ίσως στον κόσμο. Πλέον, μια μικρή χώρα της Βαλτικής με πληθυσμό μόλις 1,3 εκατομμύρια, η Εσθονία έχει καταφέρει ένα εντυπωσιακό επίτευγμα: να διαθέτει το καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με τις μετρήσεις του ΟΟΣΑ (PISA), οι Εσθονοί 15χρονοι μαθητές υπερέχουν σταθερά σε μαθηματικά, ανάγνωση και φυσικές επιστήμες, ξεπερνώντας κατά πολύ τις επιδόσεις συνομηλίκων τους σε μεγαλύτερες και πλουσιότερες ευρωπαϊκές χώρες.

Το μυστικό αυτής της επιτυχίας δεν βρίσκεται σε μαζικά τεστ ή τιμωρητική πειθαρχία. Αντίθετα, βασίζεται σε μια φιλοσοφία που εστιάζει στην αυτονομία, τη δημιουργικότητα και την καλλιέργεια δεξιοτήτων ζωής.

Αυτονομία και ευελιξία

Ένα από τα βασικά στοιχεία του εσθονικού εκπαιδευτικού μοντέλου είναι η αυτονομία των σχολείων και των εκπαιδευτικών. Όπως εξηγεί στον «Guardian» ο διευθυντής του Gustav Adolf Grammar School, Henrik Salum, οι δάσκαλοι απολαμβάνουν μεγάλη ελευθερία στον τρόπο διδασκαλίας. «Η διδασκαλία είναι μια δημιουργική εργασία. Αν δεν δώσεις ελευθερία στον εκπαιδευτικό, πώς περιμένεις να εμπνεύσει τους μαθητές;» λέει χαρακτηριστικά.

Σχολεία όπως το Pelgulinna State Gymnasium στο Ταλίν, παρέχουν επιλογές μαθημάτων κάθε Πέμπτη, όπως δημιουργική γραφή, προγραμματισμός, ακόμα και επιστημονική φαντασία. Οι μαθητές συζητούν για τη φιλοσοφία πίσω από το Blade Runner και αναλύουν αρχέτυπα του Γιουνγκ. Δεν πρόκειται για πειραματικό σχολείο. Είναι δημόσιο, δωρεάν και ανοιχτό σε όλους.

Δημιουργικότητα και ισορροπία

Η Εσθονία δίνει βαρύτητα όχι μόνο στα «σοβαρά» μαθήματα, αλλά και στις δημιουργικές δραστηριότητες. Όλα τα παιδιά διδάσκονται μουσική, τέχνες και «τεχνολογία» – δηλαδή πρακτικές δεξιότητες όπως μαγείρεμα και πλέξιμο. «Αν δίνουμε στα παιδιά χώρο για δημιουργία, αυξάνεται η ευημερία και το αίσθημα επιτυχίας τους», δήλωνε πριν λίγο καιρό στους Times της Ιρλανδίας, μιας χώρας που επίσης έχει κάνει τεράστια βήματα για μια ζηλευτή παιδεία, εκπρόσωπος του Υπουργείου Παιδείας της Εσθονίας. Οι σχολικές εγκαταστάσεις είναι σχεδιασμένες για να προάγουν την άνεση, την ανεξαρτησία και τη συνεργασία. Από αίθουσες με τραπέζια πινγκ-πονγκ και χώρους χορού, μέχρι γωνιές για χαλάρωση με μαξιλάρες και τάξεις στην ταράτσα, η εκπαίδευση δεν περιορίζεται στο αυστηρό πλαίσιο της αίθουσας.

Ψηφιακή πρωτοπορία και ενσωμάτωση της τεχνολογίας

Η Εσθονία έχει από τις αρχές του 2000 ενσωματώσει την τεχνολογία στην εκπαίδευση με το πρόγραμμα «Τίγρης» (Tiigrihüpe). Η πρόσβαση σε ψηφιακά εργαλεία, η διδασκαλία προγραμματισμού από μικρή ηλικία και η χρήση tablets και online πλατφορμών είναι πλέον καθημερινότητα. Όμως η τεχνολογία δεν είναι αυτοσκοπός. Όπως λέει ένας μαθητής: «Μπορεί να σε κάνει λίγο τεμπέλη, αλλά τα οφέλη υπερτερούν».

Την ώρα που πολλές χώρες παγκοσμίως περιορίζουν τη χρήση κινητών τηλεφώνων και εκφράζουν ανησυχίες για την επίδραση της τεχνολογίας στην ψυχική υγεία των μαθητών, η Εσθονία ακολουθεί μια ριζικά διαφορετική πορεία. Αντί να απαγορεύει, ενσωματώνει την τεχνολογία στην εκπαίδευση, κάνοντάς την κεντρικό πυλώνα της στρατηγικής της για το σχολείο του μέλλοντος.

Από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, η βαλτική χώρα θα προσφέρει σε όλους τους μαθητές 16 και 17 ετών προσωπικούς λογαριασμούς τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ), στο πλαίσιο του φιλόδοξου προγράμματος AI Leap. Μέχρι το 2027, η πρόσβαση στην πλατφόρμα ΤΝ θα έχει επεκταθεί σε 58.000 μαθητές και 5.000 εκπαιδευτικούς.

Η προσέγγιση της Εσθονίας δεν περιορίζεται σε τεχνολογικό εξοπλισμό. Πρόκειται, όπως υπογραμμίζουν οι αρχές της χώρας, για μια βαθιά παιδαγωγική και κοινωνική επιλογή. Οι εκπαιδευτικοί θα επιμορφωθούν σε θέματα ψηφιακής ηθικής και αυτοκατευθυνόμενης μάθησης, με στόχο την προετοιμασία των μαθητών για έναν κόσμο όπου η τεχνητή νοημοσύνη θα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας.

Η υπουργός Παιδείας της χώρας, Κριστίνα Κάλας, δηλώνει ξεκάθαρα: «Η Εσθονία επιλέγει την αξιοποίηση, όχι την απαγόρευση της τεχνολογίας, ακόμα και μέσα στην τάξη». Όπως ανέφερε, δεν έχουν καταγραφεί προβλήματα από την ευρεία χρήση ψηφιακών μέσων, ενώ η δυνατότητα των 16χρονων να ψηφίζουν διαδικτυακά μέσω κινητού τηλεφώνου ενισχύει την αντίληψη της τεχνολογίας ως ένδειξης πολιτικής και εκπαιδευτικής ωριμότητας.

Το νέο πρόγραμμα έρχεται ως φυσική συνέχεια της στρατηγικής που ακολουθεί η χώρα ήδη από τη δεκαετία του 1990, επενδύοντας συστηματικά στον ψηφιακό μετασχηματισμό της εκπαίδευσης. Οι καρποί αυτής της πολιτικής είναι πλέον ορατοί: η Εσθονία βρίσκεται στην κορυφή των ευρωπαϊκών επιδόσεων στον διεθνή διαγωνισμό Pisa, ξεπερνώντας ακόμη και τη Φινλανδία – παραδοσιακό πρότυπο στην παιδεία.

Η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στα σχολεία δεν αλλάζει απλώς τα εργαλεία, αλλά επαναπροσδιορίζει και την ίδια τη διδακτική μεθοδολογία. Η έμφαση μετατοπίζεται από τη μηχανική αποστήθιση στην κριτική σκέψη, από τις γραπτές εργασίες στην προφορική αξιολόγηση και την καλλιέργεια σύνθετης σκέψης.

«Ή εξελισσόμαστε σε όντα με ταχύτερη και βαθύτερη σκέψη ή η τεχνολογία θα μας ξεπεράσει», προειδοποιεί η Κάλας, συνοψίζοντας το διακύβευμα της εποχής.

Προσχολική εκπαίδευση και ισότητα

Η εκπαιδευτική επιτυχία της Εσθονίας ξεκινά από πολύ νωρίς. Το 95% των παιδιών παρακολουθεί παιδικούς σταθμούς, οι οποίοι είναι επιδοτούμενοι και εστιάζουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, όχι μόνο στη φύλαξη. Όταν τα παιδιά ξεκινούν το σχολείο στα 7, έχουν ήδη αναπτύξει γλωσσικές, κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες.

Ιδιαίτερη σημασία έχει η ισότητα: τα σχολικά γεύματα είναι δωρεάν για όλους και παρέχονται υποστηρικτικές υπηρεσίες όπως ψυχολόγοι και σύμβουλοι σε κάθε σχολείο. Η διδασκαλία προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε παιδιού και συχνά μικρές ομάδες απομονώνονται για εξατομικευμένη υποστήριξη, αντί για ποινές ή αποβολές.

Οι εκπαιδευτικοί στην Εσθονία είναι υποχρεωμένοι να έχουν τουλάχιστον μεταπτυχιακό τίτλο. Παρά τα σχετικά χαμηλά εισοδήματα, η εκπαίδευση συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης είναι συστηματική. Πολλά σχολεία διαθέτουν «κύκλους μάθησης» – αφιερωμένο χρόνο όπου οι δάσκαλοι συνεργάζονται, ανταλλάσσουν ιδέες ή καλούν ειδικούς.

Προκλήσεις για τοσ μέλλον

Παρά τις επιτυχίες, δεν λείπουν οι προκλήσεις. Το βασικό πρόβλημα είναι η έλλειψη εκπαιδευτικών καθώς οι χαμηλές αμοιβές αποθαρρύνουν πολλούς πτυχιούχους, ειδικά όταν ο τομέας της τεχνολογίας προσφέρει καλύτερες απολαβές.

Παράλληλα, η κοινωνική ανισότητα απειλεί να υπονομεύσει την ισότητα στην πρόσβαση στην εκπαίδευση, καθώς οικογένειες με μεγαλύτερα εισοδήματα μετακομίζουν κοντά στα «καλά» σχολεία.

Η Εσθονία δεν βασίστηκε σε κάποιο μαγικό μοντέλο, αλλά σε συνέπεια, επένδυση στην εκπαίδευση, και –ίσως το πιο σημαντικό– εμπιστοσύνη στους εκπαιδευτικούς. «Δεν είναι οι πολιτικοί που καθορίζουν την παιδεία. Είναι οι ειδικοί και οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί», δήλωσε για το θέμα η υπουργός Παιδείας, Κριστίνα Κάλας. Σε μια εποχή που πολλές χώρες προσπαθούν να «επισκευάσουν» τα συστήματα παιδείας τους, η Εσθονία αποδεικνύει ότι το μυστικό της επιτυχίας δεν είναι η στείρα αποστήθιση, αλλά η ελευθερία, η χαρά και η ουσιαστική καλλιέργεια του ανθρώπου.

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 06.07.2025