Η αξία ενός ιστορικού και περιηγητικού οδηγού για τη Θεσσαλονίκη του 20ού αιώνα, με δεδομένη τη μεθοδικότητα, την ευθυκρισία και την πολιτική θέαση που χαρακτηρίζουν το συγγραφικό έργο του Χρίστου Ζαφείρη είναι πολλαπλή και ουσιαστική, καθώς συμβάλλει στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης αλλά και την ενίσχυση της πολιτισμικής κατανόησης.
Με ιδιαίτερη χαρά και ενδιαφέρον διαβάζω αυτό το νέο του βιβλίο, που είναι υψηλής αισθητικής στην επιμέλειά του και σε «υποχρεώνει» με το πλήθος των ιστορικών στοιχείων και των ευθύβολων παρατηρήσεων του συγγραφέα να το έχεις πάντα δίπλα σου, για πιθανή ερευνητική και συγγραφική δραστηριότητα ή για την απλή αλλά και τόσο σημαντική ενημέρωση και εμβάθυνση σε πτυχές της πολυκύμαντης Ιστορίας της Θεσσαλονίκης.
Σκέφτομαι πως ένας τέτοιος οδηγός που συνδυάζει τον ιστορικό λόγο με «περιπάτους» στους δρόμους, προσφέρει μία βιωματική σχέση με το παρελθόν. Η ιστορία παύει να είναι αφηρημένη γνώση και αποκτά για τον καθένα και τη καθεμιά, συναισθηματικό και πολιτισμικό βάθος.
Παράλληλα σήμερα, σε εποχή που η ιστορική αλήθεια αμφισβητείται ή παραποιείται, λειτουργεί ως αντίβαρο στη λήθη ή στον συχνά επιφανειακό τουριστικό φολκλορισμό.
Με άλλα λόγια, μπορεί να αξιοποιηθεί σε σχολεία, πανεπιστήμια, μουσεία, αλλά και στον τουρισμό, προσφέροντας μία πιο κριτική και ουσιαστική προσέγγιση της πόλης και μία ευκαιρία αλληλεπίδρασης μεταξύ επισκεπτών και κατοίκων.
Ο τίτλος του βιβλίου είναι «Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ», ενώ υπάρχει και ο επεξηγηματικός υπότιτλος «Ιστορία, Κοινωνία, Μνημεία, Μουσεία, Τοπόσημα της σύγχρονης πόλης».
Γιατί, όμως, επέλεξε ο συγγραφέας τον 20ό αιώνα;
Σύμφωνα με τον ίδιο ο 20ός είναι ο πιο συναρπαστικός της νεότερης Θεσσαλονίκης, καθώς στη διάρκειά του έγιναν σημαντικές αλλαγές και μεταμορφώσεις της πόλης (εθνολογικές, πολεοδομικές, πληθυσμιακές και κοινωνικές, αστικές καταστροφές) που τον διαφοροποιούν έντονα από τους προηγούμενους αιώνες.
«Καταρχάς, ο 20ός είναι ο πρώτος ελληνικός αιώνας, με την ένταξη της πόλης στο ελληνικό κράτος, ύστερα από πέντε αιώνες οθωμανικής κατοχής», σημειώνει ο ίδιος στην εισαγωγή του βιβλίου, προσθέτοντας: «Οι μεγάλες πληθυσμιακές αλλαγές έγιναν μετά το 1923, με την ανταλλαγή των πληθυσμών και τον ερχομό περίπου 100.000 Ελλήνων προσφύγων, και το 1943, με το εβραϊκό Ολοκαύτωμα, την εξολόθρευση από τους ναζί περίπου 45.000 Εβραίων, το 1/6 δηλαδή των δημοτών της Θεσσαλονίκης».
Ένα άλλο μεγάλης ιστορικής σημασίας γεγονός που σύμφωνα με τον Χρίστο Ζαφείρη οδήγησε στη μεταμόρφωση της Θεσσαλονίκης από ανατολίτικη σε σύγχρονη πόλη οφείλεται στην τεράστια πυρκαγιά του 1917, που κατέστρεψε το ιστορικό Κέντρο της.
Ο ίδιος επίσης σημειώνει:
«Η Θεσσαλονίκη είναι μία παγκόσμια ιστορική μητρόπολη, μία σύνθετη πόλη, που στον παραδοσιακό αστικό ιστό της συνυπάρχουν, αποσπασματικά, μνημεία και μαρτυρίες 2.350 χρόνων (από την ίδρυσή της το 316 π.Χ.) συνεχούς κατοίκησης, πολιτισμικής παρουσίας και ζωής. Είναι φυσικό στο σώμα της να αποτυπώνονται οι πολεμικές και φυσικές καταστροφές και οι οικιστικές αλλοιώσεις των καιρών, οι πολιτιστικές εποχές με τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ελληνιστικών τειχών και ναών, ρωμαϊκών ανακτόρων, βυζαντινών εκκλησιών, τζαμιών, νεωτερικών κτηρίων, μία ώσμωση πολιτισμών που την κάνουν μοναδική και ελκυστική μεγαλούπολη. Ήταν πάντα, βέβαια, η δεύτερη πόλη, η «συμπρωτεύουσα» δύο αυτοκρατοριών βυζαντινής και οθωμανικής -και του σύγχρονου ελληνικού κράτους».
«Το σύνθημά μας ‘Επισκέπτομαι’ την ιστορία της πόλης μου, είναι ο βασικός άξονας του Οδηγού», γράφει σε άλλο σημείο της εισαγωγής του ο συγγραφέας, διευκρινίζοντας πως «δίδεται σημασία περισσότερο στην περιήγηση, στην επίσκεψη ιστορικών τόπων, μνημείων και μουσειακών συλλογών, αφήνοντας την επιστημονική προσέγγιση της Ιστορίας στους ειδικούς».
«Ελπίζουμε, συμπληρώνει, ότι και αυτός ο Ιστορικός και Περιηγητικός Οδηγός της εκδοτικής σειράς του «Επίκεντρου» θα συμβάλλει στην καλύτερη και πιο ουσιαστική προσέγγιση και κατανόηση του συγκλονιστικού αιώνα της αγαπημένης μας πόλης
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 11.05.2025