Φυτοφάρμακο προκαλεί μεταλλάξεις

- Newsroom

Μεταλλάξεις σε ανθρώπινα λεμφοκύτταρα έως και τέσσερις φορές πάνω από το φυσιολογικό προκαλεί ένα φυτοφάρμακο ευρείας χρήσης, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Της Σοφίας Χριστοφορίδου

Με δεδομένο ότι οι κυτταρικές μεταλλάξεις συνδέονται με την καρκινογένεση, το ζήτημα τέθηκε στην Κομισιόν, με τη διαδικασία του κατεπείγοντος, από τον ευρωβουλευτή Κρίτωνα Αρσένη, ο οποίος ζητά να απαγορευτεί η κυκλοφορία τού φυτοφαρμάκου έως ότου επαρκείς έρευνες αποδείξουν ότι δεν υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις για την ανθρώπινη υγεία.
Μέχρι σήμερα τα εντομοκτόνα της οικογένειας των νεονικοτινοειδών (Imidacloprid) θεωρούνταν χαμηλής τοξικότητας για τον άνθρωπο, περισσότερο ασφαλή από πολλά οργανοφωσφορικά, και πάντως μη μεταλλαξιγόνα. Για να είναι πιο αποτελεσματικά και να μη χάνεται μεγάλη ποσότητα στον αέρα λόγω ψεκασμών, τα νεονικοτινοειδή χρησιμοποιούνται για να επενδύεται ο σπόρος φυτών, όπως πατάτες, ντομάτες, αγγούρια, ροδάκινα, αχλάδια, βαμβάκια, γκρέιπ φρουτ, καπνά, λεμόνια, μανταρίνια, πορτοκάλια.
Το συγκεκριμένο φυτοφάρμακο αρχικώς ήταν πατενταρισμένο από την Bayer CropScience και στη συνέχεια κυκλοφόρησε με μία σειρά από εμπορικά ονόματα, όπως Kohinor, Admire, Advantage, Mallet, Merit, Nuprid, Prothor, Turfthor, Confidor, Conguard, Hachikusan, Premise, Prothor, Provado, Winner και Gaucho. Για το μόνο που είχε θεωρηθεί ύποπτο το συγκεκριμένο εντομοκτόνο ήταν για το σύνδρομο των “τρελών μελισσών” που αποδεκάτισε μελίσσια σε όλη την Ευρώπη.

Τετραπλάσιες μεταλλάξεις
Προ τριετίας ο διδακτορικός τότε φοιτητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Χρόνης Στιβακτάκης, υπό την επίβλεψη του επίκουρου καθηγητή Περιβαλλοντικής Μεταλλαξιγένεσης δρ Δημήτρη Βλαστού, ξεκίνησε πειράματα για τη δράση των νεονικοτινοειδών στα ανθρώπινα κύτταρα. Όπως εξηγεί στη “Μ”, μέχρι τότε είχε μελετηθεί η επίδραση των ουσιών αυτών αυτόνομα και όχι σε συνδυασμό με άλλες ουσίες. Ο ίδιος πραγματοποίησε πειράματα ερευνώντας πώς επιδρά ένα νεονικοτινοειδές όταν έρθει σε επαφή με νιτρικό κάλιο, μια “αθώα” χημική ένωση που απαντάται ως συντηρητικό σε πάρα πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα, καθώς και σε πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Έλαβε δείγμα αίματος από δύο υγιείς δότες, μη καπνιστές, ηλικίας μεταξύ 20 και 25 ετών, οι οποίοι δεν είχαν προηγούμενη επαφή με εντομοκτόνα (όπως, π.χ., έχουν οι αγρότες). Ενώ στο αρχικό δείγμα του αίματός τους εντοπίστηκαν μεταλλάξεις στο 4‰ των κυττάρων, σε αυτό που ήρθε σε επαφή με το μείγμα νεονικοτινοειδούς-νιτρικού καλίου τα μεταλλαγμένα κύτταρα ήταν 17-18‰, δηλαδή τουλάχιστον σε τετραπλάσια συγκέντρωση! “Αν και το πείραμα έγινε στο εργαστήριο και όχι σε πειραματόζωα, η αύξηση των μεταλλάξεων σε αυτόν τον βαθμό αποτελεί στοιχείο προβληματισμού”, σημειώνει ο κ. Στιβακτάκης. Ο ίδιος βρίσκεται σήμερα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης ως μεταδιδακτορικός ερευνητής. Όσο για την έρευνά του, δεν συνεχίστηκε γιατί “δεν υπήρχαν αρκετά κονδύλια”.

Να αποσυρθεί
Βασιζόμενος στα αποτελέσματα της έρευνας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ο ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ Κρίτων Αρσένης κατέθεσε ερώτηση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με τη διαδικασία του κατεπείγοντος, ζητώντας τη διεξαγωγή εκτενών ερευνών για τις επιπτώσεις της δράσης του Imidacloprid σε συνδυασμό με άλλες ουσίες. “Η αλληλεπίδραση του Imidacloprid με τα νιτρικά και τα νιτρώδη μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες και σοβαρές επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό, καθώς οι μεταλλάξεις που προκύπτουν είναι, υπό ορισμένες συνθήκες, πιθανό να οδηγήσουν σε καρκινογενέσεις. Το Imidacloprid, πέρα από τον ύποπτο ρόλο που έχει στον αποδεκατισμό των μελισσών, σύμφωνα με τη συγκεκριμένη έρευνα, όταν αντιδράσει με αθώους περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως το νιτρικό κάλιο, μπορεί να οδηγήσει σε καρκινογένεση. Είναι ζωτικής σημασίας για τη δημόσια υγεία η επιτροπή να ενισχύσει την έρευνα για τις επιπτώσεις των νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων και να προβεί, με βάση την αρχή της προφύλαξης, στην απαγόρευσή τους μέχρι να υπάρξουν επαρκείς έρευνες που να αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις στις μέλισσες και στην ανθρώπινη υγεία”.


Το σύνδρομο των «τρελών μελισσών»

Μέλισσες εκτεθειμένες σε Imidacloprid είχαν μειωμένη ικανότητα αναζήτησης τροφής, μειωμένη ικανότητα κατανάλωσης τροφής και μειωμένη ενεργητικότητα στην κυψέλη.
Το Imidacloprid ανήκει σε μια νέα χημική ομάδα, τα chloronicotinyls ή νεονικοτινοειδή, και δρα διαφορετικά από τα κλασικά εντομοκτόνα: Παίρνει τη θέση της ακετυλοχολίνης, η οποία μεταδίδει τα νευρικά σήματα στα έντομα, προκαλώντας δυσλειτουργία στο νευρικό τους σύστημα. Το εντομοκτόνο προκαλεί αλλαγές στη συμπεριφορά των εντόμων (απώλεια προσανατολισμού, μείωση της μνήμης και της μάθησης, κάτι που ονομάστηκε “σύνδρομο των τρελών μελισσών») και τελικά επιφέρει τη νέκρωσή τους. Όπως σημειώνουν οι ερευνήτριες στο Ινστιτούτο Μελισσοκομίας του ΕΘΙΑΓΕ δρες Φανή Χατζήνα και Μαρία Κωσταρέλου, “οι παρατηρήσεις των μελισσοκόμων για ‘τρελές μέλισσες’ σε περιοχές που έχουν ψεκαστεί με Imidacloprid επιβεβαιώνονται και από μελέτες που κατέδειξαν πως μέλισσες εκτεθειμένες σε Imidacloprid είχαν μειωμένη ικανότητα αναζήτησης τροφής, μειωμένη ικανότητα κατανάλωσης τροφής και μειωμένη ενεργητικότητα στην κυψέλη. Τριάντα μόνο λεπτά μετά από τη χορήγηση Imidacloprid σε τροφή, η οσφρητική ικανότητα των μελισσών ελαττώθηκε αισθητά, ενώ συγχρόνως έγινε αντιληπτή η αλλαγή στη λειτουργία των νευρώνων του εγκεφάλου της μέλισσας”.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 γάλλοι μελισσοκόμοι ανέφεραν σημαντικές απώλειες στα μελίσσια τους τις οποίες απέδωσαν στη χρήση του Gaucho. Μετά από εκτεταμένες έρευνες της παρασκευάστριας εταιρείας -που δεν έδειξαν καμία αρνητική επίδραση- αλλά και ανεξάρτητων επιστημόνων, οι εμπειρογνώμονες του γαλλικού υπουργείου Γεωργίας αποφάσισαν την απαγόρευση χρήσης του εντομοκτόνου για επένδυση σπόρων ηλίανθου και καλαμποκιού. Την ίδια οδό ακολούθησαν Ιταλία, Γερμανία και Σλοβενία.
Το 2008 μελισσοκόμοι στην κοιλάδα του Ρήνου έβρισκαν εκατομμύρια πεθαμένες, έρπουσες και ετοιμοθάνατες μέλισσες που βρέθηκαν στους πυθμένες και στις εισόδους μπροστά από τις κυψέλες. Όπως αποδείχτηκε, το πρόβλημα προερχόταν από τη σπορά του καλαμποκιού με σπόρους επενδυμένους με ένα άλλο νεονικοτινοειδές, το Clothianidin, ώστε το φυτό να είναι προστατευμένο από το σκουλήκι Western Corn Rootwarm. Ο σπόρος, τουλάχιστον μερικώς, δεν ήταν σωστά επενδυμένος και η δραστική ουσία δεν είχε προσκολληθεί καλά, με αποτέλεσμα κατά τη σπορά να προκληθεί σκόνη τοξική για τις μέλισσες.