Ιστορίες: Η εισβολή των Σοβιετικών στην Φινλανδία

- Newsroom

Του Βασίλη Κεχαγιά

Πάγια η προβληματική γειτνίαση των Ρώσων με τους Φινλανδούς, ξεκίνησε από τη συνθήκη Μπρεστ-Λιτόφσκ, με την παραχώρηση εδαφών της σχηματιζόμενης το 1917 στο νεοσύστατο κράτος της Φινλαδίας, προκειμένου οι μαχόμενοι μπολσεβίκοι να ασχοληθούν απερίσπαστοι με την Επανάστασή τους. Με τη συγκεκριμένη συνθήκη οι Κόκκινοι συνειδητοποίησαν ότι αδυνατούν να κρατήσουν τα περιφερειακά εδάφη της τσαρικής αυτοκρατορίας και μετά την 6η Δεκεμβρίου του 1917, οπότε η Γερουσία της Φινλαδίας κήρυξε την ανεξαρτησία της. Ακολούθησε ένας σύντομος (τετράμηνος) εμφύλιος πόλεμος, με τους εθνικιστές Λευκούς να διώχνουν κακήν κακώς τους μπολσεβίκους Κόκκινους και στις 15 Μαΐου 1918 επισημοποιήθηκε η ανεξαρτησία της Φινλανδίας. Τα φινλανδοσοβιετικά σύνορα χαράχθηκαν το 1920, αλλά οι προστριβές συνεχίζονταν, ακόμη και μετά τα δύο σύμφωνα μη επίθεσης, μεταξύ των δύο χωρών, το 1932 και το 1934, Με τον πόλεμο να στέλνει και πάλι τα προμηνύματά του, η ΕΣΣΔ πονοκεφάλιαζε για την άμυνα της όχι και τόσο «αξιόπιστης» Λιθουανίας, την ώρα που απείχε μόλις λίγα χιλιόμετρα από το νευραλγικό Στάλινγκραντ.

Σε σχέση με τα προηγούμενα, θα πρέπει να ερμηνεύσουμε και το περιβόητο σύμφωνο Ρίμεντορπ-Μολότοφ, με το οποίο η Φινλανδία, οι χώρες Βαλτικής και η ανατολική Πολωνία περιέρχονταν στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης, κάτι που θέλησε πολλαπλώς να εκμεταλλευτεί το κομμουνιστικό καθεστώς, υποχρεώνοντας τις χώρες τούτες σε συμφωνίες αμοιβαίας βοήθειας, στην περίπτωση επίθεσης. Για το λόγο αυτόν κάλεσε στις 5 Οκτωβρίου 1939 τον Φινλανδό πρέσβη στην Μόσχα για διαπραγματεύσεις. Το κύριο διακύβευμα των συζητήσεων υπήρξε η παραχώρηση των ιδιαιτέρως κρίσιμών εδαφών της Καρελίας από μέρους της Φινλανδίας, έναντι γενναίων, αλλά αδιάφορων γεωστρατηγικά τμημάτων άλλων περιοχών, Η Φινλανδία αντιπρότεινε μία ανάλογη λύση, η οποία όμως δεν ικανοποιούσε τις απαιτήσεις των Σοβιετικών για την ασφάλεια του Λένινγκραντ.

Ένα συνοριακό επεισόδιο στο χωριό Μενίλα, στις 26 Νοεμβρίου 1939, με τέσσερις νεκρούς στρατιώτες Σοβιετικούς αποδόθηκε στους Φινλανδούς και έδωσε την ευκαιρία στην ΕΣΣΔ να εισβάλει στην Φινλανδία.

Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ

Μετά από το περιστατικό στα σύνορα, η Σοβιετική Ένωση επιτέθηκε στην Φινλανδία, στις 28 Νοεμβρίου 1939, με 21 μεραρχίες και 450.000 άνδρες, απέναντι σε μόλις 130.000 των αμυνόμενων. Είχε ξεκινήσει ο Χειμερινός πόλεμος ή Talvisota, όπως έμεινε στην Ιστορία. Ο Βοροσίλοφ είχε υποσχεθεί μία άνετη και γρήγορη νίκη. Αντιστοίχως, στις 30 Δεκεμβρίου η Φινλανδία κήρυξε τον πόλεμο στην ΕΣΣΔ και ανακάλεσε στην υπηρεσία το βαρόνο Γκούσταβ Καρλ Έμιλ Μάννερχάιμ, ως επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεών της. Στις 14 Δεκεμβρίου η Κοινωνία των Εθνών καταδίκασε την Σοβιετική Ένωση και την απέβαλε από τις τάξεις της.

Είχε προηγηθεί, στη 1 Δεκεμβρίου 1939 η εγκατάσταση κυβέρνησης από τον Στάλιν στην Φινλανδία, η οποία επανδρώθηκε με δυσκολία, αφού ο «πατερούλης» είχε φροντίσει να εξοντώσει όλους τους κομμουνιστές εκεί, με τις εκκαθαρίσεις του. Την κυβέρνηση αυτή αναγνώρισαν μόνον τρεις χώρες: η ΕΣΣΔ, η Μογγολία και η... Τουβά. Εντωμεταξύ, μπορεί να υπεγράφη σύμφωνο αμοιβαίας βοήθειας με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Φινλανδίας, στις 2 Δεκεμβρίου, ο Μάννερχαϊμ όμως είχε στήσει τείχος στο πολεμικό μέτωπο, αδύνατο να προσπελαστεί.

Η έπαρση των Σοβιετικών, η ανεπαρκής διοίκηση και η έλλειψη προετοιμασίας για πόλεμο στους -43°C απώθησε τους εισβολείς για τρεις μήνες και σε συνδυασμό με τη γενναιότητα των αντιπάλων τους στοίχισε μεγάλο αριθμό απωλειών. Το άσπρο καμουφλάζ των Φινλανδών τους βοηθούσε να πραγματοποιούν μεμονωμένες επιθέσεις πάνω σε σκι, προκαλώντας δολιοφθορές και αποφεύγοντας έτσι τις αναμετρήσεις σε μεγάλα πεδία μαχών. Ανάλογη φθορά προκαλούσαν και ελεύθεροι σκοπευτές. Ζημία προκαλούσαν και οι «βόμβες Μολότοφ» στα επιτιθέμενα άρματα. Πανωλεθρία έπαθαν, σε άλλο μέτωπο, τα στρατεύματα που προσπαθούσαν να αποκόψουν τη χώρα στα δύο, καθώς χάθηκαν στα δάση και αποδιοργανώθηκαν τελείως.

Με όλα τούτα το ηθικό των δύο στρατευμάτων είχε ανάστροφη πορεία, υπέρ των αμυνομένων . Επιπλέον, η Αμερική είχε στείλει προς βοήθεια 1.000 από τους καλύτερος πιλότους της, ενώ η Αγγλία και η Γαλλία είχαν αρχίσει να σκέφτονται πώς θα μπορούσαν να ενισχύσουν τους Φινλανδούς, μέσω των ουδετέρων Σουηδίας και Νορβηγίας, παρακάμπτοντας την Γερμανία. Αυτές απέρριψαν το αίτημα του Νταλαντιέ κι ενώ σχεδίαζαν, από κοινού Γαλλία και Αγγλία, βομβαρδισμούς - αντίποινα στις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις του Μπακού, η άμυνα των Φινλανδών είχε αρχίσει να κάμπτεται και συνήψαν τη συνθήκη της Μόσχας με τους Σοβιετικούς, οι οποίοι φοβήθηκαν την αντεπίθεση της Δύσης.

Με αυτήν καταργήθηκε φυσικά η Λαϊκή Δημοκρατία της Φινλανδίας. Από την πλευρά των ηττημένων, παραχωρήθηκε ο ισθμός της Καρελίας, μεταφέρθηκαν κατά 120 χιλιόμετρα μακρύτερα από το Λένινγκραντ, τα νησιά του κόλπου της και εδάφη γύρω από τη λίμνη Λατόγκα (της τόσο κρίσιμης, αργότερα, για τη σοβιετική άμυνα) και άλλες εκχωρήσεις, που στοίχισαν το 11% της έκτασης της σκανδιναβικής χώρας και 430.000 πρόσφυγες.

Ο ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΜΑΡΤΥΣ

Με βάση τα όσα μαρτυρούν τα διαθέσιμα έγγραφα της Μόσχας, φαίνεται ότι ο Στάλιν έκανε λανθασμένες εκτιμήσεις για την κατάσταση στην Φινλανδία. Η προβληματική πληροφόρηση προήλθε από τις μυστικές του υπηρεσίες, οι οποίες θεώρησαν ότι οι Βρετανοί δε θα αντιδρούσαν στις σοβιετικές διεκδικήσεις, επιθυμώντας την αποδυνάμωση της Γερμανίας στην Βαλτική θάλασσα. Από τις σουηδικές στρατιωτικές αρχές έμαθε επίσης ότι ούτε η Σουηδία θα συμμετείχε στον πόλεμο, στο πλευρό της Φινλανδίας. Για να αποτρέψει κάτι τέτοιο, ο Στάλιν έδωσε την εντολή η επίθεση να πραγματοποιηθεί κατά τέτοιο τρόπο που να αποκόψει τη χώρα στα δύο.

Εκτός αυτών, στα απομνημονεύματά του ο σοβιετικός πρωθυπουργός Νικίτα Χρουστσόφ, τότε μέλος του Πολιτικού Γραφείου, αναφέρθηκε στο γεγονός και παραδέχτηκε ότι οι οβίδες που έβαλαν εναντίον του Μαινίλα ήταν φίλιες και το επεισόδιο οργανώθηκε από τον σοβιετικό στρατάρχη του πυροβολικού Γκριγκόρι Κουλίκ, για να προκληθεί πολεμική σύρραξη. Ωστόσο, δεν ήξερε εάν οι πρώτες βολές πραγματοποιήθηκαν από τη φινλανδική ή τη σοβιετική πλευρά. Έρευνα που διεξήγαγαν αρκετοί Φινλανδοί και Ρώσοι ιστορικοί κατέληξαν αργότερα στο συμπέρασμα ότι ήταν μια επιχείρηση που εκτελέστηκε από τη σοβιετική πλευρά των συνόρων, από μια μονάδα της NKVD (Λαϊκό Κομισάριάτο Εσωτερικών Υποθέσεων), με σκοπό να προκαλέσει ένα casus belli και να δικαιολογηθεί η εισβολή της ΕΣΣΔ.

Το 1994 η μετακομμουνιστική κυβέρνηση της Ρωσίας, του προέδρου Μπόρις Γιέλτσιν παραδέχτηκε ότι ο πόλεμος εναντίον της Φινλανδίας ήταν επιθετικός. Το 2013 ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε σε συνάντηση με στρατιωτικούς ιστορικούς ότι η ΕΣΣΔ ξεκίνησε τον Χειμερινό πόλεμο για να «διορθώσει τα λάθη» που έγιναν στον καθορισμό των συνόρων με την Φινλανδία, μετά το 1917.

Οι επιπτώσεις του «Χειμερινού πολέμου»

Σε ένα κείμενο του σοβαρού μελετητή Νικολάου Γάτου, περιγράφεται με αξιοπιστία η ακριβής αποτίμηση του Talvisota, την οποία αντιγράφουμε: «Η Σοβιετική Ένωση βγήκε από τον πόλεμο αυτόν με βαρύτατες απώλειες στο πεδίο της μάχης, με τη διεθνή της φήμη και το στρατιωτικό της κύρος τραυματισμένα. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν στη Ρωσία τη δεκαετία του 1990, η ΕΣΣΔ έχασε στον Χειμερινό πόλεμο 127.000 άνδρες, δηλαδή σε μόλις εκατό ημέρες πάνω από δυο φορές περισσότερους απ’ ότι σε δέκα χρόνια πολέμου σε δέκα χρόνια στο Αφγανιστάν, έναντι 25.000 Φινλανδών νεκρών και αγνοουμένων και 44.000 τραυματιών.

Η σοβιετοφινλανδική σύγκρουση αποκάλυψε ελλείψεις και αδυναμίες στον Κόκκινο στρατό, που οφείλονταν κυρίως στις σταλινικές εκκαθαρίσεις (1936-1939), με αποτέλεσμα μετά τη λήξη του Χειμερινού πολέμου, η σοβιετική ηγεσία να προβεί σε αλλαγές και ευρείες στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις. Επιπροσθέτως, δημιουργήθηκε η εντύπωση στις δυτικές χώρες (Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ), αλλά και στην Γερμανία, ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν στρατιωτικά ανεπαρκής και αδύναμη να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο μελλοντικής εισβολής.

Η απογοητευτική απόδοση του Κόκκινου στρατού κατά τη διάρκεια του ρωσοφινλανδικού πολέμου, που ήταν ένας από τους λόγους που αποφάσισε ο Χίτλερ να ξεκινήσει τον πόλεμο εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης στις 22 Ιουνίου 1941. Σε αυτήν την εισβολή η Φινλανδία συμμετείχε ως σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας (1941-1944), με σκοπό να αντιστρέψει τα αποτελέσματα του Χειμερινού πολέμου και να πάρει πίσω τα εδάφη που είχε χάσει. Οι Φινλανδοί ονόμασαν την επιχείρηση ‘Πόλεμος συνέχισης’, για να υπογραμμίσουν τη σύνδεσή του με τον χειμερινό πόλεμο».

Μετά από αυτά, Φινλανδία «κούρνιαξε στη γωνιά της», αφού, ενταγμένη στη Δύση, κινδύνευε πάντα να γνωρίσει τα σοβιετικά αντίποινα. Υιοθέτησε μία τακτική ουδετερότητας, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου, δίχως πολιτική δραστηριότητα, κάτι που ονομάστηκε, μεταφορικά, «φινλανδοποίηση της πολιτικής». Εξ αυτού του λόγου και η ευρεία συμμετοχή και έμμεση διατήρηση στρατού ετοιμότητας των Φινλανδών στους κυανόκρανους του ΟΗΕ.

Ημερολόγιο καταστρώματος

1918

Μάιος, 15

Ανακήρυξη της Φινλανδίας σε πλήρως ανεξάρτητη χώρα

1932

Πρώτο σύμφωνο μη επίθεσης μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Φινλανδίας

1920

Καθορίζονται τα ρωσοφινλανδικά σύνορα

1934

Δεύτερο σύμφωνο μη επίθεσης μεταξύ των δύο χωρών

1939

Απρίλιος, 23

Υπογραφή του συμφώνου Ρίμεντορπ-Μολότοφ

Οκτώβριος, 5

Πρόσκληση της ΕΣΣΔ προς τους Φινλανδούς για συνυπογραφή συμφώνου αμοιβαίας βοήθειας

Νοέμβριος, 26

Θερμό επεισόδιο στο συνοριακό φυλάκιο της Μαίνιλα

Νοέμβριος, 28

Ρωσική εισβολή στην Φινλανδία, έναρξη του Χειμερινού πολέμου

Δεκέμβριος, 1

Εγκαθίδρυση κομμουνιστικής κυβέρνησης στην Φινλανδία

Δεκέμβριος, 21

Καθήλωση των σοβιετικών στρατευμάτων στον ισθμό της Καρέλιας

1940

Φεβρουάριος,5

Οι Σύμμαχοι ζητούν από την Σουηδία και τη Νορβηγία να χρησιμοποιήσουν τα εδάφη τους, για την αποστολή βοήθειας στην Φινλανδία, κάτι που συναντά άρνηση

Μάρτιος, 12

Υπογραφή της Συνθήκης ειρήνης της Μόσχας, με σαφή κέρδη για την Σοβιετική Ένωση

*Δημοσιεύθηκε στη "ΜτΚ" στις 08.05.2022