Λούβρο, από τους βασιλιάδες στον λαό

Ο ιστορικός

Τα πρώτα έργα τέχνης άρχισαν να συγκεντρώνονται στα 1518, εποχή του Φραγκίσκου του Α’. Παραλλήλως, κτιζόταν και το Φοντενεμπλό, είχε και αυτό τις ανάγκες του σε έργα τέχνης. Οι συλλογές εμπλουτίστηκαν, κατά πρώτο λόγο, από μία πασίγνωστη ιστορική μορφή. Μόνον που δεν έμεινε γνωστός ως μαικήνας της τέχνης (που ήταν…), αλλά ως μάστορας της ίντριγκας: Ο καρδινάλιος Ρισελιέ, στα 1642. Συνοδός βασιλιάς του, αυτός που «εκτελούσε τα συμβόλαια», ο Λουδοβίκος ο ΙΓ’. Ζηλεύοντας τα βήματα του προκατόχου του, εμπλούτισε ακόμα περισσότερο τις συλλογές του ο καρδινάλιος Μαζαρέν, ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός μετά τον θάνατο του Φραγκίσκου, στα 1661. Ήταν ευνοούμενος της περίφημης αντιβασίλισσας Άννας της Αυστριακής, με ό,τι μπορεί να σημαίνει η λέξη «ευνοούμενος». Τα έργα, στη συνέχεια, πέρασαν στην ιδιοκτησία του στέμματος.

Τέλος, ο Λουδοβίκος ΙΔ’, ο γιος της Άννας της Αυστριακής. Εδώ δεν χρειαζόταν καρδινάλιος για να τον σπρώξει, ήταν ο ίδιος φιλότεχνος. Βέβαια, παραλλήλως πραγματοποιούνταν και οικοδομικές εργασίες στο ίδιο το ανάκτορο. Για παράδειγμα, το 1678, δημιουργείται η μεγάλη Τετράγωνη Αυλή. Αλλά, συγχρόνως, ήταν τότε που ο βασιλιάς αποφάσισε να μετακομίσει στις Βερσαλλίες, οπότε το παλιό ανάκτορο αφέθηκε κάπως στην τύχη του και άρχισε να ρημάζει. Κυρίως, έμεινε χωρίς στέγη!
Μέσα σε όλη τούτη την κατάντια, ο κόμης Ντε Μαρινί άρχισε να διαμένει εκεί. Ο Διαφωτισμός σιγά-σιγά κυριαρχούσε, οπότε ο Ντε Μαρινί σκέφτηκε να ακολουθήσει την προτροπή της Εγκυκλοπαίδειας του Ντιντερό. Έπεισε τον βασιλιά να μετατρέψει τις συλλογές του, σύμφωνα με τις νεωτερικές ιδέες, σε εκθέσεις για χάρη των τεχνών και των επιστημών (ήταν η εποχή που η λέξη «επιστήμη» είχε αποκτήσει σχεδόν θεϊκή διάσταση). Τότε, ο Λουδοβίκος ο ΙΕ’ -γνωστός ως κύριος «apres moi la delouse», μετά από μένα η καταστροφή- υπέγραψε το σχέδιο για τη μετατροπή του ανάκτορου σε Μουσείο. Και όταν αυτό πραγματοποιήθηκε, το 1774, επί βασιλείας Λουδοβίκου ΙΣΤ’, και οι συλλογές αβγάτισαν, κυρίως με τους μέγιστους των Φλαμανδών ζωγράφων, λαιμητόμος έβαλε τέλος στην «επενδυτική» του δραστηριότητα.

Ο αυτόπτης μάρτυς

Μπορεί να ανακόπηκε, για λίγο, η εξελικτική πορεία, αλλά το Λούβρο «μόνο λίγο καιρό ξαποσταίνει». Ήταν δυνατόν να το αφήσει αναξιοποίητο ο μεγαλομανής Ναπολέων Βοναπάρτης; Άρχισαν πάλι να συρρέουν αριστουργήματα, ίσως μάλιστα, κάποια ιταλικά αριστουργήματα να αποτέλεσαν έργο λαθροχειρίας, αλλά και ένα από τα έργα που ξεχωρίζουν στο Μουσείο είναι ο τεράστιος πίνακας του Ζαν Λουί Νταβίντ «Η στέψη του Ναπολέοντα». Κάπως σαν φωτογράφος εποχής, ο Νταβίντ αποτυπώνει τη σκηνή της στέψης. Φυσικά, οι πίνακες δεν είναι φωτογραφίες, οπότε αντέχουν τις παρεμβάσεις του ζωγράφου, προκειμένου να επιτεθεί το μεγαλείο του αυτοκράτορα. Ο ίδιος ο δημιουργός αναφέρει: «Το 1804 ο αυτοκράτορας μου ανέθεσε να ζωγραφίσω τη στέψη του, η οποία πραγματοποιήθηκε στην Παναγία των Παρισίων. Η μεγαλειότητά του διέταξε ρητά να παραχωρηθεί ένα θεωρείο σ’ εμένα και στην οικογένειά μου, απ’ όπου μπόρεσα να παρακολουθήσω όλη την τελετή. Σχεδίασα το σύνολο εκ του φυσικού, αλλά ζωγράφισα ξεχωριστά τις βασικές ομάδες και κράτησα σημειώσεις για όσα δεν πρόλαβα να σχεδιάσω. Έτσι, νομίζει κανείς, βλέποντας τον πίνακα, πως είναι παρών στην τελετή. Ο καθένας στέκεται στο σημείο ακριβώς που προβλεπόταν γι’ αυτόν και φοράει τα ενδύματα του αξιώματός του». Και όταν τον αντίκρισε ο Ναπολέων, λέγεται ότι αναφώνησε: «Πόσο αληθινός! Αυτός δεν είναι πίνακας. Μπορεί να περπατήσει κάποιος μέσα».
Τρία έτη χρειάστηκαν για την ολοκλήρωση του πίνακα. Ο Ναπολέων ήταν αυτός που επέκτεινε τις πτέρυγες αλλά και τα εκθέματα του Μουσείου, ανοίγοντας λογαριασμό με την Αίγυπτο, όπου πραγματοποιούσε ανασκαφές αλλά και άλλους ανατολικούς πολιτισμούς. Και η μεγάλη αυλή, μέσα στην οποία εγκαινιάσθηκε στα 1989 η γνωστή και διαφιλονικούμενη πυραμίδα, ονομάζεται Αυλή του Ναπολέοντα. Ευτυχώς, έστω και από σπόντα, με τον τρόπο αυτόν γινόταν αναφορά και στον γνωστό από τον εκτενή σχολιασμό του Μαρξ, Λουδοβίκο Ναπολέοντα. Μετά από την ονομασία «Μέγαρο του Λαού», τον οποίον απέδωσε η επανάσταση του 1848, αυτός, ως Ναπολέων ο Γ’, με το πραξικόπημα του 1851, επανέφερε τις λεγόμενες «εργοστασιακές ρυθμίσεις», ολοκληρώνοντας τη σημερινή μορφή του, με το «Μεγάλο σχέδιο του Λούβρου», όπως το ονόμασε.
Οι προσθήκες εικαστικών, γλυπτικών έργων και άλλων διάφορων εκθεμάτων ποτέ δεν σταμάτησε. Έτσι, στο πέρασμα του χρόνου, έχουν συρρεύσει έργα από όλες τις εποχές, σήμερα, με σημαντικότερη, μετά τα χρόνια των βασιλέων και των αυτοκρατόρων, τη μοναδική συλλογή των ιμπρεσιονιστών. Εξήντα χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα στεγάζουν, όχι πλέον βασιλείς, εδώ και καιρό, αλλά χιλιάδες έργα πολιτισμού, συγκεντρωμένα από 11 χιλιετίες ανθρωπότητας. Παρ’ όλα αυτά, οι μεγάλες κυρίες του Μουσείου παραμένουν τρεις: Η Νίκη της Σαμοθράκης, η Αφροδίτη της Μήλου και η Τζοκόντα ή Μόνα Λίζα του Ντα Βίντσι. Δεν είναι δυνατόν να γίνει ανάλυση των έργων τέχνης του Λούβρου, ωστόσο σε μία περιήγηση θα διαπιστώσουμε πως το πλήθος διαγκωνίζεται μπροστά στα συγκεκριμένα έργα, ακόμα και αν τους έλκει προς τα εκεί ο μαγνήτης της φήμης τους. Πάντως, νομίζω πως αποτελούν τα πλέον συνηθισμένα σχόλια για τη Μόνα Λίζα το πόσο μικρό είναι το μέγεθος του πίνακα και «τι της βρίσκουν». Πορτρέτο μίας Φλωρεντινής κυρίας, των αρχών του 16ου αιώνα, σύζυγος του μεταξουργού Τζιοκόντι, έμεινε γνωστή για το ανθυποδειμίαμά της. Ωστόσο, προσωπικά, θεωρώ πως ο Νταν Μπράουν πραγματοποίησε την εγκυρότερη ανάγνωση του πορτρέτου, τουλάχιστον ως προς τον συμβολισμό που του προσέδωσε αξία, με τη συγκατοίκηση δύο φύλων στο ίδιο πρόσωπο. Δύσκολο να διακρίνεις την αμφιφυλία άρα μοναδική εικαστική δημιουργία.