Τα σοβαρά προβλήματα και οι μεγάλες προκλήσεις για τους δήμους

Τις ημέρες αυτές βρίσκεται σε εξέλιξη μία διαδικασία αξιολόγησης των δημόσιων υπηρεσιών, μέσω μίας ειδικής πλατφόρμας στο διαδίκτυο (axiologisi.ypes.gov.gr). Είναι μία πρωτοβουλία του υπουργείου Εσωτερικών σε συνεργασία με το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης μέσα από την οποία δίνεται για πρώτη φορά η δυνατότητα στους πολίτες να αξιολογήσουν τις κεντρικές υπηρεσίες του Κράτους, καθώς και τον Δήμο στον οποίο διαμένουν, σε κάποιες βασικές υπηρεσίες που προσφέρουν. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τους Δήμους η αξιολόγηση σχετίζεται με πέντε βασικούς τομείς που είναι η καθαριότητα, ο ηλεκτροφωτισμός, τα σχολεία, το πράσινο και η στάθμευση. Έπειτα από παράταση που δόθηκε, η διαδικασία αυτή πρόκειται να ολοκληρωθεί στο προσεχές Σάββατο 31 Μαΐου. Ωστόσο, κάποια πρώτα αποτελέσματα έχουν γίνει ήδη γνωστά.

Σύμφωνα με αυτά, η εικόνα που έχουν οι πολίτες για τους Δήμους δεν είναι η καλύτερη. Συγκεκριμένα στη συντριπτική πλειονότητά τους οι Δήμοι λαμβάνουν βαθμολογία κάτω από τη βάση, με άριστα το δέκα. Η εικόνα αυτή δεν αναμένεται να διαφοροποιηθεί δραστικά και μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας αξιολόγησης. Πέρα από κάποιες επιμέρους περιπτώσεις, η γενική αυτή εικόνα δείχνει ότι ο πρώτος βαθμός Αυτοδιοίκησης αντιμετωπίζει σοβαρότατα προβλήματα, για τα οποία όμως, δεν είναι ο ίδιος, ο αποκλειστικά υπεύθυνος. Μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τις χαμηλές επιδόσεις των Δήμων ανήκει και στην κεντρική διοίκηση, η σχέση της οποίας με την Αυτοδιοίκηση είναι τουλάχιστον προβληματική εδώ και πολλά χρόνια. Έχει, δε, επιδεινωθεί την τελευταία δεκαπενταετία εξαιτίας της βαθιάς οικονομικής ύφεσης στην οποία περιήλθε η χώρα λόγω της χρεοκοπίας.

Τα τρία πλήγματα

Στο διάστημα αυτό οι Δήμοι δέχθηκαν τρία σοβαρά πλήγματα.

01

Καταρχάς, λόγω των μνημονιακών δεσμεύσεων λαμβάνουν μόλις το 1/3 της προβλεπόμενης κρατικής χρηματοδότησης, 2,2 δισ. ευρώ αντί για 6,2. Μάλιστα, οι Δήμοι είναι οι μόνοι δημόσιοι φορείς οι οποίοι εξακολουθούν να παραμένουν σε μνημονιακό καθεστώς, όσον αφορά τη χρηματοδότησή τους, παρότι η χώρα έχει βγει από τα μνημόνια.

02

Απώλεσαν μεγάλο μέρος του ανθρώπινου δυναμικού τους είτε λόγω συνταξιοδοτήσεων είτε λόγω μετατάξεων, καθώς αρκετοί δημοτικοί υπάλληλοι επέλεξαν να μετακινηθούν σε άλλες, λιγότερο απαιτητικές υπηρεσίες του Δημοσίου. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τον εξαιρετικά περιορισμένο αριθμό προσλήψεων νέων υπαλλήλων, έχει προκαλέσει σοβαρότατα προβλήματα στη λειτουργία των Δήμων. Κυρίως, σε τομείς και διευθύνσεις που έχουν ανάγκη από καταρτισμένο προσωπικό.

03

Την ίδια περίοδο, η κεντρική διοίκηση μεταβιβάζει διαρκώς αρμοδιότητες προς τους Δήμους, χωρίς όμως να τους διαθέτει και τους αναλογούντες πόρους ούτε, βεβαίως, το αναγκαίο προσωπικό. Είναι ενδεικτικό ότι την περίοδο της οικονομικής κρίσης, οι κρατικές προνοιακές δομές συρρικνώθηκαν με αποτέλεσμα να αναγκαστούν οι Δήμοι να αναλάβουν ντε φάκτο το κόστος της παροχής κοινωνικής αρωγής προς εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες που βρέθηκαν ξαφνικά στο φάσμα της φτώχειας. Πέραν αυτού η κεντρική διοίκηση φορτώνει κάθε χρόνο τους Δήμους με νέες αρμοδιότητες, όπως η συντήρηση και η καθαριότητα των σχολείων, η συντήρηση και ο καθαρισμός τμημάτων του εθνικού οδικού δικτύου, καθαρισμός οικοπέδων, προστασία δασών κ.ο.κ.

Αδιέξοδο

Όλα αυτά έχουν οδηγήσει τους Δήμους σε οικονομική ασφυξία και λειτουργική παράλυση. Μετρημένοι στα δάχτυλα είναι οι Δήμοι οι οποίοι μπορούν ακόμη να καταρτίζουν προϋπολογισμούς, κάνοντας, μάλιστα, και διάφορες αλχημείες. Πρόκειται για Δήμους οι οποίοι είχαν από το παρελθόν, κάποια σεβαστά οικονομικά αποθέματα, τα οποία όμως έχουν πλέον εξαντληθεί. Η υποχρηματοδότηση των Δήμων θα μπορούσε μερικώς να ισοσκελιστεί από την αξιοποίηση κοινοτικών πόρων ή διαφόρων άλλων διαθέσιμων χρηματοδοτικών εργαλείων. Αλλά, για να γίνει αυτό θα πρέπει οι Δήμοι να διαθέτουν εξειδικευμένο προσωπικό, ικανό να συντάξει μελέτες, να αντλήσει πόρους και να υλοποιήσει έργα. Το προσωπικό αυτό, όμως, δεν υπάρχει. Δηλαδή, το απόλυτο αδιέξοδο.

Είναι προφανές ότι υπό αυτές τις συνθήκες οι Δήμοι δεν θα μπορούν σε λίγο να ανταποκριθούν ακόμη και στις στοιχειώδεις υποχρεώσεις τους, όπως για παράδειγμα η αποκομιδή των απορριμμάτων.

Ο νέος Κώδικας

Την περίοδο αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη συζήτηση σχετικά με τον Ενιαίο Κώδικα Αυτοδιοίκησης. Τις βασικές κατευθύνσεις του παρουσίασε ο υπουργός Εσωτερικών, Θοδωρής Λιβάνιος, στο πλαίσιο κοινής συνεδρίασης των διοικήσεων της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) και της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδας (ΕΝΠΕ) στα τέλη Απριλίου. Σύμφωνα με τον υπουργό βασικός λόγος σύνταξης του νέου Κώδικα είναι η ανάγκη να συγκεντρωθούν νόμοι και άρθρα, που είναι πάνω από χίλια και ισχύουν πάνω από έξι δεκαετίες και έχουν ξεπεραστεί από τον χρόνο. Στόχος είναι ο νέος Κώδικας να αποτελεί ένα σύγχρονο εργαλείο για την καλύτερη λειτουργία των Δήμων και των Περιφερειών της χώρας και να συμβάλλει στην άρση των προβλημάτων που προκαλούνται από την πολυνομία.

Ο κ. Λιβάνιος έθεσε προς συζήτηση και μία πρόταση για αλλαγή του εκλογικού συστήματος με το οποίο εκλέγονται δήμαρχοι, περιφερειάρχες, δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια. Κεντρικό στοιχείο αυτής της πρότασης είναι οι δήμαρχοι και οι περιφερειάρχες να εκλέγονται από την πρώτη Κυριακή, χωρίς να απαιτείται επαναληπτική εκλογή σε περιπτώσεις κατά τις οποίες οι υποψήφιοι δεν θα έχουν συγκεντρώσει την εκ του νόμου απαιτούμενη πλειοψηφία (50%+1 ή και χαμηλότερη). Η πρόταση του υπουργού έχει ορισμένα θετικά στοιχεία (π.χ. αντιμετωπίζει την πολύ μεγάλη αποχή που παρατηρείται στον δεύτερο γύρο), αλλά κρύβει και παγίδες. Ασφαλώς, θα αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης με τους εκπροσώπους της Αυτοδιοίκησης αλλά και με τα κόμματα. Ωστόσο, δεν είναι αυτό το μείζον.

Το σημαντικό είναι στη συζήτηση που έχει ανοίξει για τον Ενιαίο Κώδικα Αυτοδιοίκησης, όλες οι πλευρές, κυβέρνηση, ΚΕΔΕ, ΕΝΠΕ, κόμματα, να προσέλθουν με σοβαρές και συγκεκριμένες προτάσεις και με γνώμονα ότι η χώρα χρειάζεται ένα σαφές θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας για κάθε διοικητική βαθμίδα. Με ξεκάθαρες αρμοδιότητες, μεταξύ Κράτους και Αυτοδιοίκησης αλλά και μεταξύ Δήμων και Περιφερειών. Με διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια, αλλά, βεβαίως, και με διαρκή, δημόσια λογοδοσία.

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 25.05.2025