Του Χρήστου Φραγκονικολόπουλου,
Κοσμήτορα, Καθηγητή ΑΠΘ
Οι Πολιτικές Επιστήμες, ως θεμελιώδης κλάδος των κοινωνικών επιστημών, εξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο οργανώνονται οι κοινωνίες, πώς ασκείται η εξουσία, ποια είναι η λειτουργία των θεσμών και με ποιον τρόπο οι πολίτες συμμετέχουν στη διακυβέρνηση. Στον 21ο αιώνα, εποχή πρωτοφανών αλλαγών και προκλήσεων, ο ρόλος τους αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς η πολιτική σφαίρα δεν είναι πλέον αποκομμένη από την καθημερινότητα, αλλά διαπερνά κάθε διάσταση της κοινωνικής και ατομικής ζωής.
Οι πολιτικές επιστήμες καλούνται να ερμηνεύσουν ένα περιβάλλον όπου η παγκοσμιοποίηση συνυπάρχει με νέες μορφές εθνικισμού, όπου η δημοκρατία δοκιμάζεται από την άνοδο του λαϊκισμού και την παραπληροφόρηση, ενώ παράλληλα οι διεθνείς οργανισμοί και οι υπερεθνικές ενώσεις αναζητούν νέες ισορροπίες. Η κλιματική κρίση, η μετανάστευση, η ανισότητα, αλλά και η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης συνθέτουν ένα πλαίσιο που απαιτεί ανανεωμένες θεωρητικές προσεγγίσεις και καινοτόμες πολιτικές πρακτικές.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι Πολιτικές Επιστήμες δεν περιορίζονται στην περιγραφή των φαινομένων· λειτουργούν ως εργαλείο κατανόησης, πρόβλεψης και σχεδιασμού λύσεων, ώστε να ενισχυθεί η κοινωνική συνοχή, να προστατευθούν τα δημοκρατικά δικαιώματα και να αξιοποιηθούν οι τεχνολογικές εξελίξεις με τρόπο που εξυπηρετεί το κοινό καλό.
Η σύγχρονη πολιτική ανάλυση δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη. Οι προκλήσεις του 21ου αιώνα βρίσκονται στη διασταύρωση διαφορετικών πεδίων: η ενεργειακή μετάβαση συνδέεται με την περιβαλλοντική επιστήμη, η ασφάλεια με την τεχνολογία, η οικονομία με την κοινωνική πολιτική. Η ενεργειακή μετάβαση, για παράδειγμα, δεν αφορά μόνο την τεχνολογική και οικονομική διάσταση της παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας· είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την περιβαλλοντική επιστήμη, καθώς η επιλογή των μορφών ενέργειας επηρεάζει άμεσα την κλιματική αλλαγή και την αειφόρο ανάπτυξη. Παράλληλα, η ασφάλεια ενός κράτους δεν μπορεί να εξεταστεί αποκομμένη από τις τεχνολογικές εξελίξεις, όπως η κυβερνοασφάλεια, οι εξελιγμένες υποδομές πληροφοριών και η διαχείριση δεδομένων, που καθορίζουν την ικανότητα προστασίας κρίσιμων συστημάτων.
Η οικονομία, με τη σειρά της, δεν λειτουργεί ανεξάρτητα από τις κοινωνικές πολιτικές. Οι αποφάσεις για φορολογία, κοινωνική πρόνοια, μισθούς και επενδύσεις έχουν άμεσο αντίκτυπο στην κοινωνική συνοχή, την ευημερία των πολιτών και την καταπολέμηση των ανισοτήτων. Έτσι, η Πολιτική Επιστήμη αποκτά μια κεντρική θέση, καθώς μπορεί να εξετάσει τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ οικονομίας, κοινωνίας, τεχνολογίας και περιβάλλοντος, προσφέροντας ολοκληρωμένες αναλύσεις και ερμηνείες.
Η συμβολή των Πολιτικών Επιστημών έγκειται ακριβώς στη δυνατότητά τους να γεφυρώνουν αυτά τα διαφορετικά πεδία, δημιουργώντας ένα ενιαίο πλαίσιο κατανόησης και δράσης. Μέσα από διεπιστημονική προσέγγιση, οι πολιτικοί επιστήμονες μπορούν να εντοπίσουν σύνθετες αιτιώδεις σχέσεις, να αναγνωρίσουν κινδύνους και ευκαιρίες, και να προτείνουν πολιτικές που συνδυάζουν βιωσιμότητα, ασφάλεια, κοινωνική δικαιοσύνη και οικονομική ανάπτυξη. Αυτός ο συνδυασμός θεωρίας και πράξης καθιστά τον κλάδο όχι μόνο αναλυτικό αλλά και πρακτικά χρήσιμο για τη διαμόρφωση στρατηγικών που ανταποκρίνονται στις σύγχρονες προκλήσεις.
Η συμβολή των Πολιτικών Επιστημών έγκειται ακριβώς στη δυνατότητά τους να γεφυρώνουν αυτά τα πεδία, παρέχοντας ένα ενιαίο πλαίσιο κατανόησης και δράσης.
Στον 21ο αιώνα, οι πολιτικοί επιστήμονες δεν είναι απλώς αναλυτές των εξελίξεων· είναι και δημόσιοι διανοούμενοι που συμμετέχουν στον κοινωνικό διάλογο, συχνά σε συνθήκες πίεσης. Η ακαδημαϊκή ελευθερία δέχεται επιθέσεις σε πολλά μέρη του κόσμου, ενώ ο ερευνητικός λόγος αμφισβητείται. Ωστόσο, ακριβώς σε αυτό το σημείο αναδεικνύεται η κοινωνική αποστολή του κλάδου: η υπεράσπιση της δημοκρατίας, η διάχυση της γνώσης στην κοινωνία και η ενδυνάμωση του πολίτη απέναντι σε αυταρχικές ή παραπλανητικές πρακτικές.
Η σημασία των Πολιτικών Επιστημών επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης φιλοξενεί το 2025, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, το ετήσιο Γενικό Συνέδριο του European Consortium for Political Research (ECPR), το μεγαλύτερο συνέδριο Πολιτικών Επιστημών στην Ευρώπη. Χιλιάδες ερευνητές από όλο τον κόσμο συναντώνται για να ανταλλάξουν ιδέες σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη, τα εκλογικά συστήματα, την ακαδημαϊκή ελευθερία, την παραπληροφόρηση και την ανθεκτικότητα των δημοκρατικών θεσμών. Η διοργάνωση αυτή δεν είναι μόνο ένα επιστημονικό γεγονός διεθνούς εμβέλειας· αποτελεί και έμπρακτη απόδειξη ότι οι Πολιτικές Επιστήμες παραμένουν ζωντανές, επίκαιρες και αναγκαίες για την ερμηνεία του κόσμου μας.
Οι Πολιτικές Επιστήμες στον 21ο αιώνα δεν είναι ένας θεωρητικός, απομονωμένος κλάδος· είναι ένας καθρέφτης της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας και ταυτόχρονα ένας οδηγός για τη διαμόρφωση του μέλλοντος. Μελετούν, ερμηνεύουν και επηρεάζουν τις διαδικασίες που καθορίζουν τις ζωές μας: από την ψήφο και την κοινωνική συμμετοχή, μέχρι την τεχνολογική πρόοδο και την παγκόσμια διακυβέρνηση. Στον σημερινό κόσμο της αβεβαιότητας, η συμβολή τους είναι ανεκτίμητη — διότι χωρίς πολιτική γνώση, δεν μπορεί να υπάρξει ούτε δημοκρατία, ούτε βιώσιμη ανάπτυξη, ούτε κοινωνική δικαιοσύνη.
