Ποια είναι τα δικαιώματα των εργαζόμενων σε delivery και courier

- Newsroom

«Ο νόμος 4808/2021 για την Προστασία της Εργασίας ενίσχυσε τους απασχολούμενους στον κλάδο των delivery και courier, κατοχυρώνοντας για πρώτη φορά δικαιώματα συνδικαλισμού, συλλογικής διαπραγμάτευσης και απεργίας, που δεν υπήρχαν πριν, προστατεύοντάς τους από αθέμιτες πρακτικές που αφορούν, μεταξύ άλλων, στη μετατροπή των συμβάσεων εξαρτημένης εργασίας σε συμβάσεις ελευθέρων επαγγελματιών και θεσπίζοντας υποχρεώσεις υγιεινής και ασφάλειας για τις πλατφόρμες. Τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από την ανάλυση του νομικού καθεστώτος αναφορικά με τις εργασιακές σχέσεις στα delivery και courier, πριν και μετά την ψήφιση του ν. 4808/2021» διευκρινίζεται σε ενημερωτικό σημείωμα του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων.

Συγκεκριμένα, στο ενημερωτικό σημείωμα επισημαίνονται τα εξής:

«Είναι ψευδές ότι η αθέμιτη προσπάθεια παράκαμψης της νομοθεσίας που επιχειρήθηκε από μια εταιρεία, συνδέεται με τις προβλέψεις του νέου νόμου. Αντίθετα, ο νόμος, σύμφωνα με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, ορίζει τέσσερα συγκεκριμένα κριτήρια που πρέπει να ισχύουν σωρευτικά, προκειμένου οι εργαζόμενοι να συνεργάζονται με τις πλατφόρμες ως ελεύθεροι επαγγελματίες και όχι ως μισθωτοί.

Αν δεν ισχύει έστω και μία από αυτές τις προϋποθέσεις, οι απασχολούμενοι έχουν πλέον, με βάση το νέο νόμο, τη δυνατότητα να ζητήσουν να αναγνωριστεί ότι είναι μισθωτοί.

Η αλήθεια είναι επίσης, ότι συμβάσεις ανεξάρτητων υπηρεσιών και μισθωτής εργασίας εφαρμόζονταν στις πλατφόρμες εδώ και χρόνια, πολύ πριν από την ψήφιση του νέου εργασιακού νόμου. Η όποια απόπειρα μετατροπής μισθωτών σε ελεύθερους επαγγελματίες θα μπορούσε να είχε συμβεί οποτεδήποτε, η διαφορά σήμερα είναι ότι νομοθετήθηκαν με το ν. 4808/2021 συγκεκριμένα κριτήρια που αποτρέπουν τις αθέμιτες πρακτικές.

Αναλυτικά, οι διαφορές ανάμεσα στο προηγούμενο και το νέο καθεστώς έχουν ως εξής:

ΠΡΙΝ από το ν. 4808/2021, το νομικό καθεστώς όσων παρείχαν υπηρεσίες delivery και courier στις συνεργατικές πλατφόρμες ήταν αρρύθμιστο. Είχαν το δικαίωμα, βάσει της γενικής ελευθερίας των συναλλαγών, όσοι ήθελαν να συμβάλλονται με τις πλατφόρμες ως ελεύθεροι επαγγελματίες. Δεν είχαν κανένα συνδικαλιστικό δικαίωμα, οι πλατφόρμες δεν εθεωρούντο εργοδότες τους και γι' αυτό δεν είχαν καμία υποχρέωση υγιεινής και ασφάλειας απέναντι στους συνεργάτες τους.

Σε ορισμένες περιπτώσεις κρινόταν από τα Δικαστήρια ότι η σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών υπέκρυπτε σύμβαση εργασίας. Αυτό, όμως, γινόταν, βάσει των κριτηρίων που έθετε η γενική θεωρία του εργατικού δικαίου, δηλαδή εξεταζόταν, εάν ανάμεσα στο συνεργάτη και την πλατφόρμα υπήρχε πραγματική και νομική εξάρτηση (= ο εργοδότης καθόριζε το χρόνο, τόπο και τρόπο της εργασίας). Επομένως, υπήρχαν πολλές περιπτώσεις στις οποίες συνεργάτες εργάζονταν ουσιαστικά με ίδιο καθεστώς με τους μισθωτούς (υπήρχε, δηλαδή, η πραγματική και νομική εξάρτηση από την πλατφόρμα), αλλά δεν μπορούσαν να το τεκμηριώσουν, αφού ο νόμος δεν παρείχε συγκεκριμένα κριτήρια.

Επίσης, οι συνεργάτες αυτοί δεν είχαν α) συνδικαλιστικά δικαιώματα (δεν μπορούσαν να συστήσουν συνδικαλιστικές οργανώσεις, να κάνουν συλλογικές διαπραγματεύσεις, να απεργήσουν), β) δικαίωμα στην κάλυψη κάποιων εξόδων που σχετίζονται με την εκτέλεση του έργου τους (μηχανή, συντήρηση της μηχανής, κράνος, βενζίνη).

Ο ν. 4808/2021 τα άλλαξε αυτά.

1. Έθεσε πολύ συγκεκριμένα κριτήρια, βάσει των οποίων διακρίνεται, εάν μία σύμβαση είναι σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών ή σύμβαση μισθωτής εργασίας.

2. Έδωσε δικαιώματα και σε όσους είναι σε καθεστώς συνεργάτη/παρόχου ανεξαρτήτων υπηρεσιών, τα οποία δεν είχαν πιο πριν.

Ειδικότερα:

1. Κριτήρια για τη διάκριση μεταξύ σύμβασης ανεξαρτήτων υπηρεσιών και σύμβασης εξαρτημένης εργασίας:

Για να τεκμαίρεται ότι κάποιος απασχολείται με σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών, πρέπει να ισχύουν τέσσερα κριτήρια σωρευτικά:

α) να μπορεί να αναθέτει το έργο που έχει αναλάβει σε υπεργολάβους/σε τρίτους, δηλαδή να μην είναι απαραίτητη η προσωπική παροχή του έργου,

β) να μπορεί να αρνείται να πραγματοποιήσει έργο (μεταφορά) που του έχει ζητήσει η πλατφόρμα,

γ) να μπορεί να συνδέεται και να αποσυνδέεται από την πλατφόρμα, όποτε θέλει και για όσην ώρα θέλει,

δ) να μπορεί να παρέχει υπηρεσίες και σε ανταγωνιστική πλατφόρμα.

Εάν δεν ισχύουν και τα τέσσερα αυτά κριτήρια, δεν ισχύει το τεκμήριο υπέρ των ανεξάρτητων υπηρεσιών. Επομένως, οι απασχολούμενοι, όταν δεν πληρούνται και τα τέσσερα αυτά κριτήρια, μπορούν πλέον πολύ εύκολα να ζητήσουν να αναγνωρισθεί ότι συνδέονται με την πλατφόρμα με σύμβαση εξαρτημένης εργασίας.

2. Δικαιώματα στους παρόχους ανεξάρτητων υπηρεσιών

Ακόμη κι αυτοί που εργάζονται υπό καθεστώς ανεξάρτητων υπηρεσιών αποκτούν για πρώτη φορά τα εξής δικαιώματα:

α) να συνδικαλίζονται, να συστήνουν συνδικαλιστικές οργανώσεις δικές τους, να προσέρχονται σε συλλογικές διαπραγματεύσεις και να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις (όπου μπορεί, λχ, να καθορίζουν και ελάχιστο ύψος αμοιβής),

β) να απεργούν,

γ) να απαιτούν από τις πλατφόρμες, με τις οποίες συνεργάζονται, την τήρηση κανόνων υγιεινής και ασφάλειας και την κάλυψη δαπανών που σχετίζονται με την παροχή του έργου (έξοδα για μηχανή και τη συντήρησή της, καύσιμα, προστατευτικό κράνος, κλπ).

Μάλιστα, οι πλατφόρμες υποχρεούνται να ενημερώνουν τους συνεργάτες τους για τα δικαιώματα αυτά.

ΠΡΙΝ και ΜΕΤΑ το νόμο για την Προστασία της Εργασίας

Επιτρέπεται η σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών; Πριν: Ναι - Μετά: Ναι

Είναι σαφές πότε έχουμε σύμβαση ανεξάρτητων υπηρεσιών και πότε σύμβαση εξαρτημένης εργασίας; Πριν: Όχι - Μετά: Ναι

Πώς χαρακτηρίζεται κάποιος ως συνεργάτης; Πριν: Εάν κριθεί ότι δεν συντρέχει το στοιχείο της νομικής και πραγματικής εξάρτησης (αόριστη νομική έννοια) - Μετά: Όταν: α) προσλαμβάνει εργολάβους, β) μπορεί να αρνείται κάποιο έργο, γ) μπαίνει όποτε θέλει στην πλατφόρμα, δ) μπορεί να εργάζεται σε ανταγωνιστή.

Οι συνεργάτες/πάροχοι ανεξαρτήτων υπηρεσιών:

Έχουν δικαίωμα να συνδικαλίζονται; Πριν: Να συνιστούν σωματεία, αλλά όχι συνδικαλιστικά - Μετά: Ναι

Έχουν δικαίωμα να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις που καθορίζουν, μεταξύ άλλων, ελάχιστες αμοιβές; Πριν: Όχι - Μετά: Ναι

Έχουν δικαίωμα να κάνουν απεργία; Πριν: Όχι - Μετά: Ναι

Έχουν δικαίωμα να τους καλύπτει ο εργοδότης τα έξοδα για τα μέτρα προστασίας (λχ κράνος); Πριν: Όχι - Μετά: Ναι

Μπορεί ο εργοδότης μονομερώς να αλλάξει το καθεστώς των μισθωτών σε συνεργάτες; Πριν: Όχι - Μετά: Όχι», σύμφωνα με το ενημερωτικό σημείωμα.

Με αφορμή το ζήτημα που ανέκυψε σε σχέση με τις συνεργατικές πλατφόρμες, έχει αναπτυχθεί τις τελευταίες ημέρες μια φιλολογία ως προς τις εργασιακές σχέσεις στα delivery και τα courier. Όπως αναφέρεται σε ενημερωτικό σημείωμα του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, «αφήνεται να εννοηθεί από ορισμένους ότι ο νόμος για την προστασία της εργασίας δεν είναι εναρμονισμένος με το καθεστώς που ισχύει στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Συμβαίνει το αντίθετο ακριβώς! Οι προβλέψεις του νόμου 4808/2021 είναι σε αρμονία με τη συντριπτική πλειονότητα των ευρωπαϊκών χωρών στις οποίες προβλέπεται η ύπαρξη τόσο συμβάσεων μισθωτής εργασίας (ορισμένου και αορίστου χρόνου), όσο και συμβάσεων παροχής υπηρεσιών.

Σημειώνεται ότι το μοντέλο που εφαρμόζεται στην Ελλάδα με το νέο εργασιακό νόμο προϋπήρχε (και επί κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑ δηλαδή) με τη διαφορά ότι τώρα εμπλουτίστηκε με νέα δικαιώματα για τους εργαζόμενους. Ο νέος νόμος βασίστηκε σε σχετική απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με βάση την οποία τέθηκαν αυστηρά κριτήρια, για να θεωρείται κάποιος πάροχος υπηρεσιών.

Καμία διάταξη του νέου νόμου, όπως και καμία διάταξη της προϋφιστάμενης νομοθεσίας, δεν έδωσε στις πλατφόρμες το δικαίωμα να τροποποιούν μονομερώς το καθεστώς, υπό το οποίο οι διανομείς παρέχουν τις υπηρεσίες τους. Όποια πλατφόρμα επιχειρεί να κάνει κάτι τέτοιο, παραβιάζει το νόμο.

Σύμφωνα με έρευνα του οίκου PWC (https://www.eurofound.europa.eu/data/platform-economy/records/gig-economy-report-employment-status) με στοιχεία του 2019, στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης επιτρέπεται οι απασχολούμενοι στις ψηφιακές πλατφόρμες να συμβάλλονται με αυτές τόσο υπό καθεστώς σύμβασης παροχής υπηρεσιών, όσο και υπό καθεστώς εξαρτημένης εργασίας.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε σε διαβούλευση τον Φεβρουάριο (https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_21_686) προτάσεις σχετικά με τον τρόπο βελτίωσης των συνθηκών εργασίας για τα άτομα που εργάζονται σε ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας. Στο κείμενο της διαβούλευσης επισημαίνεται ότι οι περισσότεροι από τους απασχολούμενους στις πλατφόρμες διατηρούν το καθεστώς του αυτοαπασχολούμενου» τονίζεται στο ενημερωτικό σημείωμα.

Τι ισχύει στις άλλες χώρες της Ευρώπης

Ειδικότερα, στο ενημερωτικό σημείωμα του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων υπογραμμίζονται τα ακόλουθα:

«Η κατάσταση στην Ευρώπη, σύμφωνα με την έρευνα της PWC, έχει ως εξής:

Βέλγιο: Η κατάταξη γίνεται ανά περίπτωση. Αν οι εργαζόμενοι έχουν επαρκή ελευθερία στην οργάνωση της εργασίας τους και του χρόνου εργασίας τους και δεν υπόκεινται σε ιεραρχία, θα πρέπει να θεωρούνται αυτοαπασχολούμενοι. Οι περισσότερες εταιρείες θεωρούν τους εργαζομένους τους ως αυτοαπασχολούμενους.

Δανία: Η ταξινόμηση των εργαζομένων εξαρτάται από τις πραγματικές συνθήκες της συνεργασίας τους. Τα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη για την εκτίμηση, εάν το άτομο είναι αυτοαπασχολούμενος ή μισθωτός, περιλαμβάνουν:

- Αν φέρει το συνολικό οικονομικό κίνδυνο της δικής του επιχείρησης.

- Με ποιο νομικό καθεστώς λειτουργεί; Εταιρεία προσωπικών υπηρεσιών, εγγραφή ΦΠΑ, αποδέκτης αμοιβής, κ.λπ.

- Αν έχει περισσότερους πελάτες ή εξαρτάται στην πραγματικότητα από έναν πελάτη;

- Αν λαμβάνει σταθερή μηνιαία αμοιβή ή υπάρχει ωριαία ή ημερήσια χρέωση;

- Αν υπάρχει αποζημίωση σε περίπτωση ασθένειας, αν δικαιούται άδεια μετ' αποδοχών ή άλλες παρόμοιες, τυπικές παροχές για εργαζόμενους;

Γαλλία: Ο εργαζόμενος μπορεί να ταξινομηθεί είτε ως ελεύθερος επαγγελματίας είτε ως μισθωτός ανάλογα με την ύπαρξη ή όχι μιας ιεραρχικής σχέσης μεταξύ της πλατφόρμας και του ατόμου.

Τα κριτήρια περιλαμβάνουν:

- Αν υπάρχει έλεγχος της δραστηριότητας του ατόμου.

- Αν υπάρχουν κυρώσεις σε περίπτωση μη εφαρμογής των οδηγιών που δίνει ο εργοδότης.

- Αν ο εργαζόμενος δεν αναλαμβάνει οικονομικούς κινδύνους, έχει τακτική σταθερή αμοιβή και δεν φέρει κανένα κίνδυνο μη πληρωμής, λόγω κακής απόδοσης.

- Ο αριθμός των πελατών: για παράδειγμα, ένας ελεύθερος επαγγελματίας υποτίθεται ότι έχει περισσότερους από 1 πελάτες.

- Πλήρης ανεξαρτησία στην οργάνωση και την εκτέλεση της εργασίας (χωρίς έλεγχο, χωρίς έλεγχο επιδόσεων, χωρίς αναφορά). Ένα αυτοαπασχολούμενο άτομο θα είναι ελεύθερο να εμπλέκει άλλους υπαλλήλους στην παροχή της υπηρεσίας και να παρέχει ένα υποκατάστατο.

- Δυνατότητα του ατόμου να αρνηθεί την εργασία.

- Ένας αυτοαπασχολούμενος συνήθως πληρώνεται για μια ατομική εργασία που έχει ολοκληρωθεί (δηλαδή γενικά στο τέλος της ανάθεσης, με πιθανή πληρωμή προκαταβολών, όχι τακτικές μηνιαίες πληρωμές).

- Δυνατότητα κέρδους ή ζημίας: Ο αυτοαπασχολούμενος θα υποστεί ζημία, εάν υποτιμήσει το χρόνο που θα χρειαστεί για την ολοκλήρωση της ανάθεσης ή αντιμετωπίσει απρόσμενες δυσκολίες που δεν προβλέπονται, βάσει των όρων της σύμβασης.

- Εκτέλεση εργασιών, χρησιμοποιώντας δικό του εξοπλισμό και έχοντας λάβει δική του επαγγελματική ασφάλιση αποζημίωσης.

Γερμανία: Οι εργαζόμενοι συνήθως ταξινομούνται ως αυτοαπασχολούμενοι, αλλά συχνά είναι δύσκολο να διαχωριστούν από τους εργαζόμενους. Το θέμα αποτελεί σημαντικό νομικό ζήτημα στη Γερμανία. Δεν υπάρχουν ειδικοί κανονισμοί για τις ψηφιακές πλατφόρμες, αλλά ισχύουν τα κριτήρια οριοθέτησης, που προκύπτουν από τη νομοθεσία, τη νομολογία και τον τρόπο ασφάλισης.

Ιταλία: Σύμφωνα με την ιταλική νομοθεσία, οι εργαζόμενοι στις ψηφιακές πλατφόρμες μπορούν να ταξινομηθούν ως (i) δευτερεύοντες εργαζόμενοι (ii) αυτοαπασχολούμενοι ή (iii) ως τρίτη κατηγορία, που είναι οι λεγόμενοι "συνεργαζόμενοι". Ωστόσο, οι περισσότεροι από τους κανόνες που ισχύουν για τους συνεργαζόμενους είναι αυτοί που σχετίζονται με την αυτοαπασχόληση, επομένως μπορούν ουσιαστικά να θεωρηθούν ως αυτοαπασχολούμενοι.

Επιπλέον, οι εργαζόμενοι προσλαμβάνονται σχεδόν πάντα μέσω σύμβασης αυτοαπασχόλησης: εκτελούν τη δραστηριότητά τους, χρησιμοποιώντας τα δικά τους οχήματα και εργαλεία και, κυρίως, είναι ελεύθεροι να επιλέξουν, εάν θα εκτελέσουν ή όχι την παραγγελία/δραστηριότητα για τον πελάτη στον οποίο εργάζονται (που συνήθως είναι μια διαδικτυακή πλατφόρμα).

Το βασικό κριτήριο για τον καθορισμό του καθεστώτος απασχόλησης είναι η ύπαρξη εξάρτησης, δηλαδή ότι ο εργαζόμενος υπόκειται στην εκτελεστική εξουσία και τον έλεγχο του εργοδότη με επακόλουθο περιορισμό της αυτονομίας του.

Νορβηγία: Οι εργαζόμενοι στις πλατφόρμες μπορούν να ταξινομηθούν είτε ως μισθωτοί είτε ως ελεύθεροι επαγγελματίες ανάλογα με την περίπτωση.

Σύμφωνα με τη νομολογία, ορισμένοι από τους καθοριστικούς παράγοντες είναι: 1) ποιος είναι υπεύθυνος/φέρει τον κίνδυνο για το τελικό αποτέλεσμα εργασίας, 2) πόσους προμηθευτές έχει το άτομο που ισχυρίζεται ότι είναι ελεύθερος επαγγελματίας. Εάν υπάρχει μόνο ένας, αυτός είναι ένας παράγοντας που μπορεί να υποδηλώνει ότι στην πραγματικότητα υπάρχει σχέση εργοδότη, 3) πόσο διαρκεί η εργασιακή σχέση, 4) ποιος πληρώνει φόρους και ασφαλιστικές εισφορές, 5) ποιος δίνει οδηγίες πώς να εκτελεστεί η εργασία, 6) σε ποιον ανήκει ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται για την εκτέλεση της εργασίας.

Τα δικαστήρια δεν καθιστούν έναν παράγοντα πιο αποφασιστικό από τον άλλο, αλλά το συμπέρασμα ως προς το αν υπάρχει ή όχι σχέση εργασίας γίνεται, μετά από μια συνολική αξιολόγηση.

Μ. Βρετανία: Υπάρχουν τρεις κατηγορίες: ελεύθεροι επαγγελματίες, μια μεσαία κατηγορία εργαζομένων (που δικαιούνται κατώτατο μισθό, άδεια, εργοδοτικές εισφορές) και υπάλληλοι, (όπως παραπάνω, συν οικογενειακές άδειες, αποζημίωση απόλυσης).

Δεν υπάρχουν ειδικοί κανόνες για τον καθορισμό του καθεστώτος απασχόλησης στις πλατφόρμες. Υπήρξαν μια σειρά από δικαστικές αποφάσεις με τις οποίες χαρακτηρίζονταν ως αυτοαπασχολούμενοι. Διαπιστώθηκε ότι στην πραγματικότητα ήταν εργαζόμενοι.

Σημειώνεται ότι τον Φεβρουάριο εκδόθηκε δικαστική απόφαση, σύμφωνα με την οποία οι απασχολούμενοι σε μια συγκεκριμένη πλατφόρμα (Uber) πρέπει να θεωρούνται ως μισθωτοί.

Ισπανία: Σύμφωνα με την έρευνα, στην Ισπανία, το έτος 2019 που η έρευνα έγινε, δεν υπήρχε ακόμη νόμος που να διέπει το είδος της εργασίας που εκτελείται στις ψηφιακές πλατφόρμες. Ωστόσο, τον Μάιο του 2021, ύστερα από σχετική δικαστική απόφαση, υιοθετήθηκε νομοθεσία, σύμφωνα με την οποία όλες οι συμβάσεις πρέπει να μετατραπούν σε εξαρτημένης εργασίας (https://www.reuters.com/business/sustainable-business/gig-economy-riders-spain-must-become-staff-within-90-days-under-new-rule-2021-05-11/).

Σουηδία: Εφαρμόζεται το μοντέλο τόσο της μισθωτής απασχόλησης, όσο και του ελεύθερου επαγγελματία ανάλογα με την περίπτωση και τα χαρακτηριστικά της συνεργασίας».