- Newsroom
Τα μείζονα ζητήματα του ελληνικού φορολογικού συστήματος - όπως το «κενό ΦΠΑ», οι δημοσιονομικές επιπτώσεις από τον μεγάλο αριθμό φοροαπαλλαγών, η υψηλή εξάρτηση του κρατικού προϋπολογισμού από την έμμεση φορολογία, η αύξηση των ανείσπρακτων φορολογικών οφειλών, αλλά και η πρόοδος στην ψηφιοποίηση των φορολογικών διαδικασιών - εξετάζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην έκθεσή της “Mind the gap” για το ελληνικό φορολογικό σύστημα.
Η έκθεση σημειώνει ότι σε επίπεδο Ε.Ε. χάνονται ετησίως πάνω από 100 δισ. ευρώ σε φορολογικά έσοδα λόγω φορολογικών «κενών», δηλαδή εσόδων που θα μπορούσαν να εισπράξουν οι κυβερνήσεις αλλά τελικά χάνονται. Πρόκειται, όπως αναφέρεται, για πόρους που είναι κρίσιμοι, καθώς η ευρωπαϊκή οικονομία έχει ανάγκη από επενδύσεις για την ενίσχυση της άμυνας, την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, αλλά και για την ενίσχυση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας. Παράλληλα, υπογραμμίζεται η ανάγκη το φορολογικό σύστημα να παρέχει τα κατάλληλα κίνητρα ώστε οι επιχειρήσεις να παραμείνουν ανταγωνιστικές σε ένα δύσκολο γεωπολιτικό περιβάλλον, με αυξημένες εμπορικές εντάσεις.
Για την Ελλάδα, η έκθεση καταγράφει 1.116 περιπτώσεις φοροαπαλλαγών το 2023, με δημοσιονομικό κόστος 18,82 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 31% των συνολικών φορολογικών εσόδων. Οι περισσότερες αφορούν τον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων (249), τον φόρο νομικών προσώπων (233), τα τέλη χαρτοσήμου (76) και τον ΦΠΑ (75).
Ειδικά για τον ΦΠΑ, η έκθεση διαπιστώνει ότι οι φοροαπαλλαγές συχνά έχουν αντίστροφα προοδευτικό αποτέλεσμα, καθώς τα αγαθά που καλύπτονται από μειωμένους συντελεστές δεν είναι απαραίτητα αυτά που καταναλώνονται περισσότερο από τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα. Παράλληλα, ενώ οι απαλλαγές στον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων μειώνουν την ανισότητα, ο εξαιρετικά υψηλός αριθμός φορολογικών δαπανών με σημαντικό κόστος αναδεικνύει την ανάγκη για έναν μόνιμο μηχανισμό αξιολόγησης της αποτελεσματικότητάς τους.
Το κενό ΦΠΑ
Η Ελλάδα παρουσιάζει σημαντική βελτίωση στη μείωση του κενού συμμόρφωσης ΦΠΑ, πλησιάζοντας τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Το 2023 το κενό ανήλθε σε 3 δισ. ευρώ ή 11% της θεωρητικής φορολογητέας ύλης – υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (9,5%), αλλά αισθητά μειωμένο σε σχέση με το 24% του 2019. Ωστόσο, η έκθεση επισημαίνει ότι η ανάπτυξη των υπηρεσιών και του τουρισμού μπορεί να περιορίσει την περαιτέρω σύγκλιση, ενώ οι απώλειες από απάτη ΦΠΑ εκτιμώνται σε 310 εκατ. ευρώ για το 2023.
Επιπλέον, η Ελλάδα χάνει μεγάλο μέρος των δυνητικών εσόδων επειδή χρησιμοποιεί πολλούς μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ, έχει πολλές απαλλαγές και εφαρμόζει εθνικές πολιτικές που μειώνουν τον φόρο σε διάφορους τομείς. Ως αποτέλεσμα, το «χάσμα πολιτικής ΦΠΑ» φθάνει το 57% των ιδανικών εσόδων – το δεύτερο υψηλότερο στην ΕΕ – με θεωρητικά έσοδα 29 δισ. ευρώ. Οι απαλλαγές που συνδέονται με τον ΦΠΑ κόστισαν 7 δισ. ευρώ το 2023.
Η παραοικονομία
Η παραοικονομία στην Ελλάδα εκτιμάται στο 21% του ΑΕΠ (2022), δηλαδή 3,7 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ (17,6%). Παρά τη σημαντική μείωση από το 24% του 2012, το πρόβλημα παραμένει μεγάλο, με τους αυτοαπασχολούμενους να αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της παραοικονομίας. Το ΔΝΤ έχει επίσης επισημάνει την ανάγκη για συνέχιση των προσπαθειών ενίσχυσης της είσπραξης εσόδων μέσω καταπολέμησης της φοροδιαφυγής και ενίσχυσης της φορολογικής συμμόρφωσης.
Ληξιπρόθεσμες οφειλές
Οι εκκρεμείς φορολογικές οφειλές παραμένουν ιδιαίτερα υψηλές: αντιστοιχούν στο 159% των καθαρών εσόδων που εισπράχθηκαν το 2023 – από τα υψηλότερα ποσοστά στην ΕΕ (μέσος όρος 30,7%). Αν και το ποσοστό των εισπρακτέων οφειλών μειώθηκε από 81,6% σε 75,2% την περίοδο 2018–2023, ο συνολικός όγκος παραμένει μεγάλος. Κατά καιρούς θεσπίζονται ρυθμίσεις οφειλών με άτοκες δόσεις και εκπτώσεις σε περιπτώσεις πλήρους αποπληρωμής. Παράλληλα, η Ελλάδα επιδιώκει την ενίσχυση της έγκαιρης πληρωμής μέσω της ψηφιοποίησης και της συγκέντρωσης διαδικασιών στην ενιαία ψηφιακή πύλη myAADE.
Φορολογικά έσοδα
Η Ελλάδα εξαρτάται περισσότερο από τη φορολογία κατανάλωσης σε σχέση με την ΕΕ: τα σχετικά έσοδα φθάνουν το 38,9% των συνολικών, έναντι 26,9% στην ΕΕ. Τα έσοδα από ΦΠΑ είναι επίσης υψηλότερα: 22,5% των συνολικών (έναντι 18,3% στην ΕΕ) και 8,8% του ΑΕΠ (έναντι 7,1%). Αντίθετα, οι φόροι στην εργασία είναι χαμηλότεροι (39,7% έναντι 51,2%), ενώ οι φόροι κεφαλαίου βρίσκονται στο 21,4%, κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Ανισότητα και κοινωνική προστασία
Το ελληνικό φορολογικό και κοινωνικό σύστημα μειώνει την εισοδηματική ανισότητα σε πολύ μικρότερο βαθμό από τον μέσο όρο της ΕΕ. Η επίδρασή του περιορίζεται σε 4,5 ποσοστιαίες μονάδες (μέσος όρος ΕΕ: 7,7), ενώ ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού ανέρχεται στο 26,9% του πληθυσμού, 5,9 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η διαφορά στη φορολογική επιβάρυνση ανάμεσα σε άτομα με υψηλό και χαμηλό εισόδημα είναι 9,6 μονάδες, υψηλότερη από τον μέσο όρο της ΕΕ (7,8%).
Ψηφιακός μετασχηματισμός
Η έκθεση χαρακτηρίζει την Ελλάδα πρωτοπόρο στη χρήση καινοτόμων ψηφιακών εργαλείων κατά της φορολογικής απάτης:
• myDATA: Υποχρεωτική ψηφιακή διαβίβαση παραστατικών.
• e-Αποδείξη: Εφαρμογή επαλήθευσης και καταγγελιών (ανταμοιβή έως 3.000 ευρώ).
• AI μοντέλο: Εντοπισμός αδήλωτων πισινών.
• Web scraping: Εντοπισμός 20.000 αδήλωτων ακινήτων Airbnb (2020).
• Αυτοματοποιημένοι έλεγχοι: Παρακολούθηση συναλλαγών βραχυχρόνιας μίσθωσης.
• Ψηφιακό Μητρώο Πελατών: Πιλοτικό πρόγραμμα 2025 για τον κλάδο αυτοκινήτων.
Ηλεκτρονική υποβολή δηλώσεων
Η Ελλάδα υπερέχει στην ηλεκτρονική υποβολή φορολογικών δηλώσεων:
• 99% των δηλώσεων φόρου εισοδήματος νομικών προσώπων,
• 98,5% των δηλώσεων φυσικών προσώπων,
• 100% των δηλώσεων ΦΠΑ,
υποβάλλονται ηλεκτρονικά – σημαντικά υψηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ (97,1%, 87,1% και 99,2% αντίστοιχα).
