ΣΙΝΕΜΑ Η ουτοπία των ανδρικών φαντασιώσεων Του Αλέξη Ν. Δερμεντζόγλου

- Newsroom

Το αδιέξοδο σε πρωτότυπες σεναριακές ιδέες καταλήγει στην εξ ανάγκης μόδα των ριμέικ. Όμως πόσο εύκολο είναι να “επανακατασκευάσεις” μια ταινία του Φριτς Λανγκ; Το ερώτημα απαντάται με το “Πέραν πάσης υποψίας”, που θα προβάλλεται από τις 23 Ιουλίου.

Ο Πίτερ Χάιαμς, που υπογράφει το “Πέραν πάσης υποψίας”, δεν είναι ένας ευκαταφρόνητος σκηνοθέτης. Ανήκει σʼ αυτούς που χαρακτηρίζουμε κάτι παραπάνω από καλούς επαγγελματίες (έστω και λίγο). Επεξεργάζεται τα θέματά του με μια ιδιαίτερη προσοχή και τους προσφέρει υπεραξίες πάνω και από το σενάριο.
Κάποιες φορές η φιλοδοξία του είναι τεράστια (π.χ. όταν γυρίζει το “Οδύσσεια του διαστήματος 2010”), οπότε ενδέχεται να συντριβεί. Άλλες (όπως π.χ. στο όχι και πολύ γνωστό “Απολίθωμα”) ανατρέπει το είδος που υπηρετεί και το υπονομεύει με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Σε άλλες περιπτώσεις επανεγγράφει με σύγχρονο τρόπο παλιά μοτίβα.

ΠΑΡΑΞΕΝΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ
Ο Χάιαμς δείχνει να έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις ιστορίες απόκρυψης και διπλής ταυτότητας, ενώ τον ενδιαφέρουν και οι ήρωες που το πρωί είναι ευυπόληπτοι και το βράδυ παραβατικοί.
Θέλω ακόμη να αναφερθώ σε μια ενδιαφέρουσα ταινία του από τις αρχές της δεκαετίας του ʼ80. Είναι “Η νύχτα των δικαστών” με τον Μάικλ Ντάγκλας και αναφέρεται στην κρυφή ζωή κάποιων δικαστικών, οι οποίοι ανακαλύπτουν τύπους που δεν μπορούσαν να τιμωρήσουν μέσα από τη νόμιμη οδό. Έτσι τους εκτελούν έπειτα από συνοπτικές διαδικασίες σε δικά τους δικαστήρια, που τελικά αναπαράγουν μια φασιστική ιδεολογία.
Τώρα, τον Χάιαμς κάτι τον τραβάει σε μια μυστικιστική απόκρυφη ταινία, που αξίζει τον κόπο να συζητηθεί.

Ο ΜΥΘΟΣ ΕΝΟΣ ΝΟΥΑΡ
Ο Φριτς Λανγκ πέθανε το 1976, αλλά την τελευταία ταινία του στις ΗΠΑ τη γύρισε το 1956 αξιοποιώντας τον Ντάνα Άντριους και την Τζόαν Φοντέν. Με σεναριογράφο τον έμπειρο και βραβευμένο με Όσκαρ Ντάγκλας Μόροου, γυρίζει την ταινία “Τα ίχνη ήταν ψεύτικα” (“Πέρα από κάθε λογική αμφιβολία”). Η αξία της ταινίας δεν εκτιμήθηκε, αλλά εδώ και χρόνια της αποδίδουμε τιμές ως ένα καθαρόαιμο, αιρετικό νουάρ.
Ο Χάιαμς, γοητευμένος από το σενάριο και τον μύθο του φιλμ, έκανε το ριμέικ με κάποιες αλλαγές που προσωπικά δεν τις εγκρίνω, αλλά -εν πάση περιπτώσει- ας μείνω εδώ.

ΣΕΝΑΡΙΑΚΑ ΔΑΙΔΑΛΩΔΕΣ
Το αρχικό φιλμ, με τον ιδιοφυή ελληνικό τίτλο “Τα ίχνη ήταν ψεύτικα”, μας μεταφέρει μια μεταφυσική αύρα, την αίσθηση του μοιραίου, που ξεφεύγει από τη δυτική φιλοσοφία. Ανήκω στους μεγαλύτερους θαυμαστές του και ως εκ τούτου είναι δύσκολο να συζητήσω για τη δουλειά του αξιόλογου Χάιαμς.
Το πρωτότυπο φιλμ διαθέτει ένα δαιδαλώδες, περίπλοκο σενάριο, που περιστρέφεται γύρω από διαστροφικά σχέδια. Το θέμα που τίθεται είναι φιλοσοφικό, κοινωνιολογικό, εγκληματολογικό. Αν κάποιος αθώος κατασκευάσει ενοχοποιητικά στοιχεία σε βάρος του εαυτού του για ένα έγκλημα που δεν έκανε, τι αποδεικνύει στο τέλος;
Υποθέτω πως ο Χάιαμς βρίσκεται κοντά στη φιλοσοφία του Λανγκ, που τον θεωρώ βαθύτατα πεσιμιστή. “Τα ίχνη ήταν ψεύτικα” είναι κάτι παραπάνω από μια διαδικασία απόκρυψης - και θα το εξηγήσω ευθύς αμέσως.

ΑΝΑΤΡΟΠΗ-ΣΟΚ
Σε πολλά θρίλερ, αστυνομικά και ιδίως νουάρ έχουμε μια αποκάλυψη από εκεί που δεν την περιμένουμε. Κάποιες φορές ένας καθʼ όλα έντιμος κρατικός λειτουργός -αστυνομικός, εισαγγελέας ή και πολίτης- αποδεικνύεται κρυφά παραβατική προσωπικότητα. Ήδη αναφέρθηκα στη “Νύχτα των δικαστών” του Χάιαμς και θα θυμίσω τη “Μέρα της εκπαίδευσης” κι ακόμα τον “Mister Brooks” αλλά και πολλές άλλες.
Κάποιες φορές πάμε σε διπλή ανατροπή. Κάποιος αθώος δηλαδή μπλέκεται σε μια πλεκτάνη και προσπαθεί να αποδείξει πως δεν διέπραξε το έγκλημα για το οποίο τον κατηγορούν. Όταν ξεμπλέξει με μια τελική έκπληξη, μαθαίνουμε πως τελικά ήταν... ένοχος! Σοκ λοιπόν...

Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΩΝ “ΣΕΝΑΡΙΩΝ” ΜΑΣ
Ο Λανγκ ξεφεύγει κι απʼ αυτό το μηχανιστικό εύρημα. Όχι πως δεν το επιλέγει, αλλά το προεκτείνει. Σχολιάζει τη ματαιότητα των σχέσεων και τις νοσηρές ανδρικές φαντασιώσεις. Τον Λανγκ δεν τον ενδιαφέρει τόσο το έγκλημα και η απόκρυψή του από τον... δράστη, αλλά το τι εικόνες έχουν καταλάβει το φαντασιακό του.
Να το θέσω πιο απλά: Ποιο είναι το κίνητρο όχι τόσο των πράξεων αλλά των φαντασιώσεών μας; Πώς οι τελευταίες μας αναγκάζουν να δημιουργήσουμε πολύπλοκα σενάρια με τα οποία χειροτερεύουμε τελικά τα πράγματα;
Κατά παράδοξο τρόπο ταυτιζόμαστε με τον τραγικό ήρωα του φιλμ νουάρ του Λανγκ. Όχι γιατί είμαστε κι εμείς παραβατικοί, αλλά γιʼ αυτό το χιμαιρικό παιχνίδι σεναρίων, το οποίο περνάει από το φαντασιακό μας, κι ας το κρύβουμε.
Ουτοπία, απώλειες, σχέδια διαφυγής και η τελική εμπλοκή. Σκοτεινοί ήρωες, σκοτεινά φαντάσματα, σκοτεινές πράξεις. Κι αν δεν έχουμε το θάρρος να τις πράξουμε, σίγουρα διατρέχουν το φαντασιακό μας.
Αυτά μας λέει με τον τρόπο του ο Λανγκ με “βαριά”, γοτθική αφήγηση. Ο Χάιαμς σκηνοθετεί κι αυτός σοβαρά αλλά πιο φλασάτα, κοντά στη μοντέρνα αντίληψη. Όσοι δείτε τη νέα ταινία, οπωσδήποτε επείγει να προμηθευτείτε και το κλασικό αριστούργημα του Λανγκ, ρέκβιεμ της καθημερινής τραγωδίας μας.


Δείτε σε dvd:

ΗΜΕΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
(TRAINING DAY)
έγχρωμη, ΗΠΑ 2001, διάρκεια 119ʼ

Σενάριο: Ντέιβιντ Άγιερ
Σκηνοθεσία: Αντουάν Φουκουά
Παίζουν: Ντένζελ Ουάσινγκτον, Ίθαν Χοκ, Σκοτ Γκλεν
Διακρίσεις: Όσκαρ αʼ ανδρικού ρόλου (Ντένζελ Ουάσινγκτον), πρόταση για Όσκαρ (Ίθαν Χοκ)
Διανομή: Audiovisual

Είναι η πρώτη ημέρα εκπαίδευσης στο τμήμα δίωξης ναρκωτικών για έναν νεαρό και γεμάτο οράματα αστυνομικό. Τον αναλαμβάνει ένας παλιότερος και ανώτερός του, αλλά σύντομα ο “μικρός” ανακαλύπτει πως ο άλλος είναι πιο διεφθαρμένος και από τους παραβατικούς. Ακολουθούν πολύ σκληρές συγκρούσεις και σεναριακές ανατροπές.
Ο Αντουάν Φουκουά πετυχαίνει να εντυπωσιάζει με ένα σινεμά που δεν είναι μόνο εφετζίδικο, αλλά επίσης αποτελεσματικό και ελαφρά παραισθητικό (δες “Εφεδρικοί δολοφόνοι”). Με εξαιρετική φωτογραφία, κοφτό μοντάζ και “τηκόμενη” αφήγηση καταφέρνει -πέραν της βίας ενός σύγχρονου αστικού θρίλερ- να επεκταθεί και σε άλλα πεδία, όπως τη μύηση του μικρότερου και άπειρου ή τα παιχνίδια εξουσίας. Είναι επιπλέον μια απόκρυφη μυστικιστική ιστορία έκπληξης και ανατροπών, με κρυπτοομοφυλοφιλικές αναφορές. Μια βαθύτατα αλληγορική ταινία με στοιχεία θεολογικά, μεταφυσικά και ευρέως πολιτικά. Έξοχος ο Ουάσινγκτον κάνει σπουδαίο ρόλο. Ισάξιός του ο Ίθαν Χοκ. Αν δεν είδατε την ταινία, θα περάσετε εξαιρετικά παρακολουθώντας την τώρα στο DVD.


Στις αίθουσες:

Μακρόνησος
Εξαιρετικά διεισδυτικό, υπέροχο από κάθε πλευρά ελληνικό ντοκιμαντέρ, που αναφέρεται σε μια “κατάμαυρη” σελίδα της νεότερης ιστορίας μας. Ήταν λοιπόν κάποτε ένα νησί, πριν 60 χρόνια. Εύγλωττες συνεντεύξεις, λιτή αφήγηση, εξαιρετικές συνθέσεις, αποκαλυπτικές μαρτυρίες. Μη χάσετε το φιλμ.

Αδελφοί Μπλουμ
Ενδιαφέρουσα αμερικανική ταινία από έναν δημιουργό πολύ αξιόλογο και με μέλλον. Δύο αδέλφια απατεώνες, μια γυναίκα, μια κληρονομιά, ο έρωτας και οι ανατροπές. Σινεφίλ ταινία που στηρίζεται σε διάφορα και γνωστά κινηματογραφικά είδη. Περνάς καλά.