Στη Σιωπή του Άθω

Υπάρχουν τόποι όπου η σιωπή μιλάει πιο δυνατά από τις φωνές, όπου το φως πέφτει διαφορετικά και ο χρόνος κυλά με έναν ρυθμό που η πόλη δεν γνωρίζει. Το Άγιον Όρος είναι ένας από αυτούς τους τόπους.

Υπάρχουν στιγμές που η φωτογραφία παύει να είναι απλώς μία αποτύπωση και γίνεται μυσταγωγία. Στιγμές που το βλέμμα του φωτογράφου μεταμορφώνεται σε ψίθυρο, σε προσευχή, σε μία απόπειρα να συλλάβει το άρρητο.

Και υπάρχει και ένας φωτογράφος, ο Γιάννης Γιαννάτος, που αποφάσισε να αφουγκραστεί αυτόν τον ξεχωριστό τόπο και να τον αποτυπώσει όχι ως τοπίο ή αρχιτεκτονικό μνημείο, αλλά ως ζωντανό οργανισμό πίστης, παράδοσης και πολιτισμού.

Ο καλλιτέχνης με την έκθεσή του «Άγιον Όρος - Πέρα από το Ορατό» περιγράφει μέσα από τον φακό του ένα ταξίδι δύο ετών που αποκρυσταλλώνεται τώρα σε ενενήντα ασπρόμαυρες εικόνες, σαν σταγόνες φωτός που στάζουν από τη σιωπή της Αθωνικής Πολιτείας.

Μετά την άνοιξη, που η σειρά φωτογραφιών παρουσιάστηκε στο Ζάππειο, η έκθεση άνοιξε ξανά τα φτερά της. Στις 27 Σεπτεμβρίου φιλοξενήθηκε στην αίθουσα εκθέσεων του υπουργείου Μακεδονίας Θράκης, ενώ στις 29 Σεπτεμβρίου θα ταξιδέψει στο Στρασβούργο, στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Πρόκειται για μία διοργάνωση της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπεδίου, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Αιγέας.

Ο φακός του Γιαννάτου δεν περιορίζεται στο ορατό. Αναζητά το αθέατο, εκείνο που κινεί την καθημερινότητα των μοναχών, την προσευχή που μεταμορφώνει τη σιωπή σε ύμνο, τον κόπο που γίνεται αγάπη, την ταπεινότητα που γεννά ελευθερία. Ο ίδιος ο δημιουργός, μιλώντας γι’ αυτό που τον οδήγησε στη συγκεκριμένη περιπλάνηση, φωτίζει το όραμά του: «Με ενδιέφερε να αναδείξω το Άγιον Όρος όχι απλώς ως έναν γεωγραφικό τόπο ή ένα αρχιτεκτονικό θαύμα, αλλά ως έναν ζωντανό οργανισμό πίστης, παράδοσης και πολιτισμού. Να δείξω την πνευματικότητα που κρύβεται πίσω από την καθημερινότητα των μοναχών· τη σιωπή που γίνεται προσευχή, τον κόπο που μεταμορφώνεται σε αγάπη, την ταπεινότητα που γεννά ελευθερία», επισημαίνει.

Συνολικά 23.000 φωτογραφίες

Από το δίχρονο οδοιπορικό του στην Αθωνική Πολιτεία γεννήθηκαν περισσότερες από 23.000 φωτογραφίες. Η επιλογή, όπως ομολογεί, ήταν ένα δύσκολο και επίπονο έργο, μία συνεχής αναμέτρηση με το βάρος του άρρητου:
«Με βοήθησε το γεγονός ότι την καλλιτεχνική επιμέλεια ανέλαβε η Μαρία Τσάνου. Κάθε εικόνα είχε κάτι να πει. Στην έκθεση όλες μαζί οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται συνθέτουν ένα αφήγημα. Πρόκειται για στιγμές που φανερώνουν τον άρρητο ρυθμό της μοναστικής καθημερινότητας και αποτυπώνουν το πνευματικό της βάθος».

Το Άγιον Όρος δεν είναι μόνο αρχιτεκτονική αρμονία ή γεωμετρία. Είναι φως και σκιά, αέρας που μοιάζει να μεταφέρει ψιθύρους προσευχής, πέτρινα δάπεδα ποτισμένα από τη σιωπή και τις προσευχές γενεών μοναχών, που κουβαλούν το βάρος του χρόνου. Και όλα αυτά τα στοιχεία ζωντανεύουν σε κάθε στιγμιότυπο του Γιαννάτου. Το γεγονός ότι όλα είναι ασπρόμαυρα δεν συνιστά μία αισθητική εμμονή, αλλά για μία βαθιά επιλογή γλώσσας: «Το ασπρόμαυρο είναι η γλώσσα της σιωπής. Αφαιρεί τον θόρυβο του χρώματος και αφήνει να μιλήσουν η μορφή, το φως και η σκιά. Είναι ο πιο άμεσος τρόπος να πλησιάσει κανείς το μυστήριο και να νιώσει τη διαχρονικότητα του Αγίου Όρους. Η έγχρωμη φωτογραφία περιγράφει και η ασπρόμαυρη ερμηνεύει».

Η κορυφαία στιγμή της έκθεσης έρχεται με τα εγκαίνια από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Η παρουσία του δίνει στο έργο μια ξεχωριστή βαρύτητα:
«Αυτό είναι για μένα υψίστη τιμή και μεγάλη ευλογία. Ο ερχομός του Παναγιώτατου Οικουμενικού Πατριάρχη προσδίδει στο έργο κύρος και μια διάσταση που ξεπερνά την προσωπική μου προσπάθεια. Παράλληλα, αποτελεί μία σαφή αναγνώριση ότι η φωτογραφία, ως σύγχρονη μορφή τέχνης, μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα πολιτισμού και πνευματικότητας, αλλά και ως απόδειξη ότι η Εκκλησία αγκαλιάζει και υιοθετεί σύγχρονα εκφραστικά μέσα για να επικοινωνήσει το μήνυμα της πίστης και της παράδοσης».

Πίσω όμως από τις εικόνες και τις τεχνικές επιλογές, κρύβεται μία βαθύτερη εμπειρία ζωής. Η ανιδιοτελής αγάπη των μοναχών, η αίσθηση ότι ο χρόνος είναι δώρο και όχι πίεση, όλα αυτά διαποτίζουν το βλέμμα του φωτογράφου. Στο τέλος, εκείνο που μένει δεν είναι οι αριθμοί ούτε το εκθεσιακό πλαίσιο, αλλά η εσωτερική διεργασία. Τι του έμεινε από τη μοναστική ζωή; «Αυτό που κρατώ περισσότερο είναι η ανιδιοτελής αγάπη. Η αγάπη που δεν ζητά ανταπόδοση, που δίνεται απλά και καθαρά. Επίσης, έμαθα να βλέπω τον χρόνο αλλιώς· όχι σαν κάτι που μας κυνηγά, αλλά σαν δώρο του Θεού, που καλούμαστε να τον ζήσουμε με πληρότητα και ευγνωμοσύνη», απαντά.

Οι εικόνες του Γιαννάτου δεν είναι απλώς οπτικό ντοκουμέντο. Είναι μια πρόσκληση να σταθούμε μπροστά στη σιωπή, να νιώσουμε τη ροή του χρόνου διαφορετικά, να ψηλαφήσουμε την πνευματική γεωμετρία του Άθωνα. Το έργο μεταφέρει την εμπειρία της μοναστικής ζωής όχι ως κάτι μακρινό ή εξωτικό, αλλά ως καθρέφτη της δικής μας ανάγκης για ηρεμία, για αγάπη και για ενδοσκόπηση. Έτσι, οι φωτογραφίες του Γιαννάτου δεν είναι μόνο τεκμήρια ενός τόπου, ούτε απλές καλλιτεχνικές αναζητήσεις. Είναι ένα κάλεσμα… Μας προτρέπουν να σταθούμε για λίγο μπροστά στη σιωπή και να δούμε, πέρα από το φως και τη σκιά, το μυστήριο που κρύβεται πίσω από τα πράγματα. Να ψηλαφήσουμε με την ψυχή το «πέρα από το ορατό».

Η έκθεση μάς θυμίζει ότι η τέχνη μπορεί να λειτουργεί ως γέφυρα, ότι η φωτογραφία μπορεί να μιλήσει εκεί που οι λέξεις σιωπούν, και ότι συνήθως, για να καταλάβουμε τον κόσμο γύρω μας, πρέπει να δούμε πέρα από το απλό φαίνεσθαι.

*Δημοσιεύτηκε στη "ΜτΚ" στις 28/9/2025