Είναι πολύ νωρίς για να βγουν συμπεράσματα, αλλά σίγουρα ο αριθμός των νέων που θα ψάξουν επαγγελματική διέξοδο η οποία δεν θα προκύπτει από τον χρονοβόρο, σκληρά δαπανηρό και αγχωτικό δρόμο των φροντιστηρίων, των ιδιαίτερων μαθημάτων, των πανελλαδικών, του πρώτου πτυχίου, του μεταπτυχιακού και του διδακτορικού, μεγαλώνει.
Πριν από τριάντα χρόνια, δουλεύοντας στο εκπαιδευτικό ρεπορτάζ, είχαμε κάνει μία έρευνα για τη λεγόμενη «παραπαιδεία» και για την κατάσταση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Τότε ορισμένοι πανεπιστημιακοί της νεότερης γενιάς είχαν χρησιμοποιήσει τον όρο «μορφωσιολατρεία», θέλοντας να περιγράψουν την τότε ανερχόμενη αγάπη της ελληνικής οικογένειας για πτυχία και μεταπτυχιακούς τίτλους.
Μία ολόκληρη κοινωνία έδειχνε δέσμια αυτής της αντίληψης, που ήθελε την πανεπιστημιακή εκπαίδευση και τη συνεχή απόκτηση τίτλων ως εγγύηση επιτυχίας και κοινωνικής ανέλιξης.
Ένας είχε πει, μάλιστα, το αφοπλιστικό «στην Ελλάδα το πτυχίο το θέλεις, για να το δει ο γείτονας».
Οι πιο παρατηρητικοί είχαν σπεύσει να επισημάνουν τότε ότι είναι μεγάλη σπατάλη και χάσιμο χρόνου να πηγαίνει το παιδί σε σχολές που οδηγούν σε «κορεσμένα επαγγέλματα». Οι τρεις δεκαετίες που ακολούθησαν, τους δικαίωσαν.
Πολλά πτυχία σταδιακά έπαψαν να εξασφαλίζουν επαγγελματική αποκατάσταση, ενώ τομείς που θεωρούνταν περιζήτητοι έπαψαν να οδηγούν σε «σίγουρη εργασία».
Πριν από είκοσι χρόνια, ο μονόδρομος της αποστήθισης και του «σπασίκλα» μαθητή με τους καλούς βαθμούς, ύστερα από μία ατελείωτη αλυσίδα εξετάσεων, έδειχνε ακλόνητος. Ποιος θα έδινε σημασία σε έναν νέο με φρέσκιες επιχειρηματικές ιδέες και διάθεση για ρίσκο στο επιχειρείν;
Σήμερα, όμως, η εικόνα του μονόδρομου «σχολείο-φροντιστήριο-πανεπιστήμιο-δουλειά» δείχνει να θαμπώνει.
Στην Ελλάδα, βέβαια, δεν σπάνε εύκολα οι παραδόσεις. Δεν δημιουργήθηκε τυχαία το φαινόμενο να έχει η χώρα μας ποσοστό φοιτητριών και φοιτητών επί του πληθυσμού μεγαλύτερο από τον μέσο όρο της ΕΕ.
Από την άλλη, όμως, όταν μία αλλαγή έχει διεθνή πλέον διάσταση και τέτοια είναι σίγουρα η πτώση της αίγλης της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης ως εγγύησης για «σίγουρη δουλειά», τα μηνύματα από τον πλανήτη δεν μπορούν να αγνοηθούν.
Διαβάζουμε αυτόν τον καιρό, με την αφορμή των αποτελεσμάτων των πανελλαδικών εξετάσεων, συνεντεύξεις με υποψήφιους φοιτητές και φοιτήτριες, όπου σιγά-σιγά φαίνεται να κερδίζει έδαφος η αναζήτηση νέων μορφών εκπαίδευσης και κατάρτισης, η αμφισβήτηση της απόδοσης της επένδυσης σε πτυχία, η διάθεση για ένταξη από νωρίς στην αγορά εργασίας, και η στροφή στην πράξη και στην καινοτομία.
Κρίσιμο ρόλο παίζουν πια το διαδίκτυο και οι τεχνολογίες πληροφορίας που έχουν ανοίξει νέους δρόμους μάθησης και επαγγελματικής ανάπτυξης.
Online πλατφόρμες, πρακτική εμπειρία και δεξιότητες που αποκτά ένας αυτοδίδακτος νέος αποκτούν όλο και μεγαλύτερη αξία ειδικά στα πεδία της προηγμένης τεχνολογίας, του μάρκετινγκ, των επιχειρήσεων start up κ.ά.
Μπροστά σε τέτοιες αλλαγές, βέβαια, πάντα καιροφυλακτεί ο κίνδυνος της ισοπέδωσης και της βιαστικής εξαγωγής συμπερασμάτων. Φυσικά και τα πτυχία κυρίως της Ιατρικής, της Νομικής, του Πολυτεχνείου, της Πληροφορικής και πολλών άλλων γνωστικών αντικειμένων διατηρούν την αξία τους.
Ακόμα, όμως, και εκεί τη διαφορά για τη σταδιοδρομία του νέου επιστήμονα θα την κάνουν η διά βίου μάθηση, η προσαρμοστικότητα και οι νέες ιδέες.
Καλώς ή κακώς το πανεπιστήμιο, έτσι όπως το ξέραμε, θα δώσει τη θέση του σε μία πιο σύγχρονη εκδοχή που διαμορφώνεται από την ψηφιακή μάθηση, τον κορεσμό των επαγγελμάτων την ίδια τη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας. Είναι υποχρεωμένο να αλλάξει στην κατεύθυνση ενός ευέλικτου, ανοιχτού στην κοινωνία, καινοτόμου θεσμού που δεν θα είναι απλώς ένα «όχημα» για μία θέση εργασίας.
Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια, άλλωστε, είναι πια πολύ επιφυλακτική μπροστά στο ερώτημα για το αν το παιδί της θα πρέπει να μπει στον πολυετή και πολυδάπανο κύκλο του σημερινού μοντέλου.
Πολύ περισσότερο, ο σημερινός νέος θέλει να πάρει την τύχη του στα δικά του χέρια. Ο δρόμος πια για να κάνεις τη διαφορά είναι το διαδίκτυο και οι επινοήσεις στο επιχειρείν μακριά από τα στερεότυπα των γονέων.
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 29.06.2025