Θεσσαλονίκη - Ζογγολόπουλος: Επισκευάζονται οι «Ομπρέλες», αλλά τα άλλα τέσσερα γλυπτά ρημάζουν

Πριν από δύο χρόνια, τον Απρίλιο του 2023, η «ΜτΚ», με εκτενές δημοσίευμά της είχε αναδείξει το θέμα της πλήρους εγκατάλειψης των πέντε έργων του γλύπτη Γιώργου Ζογγολόπουλου, τα οποία εκτίθενται σε υπαίθριους χώρους στη Θεσσαλονίκη. Έργα εμβληματικά, ορισμένα από τα οποία, όπως οι περίφημες «Ομπρέλες» στη Νέα Παραλία, αλλά και το «Cor Ten» στη βόρεια πύλη της ΔΕΘ, αποτελούν τοπόσημα της πόλης, αλλά παρ’ όλα αυτά, οι αρμόδιοι φορείς επιδείκνυαν πλήρη αδιαφορία για τη συντήρησή τους. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι ορισμένα από τα έργα να έχουν υποστεί σημαντικές φθορές και κάποια άλλα να έχουν περιέλθει σε τέτοια κατάσταση, ώστε να απαιτείται ουσιαστικά η ανακατασκευή τους. Ενδεικτικό της εγκατάλειψης των έργων, με τα οποία προίκισε ο σπουδαίος γλύπτης την πόλη, είναι ότι απουσιάζουν ακόμη και αυτές οι ενημερωτικές πινακίδες που θα έπρεπε να δίνουν πληροφορίες για το κάθε έργο, καθώς και για τον δημιουργό του.

Οι «Ομπρέλες»

Δύο χρόνια, έπειτα από εκείνο το δημοσίευμα, πριν από μερικές ημέρες, υπήρξε η πρώτη θετική εξέλιξη όσον αφορά την τύχη των γλυπτών Ζογγολόπουλου στη Θεσσαλονίκη. Όπως ανακοινώθηκε, το Ίδρυμα «Γεωργίου Ζογγολόπουλου», σε συνεργασία με τον δήμο Θεσσαλονίκης ξεκινούν εργασίες για την επισκευή του πλέον εμβληματικού γλυπτού, που μετά τον Λευκό Πύργο, έχει εξελιχθεί στο δεύτερο ισχυρότερο τοπόσημο της πόλης, τις «Ομπρέλες» της Νέας Παραλίας. Μάλιστα, τη σχετική δαπάνη, η οποία εκτιμάται μεταξύ τριάντα και σαράντα χιλιάδων ευρώ, θα αναλάβει ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδας. Όπως εξήγησε στη «MτK» ο πρόεδρος του Ιδρύματος «Γ. Ζογγολόπουλος», Νίκος Θεοδωρίδης, το έργο της επισκευής του γλυπτού θα γίνει σε δύο στάδια. «Κάποιες από τις ομπρέλες, περίπου δέκα, θα αποσπαστούν και θα μεταφερθούν στην Αθήνα, καθώς έχουν υποστεί μεγαλύτερη φθορά από τις υπόλοιπες και η επισκευή τους θα πρέπει να γίνει από το εξειδικευμένο προσωπικό που διαθέτει το Ίδρυμα, γιατί σ' αυτά τα γλυπτά δεν μπορεί να βάλει χέρι οποιοσδήποτε. Παράλληλα, θα γίνουν εργασίες επισκευής επί τόπου στις υπόλοιπες ομπρέλες, αλλά και στους μηχανισμούς που φέρει το γλυπτό, μεταλλικές ράβδους, αμορτισέρ κ.λπ.». Για τον σκοπό αυτόν θα χρειαστεί να τοποθετηθούν και σκαλωσιές.
Οι «Ομπρέλες» είχαν τοποθετηθεί στην παραλία το 1997, όταν η Θεσσαλονίκη ήταν η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Πρώτη φορά, όμως, το έργο παρουσιάστηκε το 1995 στη Βενετία, στο πλαίσιο της 45ης Βiennale. Στη Θεσσαλονίκη τοποθετήθηκε αρχικά στην παραλία κοντά στο ύψος του «Μακεδονία Παλλάς». Μάλιστα, επειδή στην περιοχή πνέουν δυνατοί άνεμοι, ο καλλιτέχνης πρόσθεσε κάθετες ράβδους, οι οποίες έδιναν την αίσθηση της βροχής, αλλά συντελούσαν στη στήριξη του έργου και την ενίσχυση της στατικότητάς του.

Όπως εξηγεί ο κ. Θεοδωρίδης «οι ‘Ομπρέλες’ ήταν αρχικά σε ένα σημείο στο οποίο δεν φαίνονταν καθόλου. Ήταν κάτι που το ήθελε και ο ίδιος ο Ζογγολόπουλος, καθώς το πρώτο έργο του, το ‘Corn Ten’ έξω από τη ΔΕΘ, είχε προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις, όταν τοποθετήθηκε». Όμως μετά την ανάπλαση της Νέας Παραλίας οι «Ομπρέλες» μεταφέρθηκαν λίγο δυτικότερα, στη θέση στην οποία βρίσκονται σήμερα. Το διάσημο γλυπτό φιλοξενείται πάνω σε μία ξύλινη εξέδρα που κατασκευάστηκε γι' αυτόν τον λόγο, έχει δημιουργηθεί κατάλληλος φωτισμός για να ξεχωρίζει το βράδυ, ενώ δίπλα ακριβώς, λειτουργούν στη σειρά μικροί πίδακες νερού, ένα στοιχείο που πάντα ήθελε ο καλλιτέχνης να σχετίζεται με τα έργα του.
Στο πέρασμα των χρόνων το γλυπτό παρουσίασε σημαντικές φθορές. Κάποια στιγμή, μάλιστα, είχαν χαθεί και δύο από τις ομπρέλες οι οποίες στη συνέχεια αποκαταστάθηκαν. Μεγάλη καταπόνηση υπέστη το έργο από τις δεκάδες κλειδαριές που κρεμούσαν ερωτευμένοι από τις ακτίνες. Μαζί κρέμονταν και διάφορα άλλα, όπως βραχιόλια από χάντρες (ματάκια), ακόμα και λαστιχάκια μαλλιών. Οι όρκοι αγάπης, όμως, πέρα από τις φθορές που προκάλεσαν στο γλυπτό, αλλοίωσαν και την αισθητική του. Η συνήθεια αυτή τον τελευταίο καιρό, ευτυχώς, εκλείπει. Όμως το γλυπτό παρουσιάζει σημαντικές φθορές. Το μεταλλικό πλέγμα σε πολλές από τις ομπρέλες έχει φθαρεί, ενώ και οι ακτίνες έχουν στραβώσει.

Οι τρεις κύκλοι

Στις αρχές της δεκαετίας του ”70 ο Ζογγολόπουλος ήταν ένας από τους πρώτους έλληνες καλλιτέχνες που ασχολήθηκε με την kinetic art η οποία παρουσιάστηκε το 1955 στη γκαλερί Denise René στο Παρίσι, αλλά στην Ελλάδα εμφανίστηκε αρκετά αργότερα. Ο Ζογγολόπουλος, επιδιώκοντας να συνδυάσει την τέχνη με την τεχνολογία, δημιουργεί εκείνη την εποχή τα πρώτα του κινητικά γλυπτά, τα οποία παρουσιάζει σε ατομική έκθεση στην Ελληνοαμερικανική Ένωση.

Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί το νερό στα έργα του, που στην πλειονότητά τους τα δομεί σε ανοξείδωτο χάλυβα. Ένα απ’ αυτά τα έργα του βρίσκεται στη Νέα Παραλία. Πρόκειται για το υδροκίνητο γλυπτό «Τρεις Κύκλοι», το οποίο είναι κατασκευασμένο από ανοξείδωτο χάλυβα και βρίσκεται στον Κήπο των Γλυπτών. Το έργο κατασκευάστηκε το 1978 και είχε τοποθετηθεί αρχικά στην Αθήνα, στην είσοδο των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Το 2013 μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο συνεργασίας του δήμου με το ίδρυμα «Γεωργίου Ζογγολόπουλου».

Η σημερινή του εικόνα είναι αποκαρδιωτική. Οι υδροκίνητοι κύκλοι παραμένουν ακίνητοι, ενώ οι φθορές είναι τόσο μεγάλες, ώστε κάποια απόπειρα συντήρησης που επιχειρήθηκε πριν από λίγα χρόνια με δαπάνη του επιχειρηματία Σταύρου Ανδρεάδη, ουσιαστικά σταμάτησε, καθώς κρίθηκε ότι για να γίνει σωστή συντήρηση του γλυπτού θα πρέπει να φύγει προσωρινά από εκείνον τον χώρο. Δύο χρόνια μετά την τοποθέτησή του στον Κήπο των Γλυπτών, τον Γενάρη του 2015, το γλυπτό υπέστη βανδαλισμό, καθώς κάποιοι αφαίρεσαν τον έναν από τους τρεις κύκλους, τον μεγαλύτερο, και τον πέταξαν, προκαλώντας του φθορά. Τον κύκλο εντόπισαν μετά λίγες μέρες οι μελετητές της Νέας Παραλίας, Πρόεδρος Νικηφορίδης και Μπερνάρ Κουόμο, οι οποίοι τον περιμάζεψαν, προκειμένου να τον προστατεύσουν από περαιτέρω βανδαλισμούς και ενδεχομένως και κλοπή. Ο κύκλος, μετά λίγο καιρό επανατοποθετήθηκε στη θέση του, ωστόσο, μαζί και με τους άλλους δύο, στέκουν ακίνητοι, σε πείσμα αυτού που οραματίστηκε ο δημιουργός τους. «Η απόπειρα που έγινε για τη συντήρηση και την επαναλειτουργία τους, δεν είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ελπίζω, μετά τη συντήρηση του γλυπτού ‘Ομπρέλες’ να ακολουθήσει και η συντήρηση των τριών κύκλων», αναφέρει ο κ. Θεοδωρίδης.

Η «υδροκίνηση στις Ομπρέλες»

Οι «Ομπρέλες» της Νέας Παραλίας δεν είναι οι μοναδικές οι οποίες βρίσκονται στη Θεσσαλονίκη. Στην είσοδο του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης εντός της ΔΕΘ υπάρχει η «υδροκίνηση στις Ομπρέλες», έργο, επίσης, του Γιώργου Ζογγολόπουλου το οποίο τοποθετήθηκε το 1993. Μάλιστα, παραλλαγή αυτού του υδροκίνητου γλυπτού είχε τοποθετηθεί το 1995 έξω από το Συμβούλιο Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Βρυξέλλες. Βεβαίως, ούτε κι εδώ λειτουργεί η υδροκίνηση, ενώ έντονα είναι τα σημάδια του χρόνου πάνω στο γλυπτό. Όπως αναφέρει ο κ. Θεοδωρίδης «είμαστε σε συνεννόηση με τη διευθύντρια του MOMus, Θούλη Μισιρλόγλου, προκειμένου να ξεκινήσει η διαδικασία για τη συντήρηση του γλυπτού. Βεβαίως, η συζήτηση αυτή έχει αρχίσει πριν από, περίπου, ενάμιση χρόνο, αλλά προς το παρόν οι όποιες εργασίες συντήρησης περιορίζονται σε κάποια μερεμέτια.

Το «Cor-ten» στη ΔΕΘ

Το πρώτο γλυπτό του Γιώργου Ζογγολόπουλου στη Θεσσαλονίκη τοποθετήθηκε το 1966. Τη χρονιά εκείνη η ΔΕΘ, στο πλαίσιο του αρχιτεκτονικού εκμοντερνισμού της, είχε προκηρύξει πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, στον οποίο το πρώτο βραβείο κέρδισε το «Cor-ten» του διακεκριμένου γλύπτη, το οποίο τοποθετήθηκε στην πλατεία Συντριβανίου, στη βορεινή πύλη της Έκθεσης, προκειμένου να πλαισιώσει τη νέα πύλη της ΔΕΘ. Το γλυπτό έχει ύψος 17μ. και είναι κατασκευασμένο από κράμα μετάλλου Cor-ten, το οποίο έφερε από τη Γαλλία ο Ζογγολόπουλος, ειδικά για τη δημιουργία του συγκεκριμένου έργου. Το Cor-ten, που αποτελείται κατά κύριο λόγο από χάλυβα και χαλκό, χωρίς να απαιτεί ειδική προστατευτική βαφή ή επάλειψη με αντισκωριακά υλικά, είναι ανθεκτικό υλικό με αντοχή στην ατμοσφαιρική διάβρωση. Σύμφωνα με την κυρίαρχη εκδοχή το γλυπτό συμβολίζει τη βιομηχανική ανάπτυξη, ενώ κατά τον δημιουργό του, αναπαριστά αφαιρετικά τη Νίκη της Σαμοθράκης.
Η τοποθέτηση του γλυπτού στην πλατεία Συντριβανίου είχε προκαλέσει αρχικά αρκετές αντιδράσεις, καθώς θεωρήθηκε πολύ πρωτοποριακό για την εποχή του. Ωστόσο, είχε και πολλούς υποστηρικτές, μεταξύ των οποίων, ο Μανώλης Ανδρόνικος και ο Πάτροκλος Καραντινός. Παρά το ανθεκτικό κράμα μετάλλου από το οποίο είναι κατασκευασμένο, σημάδια φθοράς υπάρχουν αρκετά, κυρίως στη βάση του γλυπτού. Όπως αναφέρει ο κ. Θεοδωρίδης, υπεύθυνη για τη συντήρησή του είναι η διοίκηση της ΔΕΘ-Helexpo AE.

Το γλυπτό στο ΑΠΘ

Σε πλήρη εγκατάλειψη είναι το γλυπτό του Ζογγολόπουλου το οποίο βρίσκεται στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ενδεικτικό της αδιαφορίας για την τύχη του είναι και το γεγονός ότι ελάχιστοι από την ακαδημαϊκή κοινότητα γνωρίζουν πού ακριβώς βρίσκεται, αλλά και όσοι το προσπερνούν καθημερινά, λίγοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν τον δημιουργό του, καθώς κάποια πινακίδα που υπήρχε παλαιότερα χάθηκε και δεν αντικαταστάθηκε ποτέ. Στις αρχές του 2023 είχε γίνει μία πρώτη επαφή του ΑΠΘ με το Ίδρυμα «Ζογγολόπουλου» ώστε να δρομολογηθούν οι διαδικασίες για τη συντήρησή του. Ωστόσο, έκτοτε δεν έγινε απολύτως τίποτε.
Το αφηρημένο γλυπτό είναι αφιερωμένο στη μνήμη του κύπριου αγωνιστή Κυριάκου Μάτση (1926-1958), πτυχιούχου της Γεωπονικής Σχολής του ΑΠΘ. Ο Κυριάκος Μάτσης εισήχθη στο πανεπιστήμιο το 1946 και αποφοίτησε το 1952. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στη Θεσσαλονίκη γνωρίστηκε με το Γρηγόρη Αυξεντίου ο οποίος υπηρετούσε στον ελληνικό στρατό ως έφεδρος αξιωματικός. Επιστρέφοντας στην Κύπρο εργάστηκε ως γεωπόνος στην Αμμόχωστο, όπου διετέλεσε Τομεάρχης της ΕΟΚΑ στην περιοχή και στη συνέχεια Τομεάρχης Κερύνειας. Συνελήφθη στις 9 Ιανουαρίου 1956, αλλά στις 13 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους δραπέτευσε και επικηρύχθηκε με το ποσό των 5.000 λιρών. Στις 19 Νοεμβρίου 1958 περικυκλώθηκε το κρησφύγετό του στο Δίκωμο Πενταδάκτυλου, όπου βρισκόταν μαζί με δύο συναγωνιστές του, και αρνήθηκε να παραδοθεί. Έτσι, ανατινάχθηκε από τις βρετανικές δυνάμεις με αποτέλεσμα να βρει φρικτό θάνατο. Εκτός από το έργο του Ζογγολόπουλου, αφιερωμένη στον Κυριάκο Μάτση, στο ΑΠΘ, υπάρχει και προτομή του, η οποία είχε τοποθετηθεί αρχικά μπροστά στη Γεωπονική Σχολή και στη συνέχεια μεταφέρθηκε πλησίον της βιβλιοθήκης.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Ιδρύματος κ. Θεοδωρίδη, «στο ΑΠΘ και συγκεκριμένα στην Πολυτεχνική Σχολή υπήρχε ένα ακόμη γλυπτό του Ζογγολόπουλου, ένα αλογάκι, το οποίο το έβλεπα εγώ, όταν ήμουν φοιτητής, αλλά στη συνέχεια εξαφανίστηκε και κανείς δεν γνωρίζει τι απέγινε».
Εκτός από τη συντήρηση των πέντε γλυπτών του Γεωργίου Ζογγολόπουλου τα οποία εκτίθενται σε υπαίθριους χώρους στη Θεσσαλονίκη, ο κ. Θεοδωρίδης υπογραμμίζει και την ανάγκη να τοποθετηθούν και ενημερωτικές πινακίδες «ώστε να γνωρίζουν οι πολίτες και οι επισκέπτες της πόλης ποιος είναι ο δημιουργός του κάθε γλυπτού αλλά και στοιχεία για το ίδιο το γλυπτό».

*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 04.05.2025