Του Γιάννη Μανωλόπουλου
Καθηγητή, University of York, Europe Campus, Θεσσαλονίκη
Ομότιμου καθηγητή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Ομότιμου καθηγητή, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Μέλους, Academia Europaea, London
Μέλους, European Academy of Sciences and Arts, Salzburg
Μετά από ατέρμονες συζητήσεις σχετικά με την ίδρυση ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης εκτός του κρατικού πλαισίου, τα νέα «μη κρατικά, μη κερδοσκοπικά» πανεπιστήμια σπάζουν το μονοπώλιο και είναι πλέον ένα γεγονός στην ελληνική πραγματικότητα. Η κυβέρνηση προσέγγισε το θέμα εν είδει αυγού του Κολόμβου, «λειτουργώντας έξω από το κουτί». Ο νέος νόμος προβλέπει την ίδρυση «μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών» πανεπιστημίων, υπερβαίνοντας τη χρήση του δαιμονοποιημένου όρου «ιδιωτικό». Οι ισχυρισμοί περί αντισυνταγματικότητας βρήκαν απάντηση στην τελεσίδικη απόφαση του ΣτΕ, η οποία δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα. Κατόπιν εισηγήσεων της ΕΘΑΑΕ και του ΕΟΠΠΕΠ, ήδη έχουν ιδρυθεί τέσσερα νέα πανεπιστήμια, και πιστοποιηθεί πλήθος προγραμμάτων.
Με την καθολική θέληση και επιθυμία για την ενίσχυση του κρατικού πανεπιστημίου συντάσσεται και ο υπογράφων που έχει υπηρετήσει επί 40 έτη το κρατικό πανεπιστήμιο στην Ελλάδα και το δημόσιο πανεπιστήμιο στην Κύπρο. Ωστόσο, σκοπός του σημειώματος αυτού είναι η ανασκευή διαφόρων έωλων σχολίων που κατακλύζουν τον δημόσιο διάλογο σχετικά με το νέο τοπίο. Ουδείς ισχυρίζεται ότι η αντιπολίτευση οφείλει να επικροτεί κάθε πρωτοβουλία της κυβέρνησης. Όμως, από τους δημοσιολογούντες πολιτικούς, συνδικαλιστές και δημοσιογράφους αναμένεται να αποφεύγουν τη χρήση ανακριβειών και ψευδεπιχειρημάτων, και κάθε είδους φωτοβολίδες κρότου-λάμψης.
Ωστόσο, παρά το πνεύμα και το γράμμα του νέου νομικού πλαισίου, η συνεχιζόμενη δημόσια χρήση του όρου «ιδιωτικά πανεπιστήμια» αποτελεί συνειδητό ιδεολογικό εκφοβισμό (bullying), καθώς στην Ελλάδα καθετί ιδιωτικό θεωρείται ποιοτικά και ηθικά αξιόμεμπτο.
Τα ιδρυθέντα πανεπιστήμια θα ήταν πράγματι ιδιωτικά, αν αποτελούσαν ανώνυμες εταιρείες με μετόχους, στους οποίους θα δίνονταν μερίσματα σε περίπτωση κερδοφορίας. Προφανώς, κάτι τέτοιο δεν ισχύει, καθώς τα νέα πανεπιστήμια είναι μη κερδοσκοπικά. Ωστόσο, αυτό αμφισβητείται από τους τελευταίους μαχητές της οπισθοφυλακής, καθώς είναι γνωστό ότι οι ορκωτοί λογιστές που μελλοντικά θα διενεργήσουν τον δημόσιο οικονομικό έλεγχο, αν διαπιστώσουν κερδοσκοπικές ενέργειες και παρέκκλιση από τις νόρμες της αγοράς, τότε αυτό μπορεί να οδηγήσει μέχρι και στην αφαίρεση της άδειας λειτουργίας του ιδρύματος.
Επίσης, συχνά γράφεται ότι παρά τις διακηρύξεις της κυβέρνησης για την έλευση κορυφαίων πανεπιστημίων, το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι τα λεγόμενα «κολέγια» αναβαθμίζονται σε «πανεπιστήμια». Οι οπαδοί αυτού του επιχειρήματος ηθελημένα παραγνωρίζουν το γεγονός ότι οι αιτήσεις για τα νέα ιδρύματα έχουν υποβληθεί από τα πανεπιστήμια του εξωτερικού, τα οποία ελέγχουν πλήρως όλη την ακαδημαϊκή λειτουργία του παραρτήματός τους, και κάλλιστα μπορούν αυτοδικαίως να διακόψουν τη λειτουργία τους στην Ελλάδα. Και, βεβαίως, η κυβέρνηση έκανε την προπαγάνδα της, ωστόσο ο νόμος δεν απέκλειε την προσέλευση οποιουδήποτε πανεπιστημίου του εξωτερικού. Είναι κατανοητό η αντιπολίτευση να θέλει να στηλιτεύσει την κυβέρνηση. Ωστόσο, το αποτέλεσμα δεν είναι ευθύνη όσων ξένων πανεπιστημίων ανταποκρίθηκαν στις πρόνοιες του νόμου, και αυτά θα πρέπει να γίνουν σεβαστά. Το γεγονός της αδειοδότησης μόνο τεσσάρων από τα δώδεκα ξένα πανεπιστήμια που κατέθεσαν αιτήσεις, πιστοποιεί ότι έγινε μία αυστηρή και ενδελεχής αξιολόγηση από την ΕΘΑΑΕ, την ίδια αρχή που αξιολογεί και τα κρατικά πανεπιστήμια.
Ένα κατεξοχήν έωλο επιχείρημα αποτελεί η σύγκριση μεταξύ των κρατικών πανεπιστημίων και των κολεγίων που εμπλέκονται στην υλοποίηση των μη κρατικών πανεπιστημίων, με βάση τη, δυστυχώς, διαβόητη, και μη αποδεκτή από σοβαρούς παγκόσμιους οργανισμούς, διεθνή κατάταξη Webometrics, όπου συγκρίνονται πανεπιστήμια και κολέγια δίκην του γνωστού «πορτοκάλια με λεμόνια». Αποσιωπείται, βέβαια, ότι το University of York αποτελεί μέλος της ελίτ των 24 καλύτερων βρετανικών πανεπιστήμιων (Russell group), και ότι βρίσκεται σε υψηλότατες θέσεις σε όλες τις έγκυρες διεθνείς κατατάξεις που αποδέχεται και η ΕΘΑΑΕ, όπως το Times Higher Education (το York βρίσκεται στη θέση 146), αφήνοντας παρασάγγας πίσω του όλα τα ελληνικά κρατικά πανεπιστήμια, ενώ πρυτάνισσα του Europe Campus θα είναι η αντιπρυτάνισσα του μητρικού ιδρύματος.
Ένα ακόμα ευφυές επιχείρημα είναι ότι τα μη κρατικά πανεπιστήμια θα «πουλούν» τα πτυχία τους στους φοιτητές, λόγω διδάκτρων. Καταρχάς, δίδακτρα υπάρχουν και στα κρατικά πανεπιστήμια (βλέπε ΕΑΠ, αγγλόφωνα Ιατρικών Σχολών, και μεταπτυχιακά προγράμματα). Μήπως και εκεί οι φοιτητές «αγοράζουν» τα πτυχία τους; Μήπως το ΕΚΠΑ θα «πουλάει» πτυχία στην Κύπρο όπου δημιούργησε παράρτημα; Μήπως το ίδιο θα κάνουν το ΕΜΠ και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας που προτίθενται να ανοίξουν παραρτήματα στην Κύπρο στο μέλλον; Μήπως τα ιδιωτικά γυμνάσια και λύκεια «πουλούν απολυτήρια»; Ή μήπως οι καθηγητές των κρατικών πανεπιστημίων είναι τόσο ακριβοδίκαιοι, ενώ των μη κρατικών πανεπιστημίων θα χαρίζουν απλόχερα βαθμούς στους φοιτητές. Ο υπογράφων γνωρίζει καλά τη χαρακτηριστική ευκολία με την οποία διδάσκοντες των κρατικών πανεπιστημίων αποσυμφορούν το φοιτητολόγιο από τους αιώνιους φοιτητές με το χαριστικό πεντάρι. Αντιθέτως, όλη η εξεταστική διαδικασία και, βεβαίως, τα γραπτά στα μη κρατικά πανεπιστήμια (παραρτήματα των βρετανικών μητρικών) ελέγχονται για την ορθότητα και αντικειμενικότητα της βαθμολόγησής τους, και από εξωτερικούς εξεταστές που ανήκουν σε άλλα βρετανικά πανεπιστήμια αντίστοιχου επιπέδου.
Για την οικονομία του χώρου δεν σχολιάζεται περαιτέρω η εκτενής λίστα των ψευδο-επιχειρημάτων που διακινούνται στον δημόσιο διάλογο. Ωστόσο, οποιαδήποτε πολιτική αψιμαχία θα αποτελέσει μία προσωρινή απλή τροχοπέδη στην ανάπτυξη των νέων μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων. Η εξέλιξη δεν μπορεί να αναστραφεί. Πολύ δε περισσότερο όταν χιλιάδες οικογένειες θα εμπιστευτούν τα παιδιά τους στα νέα ιδρύματα. Κάθε μομφή για «κολέγια», για «αγορασμένα πτυχία», για «ιδιωτικά συμφέροντα» θα βρει απέναντι τις οικογένειες αυτές. Τούτο θα πρέπει να προσέξουν ιδιαίτερα οι πολιτικοί μας λίαν προσεχώς.
Ας αφήσουν, λοιπόν, όλα τα λουλούδια να ανθίσουν. Μήπως σε 5-10 χρόνια στέλνουν οι ίδιοι τα παιδιά τους στα ιδρύματα αυτά όπου δεν θα υπάρχουν αιώνιοι φοιτητές, δεν θα υπάρχει η ασχήμια του δημόσιου χώρου, και όπου δεν θα καταλύεται βιαίως κάθε έννοια ακαδημαϊκής ελευθερίας, όπως συμβαίνει δυστυχώς στα κεντρικά κρατικά πανεπιστήμια;
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 09.11.2025
