Ο πλανήτης μάς στέλνει σήματα κινδύνου που δεν μπορούμε πια να αγνοήσουμε. Τα πλαστικά σωρεύονται στις παραλίες, οι θερμοκρασίες σπάνε ρεκόρ και τα δάση λιγοστεύουν. Η περιβαλλοντική κρίση δεν είναι πια μια αφηρημένη έννοια - είναι εδώ, τώρα, μπροστά μας.
Και ενώ οι παγκόσμιες συμφωνίες συχνά προχωρούν με αργά βήματα, η δράση έχει αρχίσει να έρχεται από τη βάση. Από ανθρώπους καθημερινούς, που αποφάσισαν να μη μείνουν αμέτοχοι. Πολίτες που μετατρέπουν την αγωνία σε πράξη, το ενδιαφέρον σε συμμετοχή και το σύνθημα σε καθημερινή στάση ζωής.
Οι «σπόροι» της αλλαγής
Αθόρυβα αλλά σταθερά και αποφασιστικά, σε όλη τη χώρα αναπτύσσονται πρωτοβουλίες που βάζουν τη βιωσιμότητα στο επίκεντρο της καθημερινότητας. Ομάδες πολιτών που δρουν συλλογικά, με στόχο να προστατεύσουν το περιβάλλον, να ευαισθητοποιήσουν τη νέα γενιά και να χτίσουν μια νέα κουλτούρα οικολογικής συνείδησης.
Μία από αυτές είναι οι The Cleaningans, μία ομάδα που γεννήθηκε από την προσωπική πρωτοβουλία ενός νεαρού από την Καλαμαριά. Ο 18χρονος τότε Παναγιώτης Μοσχίδης και νυν CEO των The Cleaningans, δεν άντεχε άλλο την εικόνα των σκουπιδιών να κατακλύζουν τους δρόμους της γειτονιάς του. Άρχισε μόνος να μαζεύει τα απορρίμματα, και μέσα σε λίγα χρόνια η κίνησή του μετατράπηκε σε ένα πανελλαδικό κίνημα με δεκάδες δράσεις.
Η ιδέα πίσω από τους The Cleaningans δεν είναι απλά να καθαρίσουν, αλλά να αλλάξουν τη νοοτροπία. «Το μότο μας είναι ‘Σεβόμαστε το περιβάλλον, αλλάζουμε νοοτροπία’», λέει ο Παναγιώτης. Γιατί, όπως εξηγεί, δεν αρκεί να μαζεύουμε σκουπίδια αν δεν μειώσουμε την παραγωγή τους.
Η ομάδα δεν περιορίζεται στη Θεσσαλονίκη. Έχει δραστηριοποιηθεί σε Χαλκιδική, Σέρρες, ακόμα και σε απομακρυσμένες περιοχές όπως η Μυτιλήνη και η Σπάρτη. Με εκατοντάδες εθελοντές και πάνω από 250 δράσεις, οι The Cleaningans έχουν καταφέρει να γίνουν σημείο αναφοράς για το περιβαλλοντικό κίνημα στην Ελλάδα.
Μία από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι ο Γλαρόκαβος στη Χαλκιδική, ένας υγροβιότοπος περιοχής NATURA που έχει «πνιγεί» στα απορρίμματα εδώ και δεκαετίες. Η ομάδα έχει ανακαλύψει κονσέρβες και τενεκεδάκια από τη δεκαετία του ’80, στοιχείο που δείχνει πόσο καιρό ο τόπος έχει εγκαταλειφθεί.
«Κάθε φορά που φεύγουμε από εκεί με σακούλες γεμάτες σκουπίδια, νιώθω πως του δίνουμε μία μικρή ανάσα ζωής», λέει ο Παναγιώτης. Αλλά η ανάσα αυτή δεν αρκεί, αν δεν αλλάξει συνολικά η στάση μας απέναντι στη φύση. Η περιβαλλοντική ευαισθησία πρέπει να γίνει συλλογική συνείδηση.
Τα σκουπίδια δεν παραμένουν μόνο στην ξηρά. Ειδικά «στο παραλιακό μέτωπο της Πυλαίας, στην περιοχή που εκτείνεται προς το αεροδρόμιο και στο μικρό έμβολο της Καλαμαριάς, κάτω από το Κυβερνείο, τα θαλάσσια ρεύματα λειτουργούν σαν αόρατοι μεταφορείς, συγκεντρώνοντας μεγάλες ποσότητες φερτών υλικών και σκουπιδιών που ξεβράζονται από τον πυθμένα της θάλασσας ή μεταφέρονται με τον άνεμο. Η περιοχή μοιάζει να παγιδεύεται σε έναν ατέρμονο κύκλο ρύπανσης, αφού ακόμη και λίγες ώρες μετά τον καθαρισμό, σύντομα επιστρέφει στην προηγούμενη κατάσταση. Γι’ αυτό, πηγαίνουμε πιο τακτικά, πραγματοποιώντας αυτοψίες ανά τακτά χρονικά διαστήματα», λέει ο Παναγιώτης.
Παρόλα αυτά, η εικόνα βελτιώνεται σταδιακά. Στην Καλαμαριά, όπου η ομάδα δραστηριοποιείται πιο έντονα, οι σακούλες που μαζεύουν από… 20 μειώθηκαν αισθητά. Μία μικρή νίκη που δίνει κουράγιο και ελπίδα να συνεχίσουν.
Ένα από τα «κλειδιά» της επιτυχίας των The Cleaningans είναι η έξυπνη αξιοποίηση των social media. Η ομάδα απευθύνεται κυρίως σε νέους έως 30 ετών, χρησιμοποιώντας το Instagram για να οργανώσει δράσεις, να ενημερώσει και να ενθαρρύνει τη συμμετοχή. «Άλλωστε, η αλλαγή ξεκινά από τη νέα γενιά».
Η συμμετοχή βέβαια είναι ανοικτή σε όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας ή κοινωνικής θέσης. Από μαθητές και φοιτητές, μέχρι πολύ μεγαλύτερους, όλοι συμμετέχουν σε μία συλλογική προσπάθεια που αλλάζει την καθημερινότητα.
Δήμοι και πολίτες: Μία γόνιμη συνεργασία
Η στήριξη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχει αποδειχθεί κομβική. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης, για παράδειγμα, παρέχει μηχανήματα, εξοπλισμό και υλική υποστήριξη στους The Cleaningans. Αυτή η συνεργασία ενισχύει το ηθικό των εθελοντών και αυξάνει την αποδοτικότητα των δράσεων, δείχνοντας ότι όταν το κράτος και η κοινωνία των πολιτών συμμαχούν, τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά.
Η δημιουργία πράσινων πόλεων περνά μέσα από τα σχολεία
Εκεί όπου οι Cleaningans καθαρίζουν, η Μαμαγαία καλλιεργεί. Κυριολεκτικά. Με επικεφαλής τον Περικλή Χατζηνάκο, η Μαμαγαία οραματίζεται πράσινες, συμμετοχικές πόλεις με ενεργούς πολίτες από την παιδική τους ηλικία. Η παρέμβασή τους ξεκινά από τα σχολεία, όπου υλοποιούν βιωματικά προγράμματα με βασικούς στόχους την ενίσχυση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και την αύξηση του πρασίνου.
Από τσιμεντένιες αυλές, ξεφυτρώνουν λαχανόκηποι. Από αδιάφορες σχολικές κοινότητες, γεννιούνται… μικροί ακτιβιστές. Τα παιδιά και οι γονείς τους μαθαίνουν να φροντίζουν το περιβάλλον, όχι ως θεωρία αλλά ως πράξη.
Η Μαμαγαία επενδύει στην εκπαίδευση ως βασικό εργαλείο αλλαγής και όπως τονίζει ο διευθυντής της «η δημιουργία πράσινων πόλεων περνά μέσα από τις σχολικές κοινότητες. Εστιάζουμε στα σχολεία, ενδυναμώνουμε τα παιδιά, ώστε να μετατρέπουν τις περιβαλλοντικές τους ιδέες και τις ανησυχίες τους σε δημιουργική πράξη».
Μαθητές μετατρέπουν τσιμεντένιες αυλές σε λαχανόκηπους, ενώ ο ενεργός ρόλος των γονιών και της τοπικής κοινωνίας μεταμορφώνει τα σχολεία σε κέντρα κοινοτικής ζωής. Η φιλοσοφία αυτή βασίζεται στη συμμετοχή και τη βιωματική μάθηση.
Μία πράσινη όαση στη Νεάπολη
Η Μαμαγαία έφερε κάτι πρωτοποριακό: το πρώτο αστικό βρώσιμο δάσος της χώρας, σχεδιασμένο με τις αρχές της περμακουλτούρας και της αναγεννητικής γεωργίας.
Το Food Forest στη Νεάπολη έχει ήδη εκπαιδεύσει εκατοντάδες παιδιά και ενσωματώνει τη φύση όχι πολυτέλεια αλλά ως δικαίωμα για όλους ανεξαρτήτως κοινωνικού ή πολιτισμικού υποβάθρου, ειδικά στις πιο υποβαθμισμένες γειτονιές.
Η προσπάθεια αυτή στοχεύει σε μία συστημική αλλαγή με περισσότερες πράσινες υποδομές και βιώσιμες διατροφικές επιλογές.
Η περιβαλλοντική εκπαίδευση της Μαμαγαία έχει πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα. «Όπως όταν ρίχνεις ένα πετραδάκι στο νερό και οι ομόκεντροι κύκλοι του επηρεάζουν ολόκληρη την επιφάνεια, έτσι και η αλλαγή στη σχολική αυλή δεν μένει εκεί· μεταφέρεται στο σπίτι, στη γειτονιά, στην πόλη», λέει ο κ. Χατζηνάκος.
«Η δημοκρατία για το περιβάλλον είναι σωτήρια. Μαθαίνοντας να θεωρούμε τη γειτονιά μας ως δικό μας χώρο, χτίζουμε ένα μέλλον όπου ο σεβασμός και η φροντίδα της φύσης γίνονται φυσικές πρακτικές».
Ο δρόμος είναι δύσκολος. Οι θεσμοί κινούνται αργά, η οικολογική κρίση επιταχύνεται, και οι προκλήσεις είναι πολλές. Η απουσία σύγχρονων πολιτικών για το περιβάλλον, η δυσκαμψία των θεσμών και η υποτίμηση της οικολογικής αξίας μπλοκάρουν συχνά την πρόοδο. Όμως η δράση των πολιτών φωτίζει το μονοπάτι. Η Μαμαγαία έχει ήδη δει τις ιδέες της να γίνονται πολιτικές της ΕΕ. Έχει βοηθήσει τη Θεσσαλονίκη να ενταχθεί στις 100 κλιματικά ουδέτερες πόλεις και έχει χτίσει δίκτυα εμπιστοσύνης με δεκάδες σχολεία.
Το μεγάλο στοίχημα είναι να ενσωματωθούν οι σύγχρονες περιβαλλοντικές πρακτικές στα θεσμικά «γονίδιά» μας και να γίνουν μέρος της καθημερινής ζωής.
Η ελπίδα για ένα πιο καθαρό, πράσινο μέλλον γεννιέται από τους ίδιους τους ανθρώπους -από τη γειτονιά μέχρι την πόλη, από τη σχολική αυλή μέχρι το βρώσιμο δάσος.
Επομένως το μήνυμα, σύμφωνα με τον Παναγιώτη Μοσχίδη είναι πως η αλλαγή ξεκινά με ένα απλό βήμα: «να δούμε τον δημόσιο χώρο σαν προέκταση του σπιτιού μας. Ας αγαπήσουμε ξανά το μεγάλο μας σπίτι -τη φύση, το περιβάλλον. Ας το φροντίσουμε όπως το σαλόνι μας».
Και όπως υπενθυμίζει ο Περικλής Χατζηνάκος: «Το μέλλον θα είναι ζοφερό αν δεν ενσωματώσουμε τη βιωσιμότητα στις ζωές και στους θεσμούς μας. Η οικολογική κατάρρευση δεν είναι θεωρία. Είναι η πραγματικότητα».
Διαβάστε περισσότερα θέματα στο ειδικό ένθετο της «ΜτΚ» για το Περιβάλλον
