500.000 δραχμές ήταν η αμοιβή που προβλεπόταν στην επικήρυξη του Πλαστήρα από την κυβέρνηση Πάγκαλου το 1926

23 νεκρούς μέτρησαν οι δυνάμεις των Ζέρβα-Ντερτιλή, με τις δυνάμεις του Κονδύλη, το 1926

19 37

Από τα πιο ανήσυχα στρατιωτικά πνεύματα του προηγούμενου αιώνα, ο Ναπολέων Ζέρβας θαρρείς γεννήθηκε μέσα σε μία μάχη. Από νεαρός συμμετείχε σε μία σειρά από πολέμους και στρατιωτική δράση, πολύ πριν από την ίδρυση του ΕΔΕΣ στα 1937, και που η συντριπτική πλειοψηφία τον έχει συνδέσει με αυτήν. Πριν τον Εθνικό Δημοκρατικό Ελληνικό Σύνδεσμο δεν έλειψε από κανένα κάλεσμα σάλπιγγας είτε απελευθερωτικού χαρακτήρα είτε εσωτερικού αγώνα. Όντας ακραιφνής βενιζελικός, συμμετείχε σε πολλά κινήματα της ταραγμένης από τον Εθνικό Διχασμό περιόδου, έτσι που εντέλει να καταστεί αμφιλεγόμενη η δράση του για την περίοδο αυτή. Μετά την ηρωική αντιστασιακή του δράση, όμως, απαλείφθηκε κάθε ενδεχόμενο στίγμα του προηγούμενου βίου του. Και η αλήθεια είναι πως αδυνατεί κάποιος σε μία μικρή έκταση να περιγράψει όλη την πολυσχιδή δράση του, όπως και να ασκήσει κρίση γι’ αυτήν. Ας ξεκινήσουμε μία μικρή, επιγραμματικού τύπου, προσπάθεια.

Γεννημένος τον Ιανουάριο του 1891 στην Άρτα, προερχόταν από διακεκριμένη οικογένεια πολεμιστών Σουλιωτών, η οποία πρωτοστάτησε στους αγώνες κατά του Αλή Πασά. Όταν το 1909 ξέσπασε το κίνημα των στρατιωτικών του Ελληνικού Συνδέσμου, ο Ζέρβας, σαν να τον κάλεσε το γονίδιο, επηρεάστηκε τόσο πολύ, που παράτησε τη Νομική Σχολή και κατατάχθηκε στη Σχολή Υπαξιωματικών, με τον βαθμό του δεκανέα. Συμμετείχε στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13, στους οποίους τραυματίστηκε με διαμπερές τραύμα στον θώρακα. Έτσι, «προήχθη επ’ ανδραγαθία», στον βαθμό του ανθυπασπιστή, ενώ ακόμη δεν είχε αποφοιτήσει. Λίγο μετά, έλαβε τον βαθμό του ανθυπολοχαγού. Γενικότερα, οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι στην καριέρα του ο Ζέρβας γνώρισε πολλές τιμές «επ’ ανδραγαθία».

Για παράδειγμα, έλαβε μέρος στις μάχες του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, κυρίως σε αυτήν της Σβέσδας, τον Οκτώβριο του 1916, τον ρόλο του οποίου γνωρίζουμε από αναλυτική περιγραφή της εφημερίδας «Μακεδονία», όπως θα δούμε παρακάτω. Λίγο μετά, το 1917, βρίσκεται στη Λήμνο, ως διοικητής λόχου του 5ου Συντάγματος Αρχιπελάγους, που υπάγεται στην προσωρινή κυβέρνηση Βενιζέλου. Ακολουθούν άλλες δύο «επ’ ανδραγαθία προαγωγές, μία το 1918 και μία στον βαθμό του ταγματάρχη το 1920. Και όταν, την ίδια χρονιά, ηττάται στις εκλογές ο Βενιζέλος, αυτός δεν το βάζει κάτω και μεταβαίνει οικειοθελώς στην Κωνσταντινούπολη, για να ιδρύσει την Εθνική Άμυνα Κωνσταντινουπόλεως. Για την πράξη του αυτή, το 1921, το υπουργείο Στρατιωτικών τον παραπέμπει προς αποταξία. Κι έτσι, στις 13 Σεπτεμβρίου του 1921, αποτάσσεται με άλλους 44 αξιωματικούς «διά βαρέα πταίσματα περί την υπηρεσίαν και πειθαρχίαν, διότι εγκατέλειψαν τας θέσεις των, λόγω πολιτικών ανωμαλιών».