Γράφει
Ζωή Ε. Γιαννοπούλου
Οι περιβαλλοντικές συγκρούσεις είναι από τις πιο εκρηκτικές της εποχής μας. Αφορούν την ενέργεια, τη γη, το νερό, τις θάλασσες, ακόμα και τον αέρα που αναπνέουμε. Από τις ανεμογεννήτριες σε νησιά του Αιγαίου μέχρι τα ορυχεία στη Βόρεια Ελλάδα και από τις εξορύξεις πετρελαίου στις ΗΠΑ μέχρι τις συγκρούσεις για τους ποταμούς στην Αφρική, τα περιβαλλοντικά ζητήματα ξεπερνούν τα τοπικά σύνορα και αγγίζουν τον πυρήνα της καθημερινής μας ζωής.
Όμως οι διαφορές αυτές έχουν μία ιδιαιτερότητα: δεν αφορούν μόνο τα αντιμαχόμενα μέρη, αλλά ολόκληρες κοινωνίες και -τελικά- το κοινό μας μέλλον. Γι’ αυτό η δικαστική αντιπαράθεση συχνά αποδεικνύεται ανεπαρκής. Είναι χρονοβόρα, δαπανηρή και πολλές φορές οξύνει τις εντάσεις αντί να τις αμβλύνει. Εδώ έρχεται η διαμεσολάβηση να δώσει έναν διαφορετικό δρόμο.
Η διαμεσολάβηση ως εργαλείο για το περιβάλλον
Η διαμεσολάβηση δημιουργεί ένα πλαίσιο όπου πολίτες, επιχειρήσεις, τοπικές αρχές και κράτος μπορούν να συζητήσουν ισότιμα. Ο διαμεσολαβητής δεν παίρνει το μέρος κανενός, αλλά διευκολύνει τη συζήτηση ώστε να ακουστούν όλες οι φωνές και να βρεθεί κοινό έδαφος.
Στα περιβαλλοντικά ζητήματα, αυτό είναι ανεκτίμητο: οι τοπικές κοινωνίες χρειάζονται διαβεβαιώσεις για την προστασία της φύσης και της ποιότητας ζωής τους, οι επιχειρήσεις αναζητούν σαφείς όρους για τις επενδύσεις τους και οι κυβερνήσεις επιδιώκουν να υλοποιήσουν πολιτικές πράσινης ανάπτυξης χωρίς να βυθίζονται σε συγκρούσεις.
Παραδείγματα από την Ελλάδα
Στη χώρα μας έχουμε δει εντάσεις γύρω από έργα ΑΠΕ (ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά) σε περιοχές φυσικού κάλλους, αλλά και για εξορύξεις που επηρεάζουν τοπικά οικοσυστήματα. Σε αρκετές περιπτώσεις η έλλειψη διαλόγου οδήγησε σε διαμαρτυρίες, δικαστικές προσφυγές και βαθύ κοινωνικό διχασμό. Αν υπήρχε από νωρίς ένας θεσμοθετημένος μηχανισμός διαμεσολάβησης, πολλά από αυτά θα μπορούσαν να είχαν λυθεί πιο ήπια και δημιουργικά.
Διεθνείς εμπειρίες
Η διαμεσολάβηση σε περιβαλλοντικές συγκρούσεις δεν είναι θεωρία· εφαρμόζεται διεθνώς με επιτυχία.
* Στη Νότια Αφρική, μέσω διαμεσολάβησης, κοινότητες και εταιρείες εξόρυξης έφτασαν σε συμφωνίες για την πρόσβαση στο νερό, ώστε να προστατευθούν οι τοπικοί πληθυσμοί αλλά και να συνεχιστεί η δραστηριότητα.
* Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι συγκρούσεις γύρω από τον αγωγό Dakota Access μεταξύ εταιρειών και ιθαγενών κοινοτήτων έδειξαν την ανάγκη για ουδέτερο διάλογο· σε άλλες περιπτώσεις, διαμεσολάβηση βοήθησε να διασφαλιστούν σεβαστοί όροι για τις φυλές.
* Στην Αυστραλία, η διαμεσολάβηση χρησιμοποιείται για τον καθορισμό της διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών, ώστε να συνδυάζονται η ανάπτυξη και η διατήρηση του οικοσυστήματος.
Γιατί είναι κρίσιμη η διαμεσολάβηση
Οι περιβαλλοντικές διαφορές δεν είναι «μηδενικού αθροίσματος». Αντί να κερδίσει ο ένας και να χάσει ο άλλος, η πρόκληση είναι να βρεθεί μία ισορροπία που θα διασφαλίζει τόσο την ανάπτυξη όσο και την προστασία της φύσης. Η διαμεσολάβηση δίνει χώρο σε κάθε πλευρά να ακουστεί και ενθαρρύνει λύσεις που δεν θα σκεφτόταν ίσως κανένα μέρος μόνο του: από κοινές επιτροπές παρακολούθησης έργων μέχρι επενδύσεις σε αντισταθμιστικά περιβαλλοντικά οφέλη.
Ο ρόλος της Ελλάδας
Η Ελλάδα, με τον πλούτο του φυσικού της περιβάλλοντος αλλά και την πίεση για ενεργειακή μετάβαση, μπορεί να αναδειχθεί σε πρωτοπόρο χώρα περιβαλλοντικής διαμεσολάβησης. Μία θεσμοθετημένη κουλτούρα διαλόγου σε τέτοιες υποθέσεις δεν θα προστατεύσει μόνο το περιβάλλον, αλλά θα ενισχύσει και την κοινωνική συνοχή.
Συμπέρασμα
Το περιβάλλον είναι κοινό μας σπίτι. Όταν αυτό κινδυνεύει, οι συγκρούσεις είναι αναμενόμενες -όμως δεν πρέπει να είναι καταστροφικές. Η διαμεσολάβηση είναι το εργαλείο που μας βοηθά να μετατρέψουμε τη σύγκρουση σε συνεργασία. Σε μία εποχή όπου η φύση «φωνάζει» ότι δεν μπορεί να περιμένει άλλο, ούτε εμείς μπορούμε να χάνουμε χρόνο σε αδιέξοδες αντιπαραθέσεις.
Περιβάλλον σε κρίση -διαμεσολάβηση σε δράση. Γιατί το μέλλον γράφεται με διάλογο.
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 31.08.2025