Ίδρυση και καταστροφή της Περσέπολης

Ο ιστορικός

Η μεγάλη πρόοδος στη μελέτη της Περσέπολης και στην αρχαιολογική έρευνα της Περσίας σημειώθηκε τον 19ο αιώνα από τον Χένρι Ρόουλινσον. Αφού μετέγραψε υπομονετικά όλα τα σύμβολα των βράχων του υψιπέδου, πάνω από το ανάκτορο. Ήταν σίγουρος ότι έτσι θα ανακάλυπτε την ιστορία της Περσέπολης, διαβάζοντας την εγχάρακτη γραφή. Αιωρούμενος με ένα σκοινί από το βράχο του Μπεχιστούν, κατάφερε να αντιγράψει ένα μεγάλο κείμενο, γραμμένο σε τρεις γλώσσες, κατ’ εντολή του Δαρείου. Η αποκρυπτογράφηση ήταν μακροχρόνια και επίπονη, αλλά τελικά οι χαρακτήρες του ερμηνεύτηκαν. Είχε ανακαλύψει τη «διαθήκη» του Αχαιμενίδη, ιδρυτή της Περσέπολης. Ο Ρόουλινσον ήταν ευγενής Άγγλος, ο οποίος υπηρέτησε στη Βρετανική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών. Δίχως σπουδές, αλλά φιλόδοξος και κοσμικός, γνώστης των αρχαίων ελληνικών, των λατινικών και των περσικών εστάλη ως αξιωματικός στην Περσία, επιχειρώντας να ανασυστήσει την ιστορία των Αχαιμενιδών βασιλέων. Ταξίδεψε στη γη των Φαρς, όπως ονομαζόταν η αρχαία φυλή που κατοίκησε την Περσία (εξ ου και ομιλούμενη γλώσσα φαρσί της Περσίας). Μαγεύτηκε τόσο πολύ από τον εκεί πολιτισμό, που απέρριψε διορισμό στο Παρίσι, για να παραμείνει στη Βαγδάτη. Δικαίως ονομάστηκε «ο πατέρας της ιστορίας της Περσέπολης».

Το «κείμενο του Μπεχιστούν», όπως ονομάστηκε, έδωσε σημαντικές πληροφορίες για την άνοδο του Δαρείου στον θρόνο. Αφού νίκησε τους επαναστατημένους πρίγκιπες, έγραφε, και με τη βοήθεια του θεού Αχούρα Μάζντα, εγκαταστάθηκε στον θρόνο. Ο στρατός του εξόντωσε τους επαναστάτες και οι άρχοντες τους οδηγήθηκαν μπροστά στον Μεγάλο Βασιλέα, με δεμένα χέρια. Στο λαιμό τους είχαν περάσει ένα σκοινί, το οποίο τους κρατούσε συγκεντρωμένους. Ο Δαρείος κρατάει στα χέρια το τόξο, το όπλο του θεού Αχούρα Μάζντα και σηκώνει το χέρι του για να προσευχηθεί στον θεό. Ο θεός αυτός δεσπόζει στη σκηνή, κρατώντας στα χέρια του τον φτερωτό ηλιακό του δίσκο. Αν και με πολλές ομοιότητες με την ασσυριακή τέχνη, το έργο διαθέτει μία ιδιαίτερη λεπτότητα, η οποία προδίδει τα σημεία της περσικής τέχνης και της εκφραστικότητάς της. Συγχρόνως, αναδεικνύεται ο έντονα προπαγανδιστικός του ρόλος.

Ο αυτόπτης μάρτυς

Μπορεί Δαρείος ο Α’ ο Μέγας και ο Ξέρξης να αποτέλεσαν τους κύριους «οικοδόμους» του συγκροτήματος της Περσέπολης, ωστόσο διέμεναν στα Σούσα. Την Περσέπολη τη χρησιμοποιούσαν για διάφορες επίσημες τελετές, για την υποδοχή των εκπροσώπων των κατακτημένων περιοχών, μία φορά το χρόνο και κυρίως για τους εορτασμούς του περσικού Νέου Έτους.

Το ανάκτορο του Δαρείου, στη νότια πλευρά έχει ως χαρακτηριστικό του γνώρισμα μία κεντρική τετράγωνη αίθουσα με κίονες. Στην πρόσοψη του ανακτόρου υπάρχει ένα μεγάλων διαστάσεων πρόστωο, με δύο σειρές κιόνων, κατά μήκος όλου του κτιρίου. Η χαρακτηριστική αυτή, περσικής εμπνεύσεως, κατασκευή ονομάζεται «ταχάρα». Διαθέτει επιρροές από την Αίγυπτο και σήμερα διασώζονται οι μεγάλες πύλες και τα πέτρινα παράθυρα.

Τρεις υπέροχες πύλες (το Τρίπυλο) χώριζαν την περιοχή των δημοσίων υπηρεσιών από τα ανάκτορα του Δαρείου και του Ξέρξη, το οποίο βρισκόταν πολύ κοντά στου Ξέρξη. Η Αίθουσα του Θρόνου, στα βορειοδυτικά, χώριζε το οικιστικό κομμάτι της πόλης από την περιοχή όπου διεξάγονταν οι τελετές. Η Αίθουσα του Θρόνου ή αλλιώς Αίθουσα με τους Εκατό Κίονες είναι το πιο σημαντικό κτίριο της Περσέπολης και αποτελεί το χαρακτηριστικότερο δείγμα περσικής αρχιτεκτονικής, δηλαδή μία κεντρική τετράγωνη αίθουσα με κίονες. Οι εκατό κίονες, οι οποίοι είναι τοποθετημένοι σε δέκα σειρές των δέκα, προσδίδουν επιβλητικότητα στην αίθουσα, η οποία είναι βέβαιο ότι εντυπωσίαζε τους αντιπροσώπους, οι οποίοι έρχονταν για να συναντήσουν τον βασιλιά. Ο αριθμός των κιόνων επί Δαρείου ήταν μόνον 36, για να αυξήσει τον αριθμό τους ο Ξέρξης. Η αίθουσα δίνει την εντύπωση ότι στηρίζεται σ’ ένα δάσος από κίονες, ενώ οι παραστάδες παρουσιάζουν δύο ειδών θεματολογίες: η μία απεικονίζει τον ηγεμόνα ή τον μυθικό ήρωα να μάχεται μ’ ένα λιοντάρι. Στην άλλη, ο βασιλιάς καθισμένος στον θρόνο υποβασταζόταν από τρεις ή τέσσερις σειρές υπηκόων, να συμβολίζουν τους λαούς της αυτοκρατορίας. Στο βάθος, η Αίθουσα του Θησαυρού δελέαζε τη φαντασία με τα όσα έκρυβε, ως τη στιγμή της λεηλασίας από τον Μέγα Αλέξανδρο. Στο σημείο αυτό διακρίνεται εγχάρακτη καταγραφή των φυλασσομένων αντικειμένων, όπως και τα έξοδα για την κατασκευή έργων.

Τέλος, η Πύλη των Εθνών αποτελεί λαμπρό αρχιτεκτόνημα της εποχής του Ξέρξη. Αποτελούσε την κύρια είσοδο στην πόλη, ενώ στη συνέχεια συναντούμε την αρχιτεκτονική των Αχαιμενιδών, έναν τετράγωνο χώρο με κίονες. Από εκεί ξεκινούσε η Οδός των Ακολούθων, μέσω της οποίας οι εκπρόσωποι οδηγούνταν στον βασιλιά.