Ο ισπανικός εμφύλιος και το τέλος του

Ο ιστορικός

Είχε ήδη εκδηλωθεί το δίλημμα «Επανάσταση ή πόλεμος;», κάτι που προκάλεσε έναν δεύτερο εμφύλιο, μέσα στον εμφύλιο. Οι αναρχικοί και οι τροτσκιστές προέτασσαν την αναγκαιότητα της κοινωνικής επανάστασης, μεσούντος του πολέμου, ενώ οι μετριοπαθείς σοσιαλιστές, οι κομμουνιστές και οι δημοκρατικοί έθεταν σε προτεραιότητα τον πόλεμο. Έτσι, στις αρχές Μαΐου 1937, στην προσπάθεια κατάληψης του τηλεφωνικού κέντρου από τις κυβερνητικές δυνάμεις, ξέσπασαν μεταξύ τους συγκρούσεις, οι οποίες εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη την πόλη. Τελικά, κέρδισαν οι μετριοπαθείς, τέθηκε εκτός νόμου το τροτσκιστικό Ενωτικό Μαρξιστικό Κόμμα και στα τέλη Οκτωβρίου αποφασίσθηκε η μεταφορά της πρωτεύουσας στη Βαρκελώνη.

Ο Φράνκο, ο οποίος προέβαλε την ιδέα της «Reconquista», προσδίδοντας θρησκευτική διάσταση στις πραξικοπηματικές του κινήσεις, ίδρυσε τον ίδιο καιρό την Παραδοσιακή Ισπανική Φάλαγγα, ένα υβρίδιο φαλαγγιτών και μοναρχικών. Μετά την αποτυχία του να καταλάβει τη Μαδρίτη, στράφηκε προς τη χώρα των Βάσκων. Στις 19 Ιουνίου έπεσε το Μπιλμπάο, ενώ συγχρόνως βομβαρδιζόταν η πόλη Γκερνίκα από τους Γερμανούς του Χίτλερ, γεγονός που έμεινε γνωστό στην ιστορία από τον ομώνυμο πίνακα του Πικάσο. Ο Άξονας βοηθούσε αποφασιστικά τις φασιστικές δυνάμεις, σε αντίθεση με τους Δημοκρατικούς, οι οποίοι άρχισαν να ξεμένουν από δυνάμεις.

Αποπειράθηκαν να ανακόψουν την πορεία των στρατευμάτων του Φράνκο προς τη Βαλένθια, κάτι που δεν το κατάφεραν. Ήταν Ιούλιος του 1938, λίγο πριν είχαν κοπεί στα δύο οι δυνάμεις των Δημοκρατικών στην Αραγωνία και ο Φράνκο ήταν ελεύθερος να προελάσει προς την Καταλωνία.

Ο αυτόπτης μάρτυς

Στα 1938 ο Τζορτζ Όργουελ συγγράφει το βιβλίο «Πεθαίνοντας στην Καταλωνία», βασισμένο στην εκ του σύνεγγυς εμπειρία του, κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφύλιου. Το οπισθόφυλλο της ελληνικής έκδοσης συνοψίζει ως εξής: «Ισπανία 1936. Στην κορύφωση του εμφυλίου πολέμου, ο συγγραφέας βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του επαναστατικού μετώπου, με σκοπό να γράψει άρθρα για αγγλικές εφημερίδες, αλλά εντάσσεται στην πολιτοφυλακή και ζει άμεσα τα γεγονότα και την ατμόσφαιρα μιας μεγάλης στιγμής της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας. Η ορμή της εξέγερσης, η οργάνωση των αντίπαλων στρατοπέδων, ο πόλεμος χαρακωμάτων και οι πολιτικές κινήσεις που καθόρισαν την έκβαση του ισπανικού εμφυλίου καταγράφονται με ζωντάνια και αλήθεια στο βιβλίο αυτό του Τζορτζ Όργουελ. Κοινό φόντο της αφήγησης στο σύνολό της είναι το βίωμα -που ξεπερνά τη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία- της δραματικής προσπάθειας του ανθρώπου να κερδίσει μία νέα ζωή άξια να τη ζει».

Από το βιβλίο παίρνουμε μία μικρή γεύση για το κλίμα της εποχής στη Βαρκελώνη: «Ήταν τέλη του Δεκέμβρη 1936, κάπου επτά μήνες από τώρα που γράφω κι όμως είναι μια εποχή που έχει κιόλας ξεμακρύνει στο παρελθόν. Τα κατοπινά γεγονότα την έκαναν να ξεχαστεί πολύ περισσότερο απ’ ό,τι το 1935 ή ακόμα και το 1905. Είχα έλθει στην Ισπανία με κάποια πρόθεση να γράψω άρθρα για τις εφημερίδες, αλλά κατατάχτηκα στην πολιτοφυλακή σχεδόν αμέσως, γιατί εκείνη την εποχή και σ’ εκείνη την ατμόσφαιρα φαινόταν το μόνο πράγμα που θα μπορούσα να κάνω. Οι Αναρχικοί είχαν ακόμη τον ουσιαστικό έλεγχο της Καταλωνίας και η επανάσταση διατηρούσε την ορμή της. Σ’ όποιον βρισκόταν εκεί από την αρχή, ίσως φαινόταν ακόμη και τον Δεκέμβρη ή τον Γενάρη ότι η επαναστατική περίοδος τελείωνε. Για μείνουν όμως που ερχόταν κατ’ ευθείαν από την Αγγλία η όψη της Βαρκελώνης ήταν κάτι εκπληκτικό και συγκλονιστικό. Ήταν η πρώτη φορά που βρισκόμουν σε μια πόλη όπου η εργατική τάξη βρισκόταν στην εξουσία.

Όλα σχεδόν τα κτήρια, κάθε μεγέθους, είχαν καταληφθεί από εργάτες και είχαν σκεπαστεί με κόκκινες σημαίες ή με τις κοκκινόμαυρες σημαίες των αναρχικών. Σ’ όλους τους τοίχους ήταν χαραγμένα τα αρχικά των επαναστατικών κομμάτων και το σφυροδρέπανο -σχεδόν όλες οι εκκλησίες ήταν ρημαγμένες και οι εικόνες τους καμμένες. Εδώ κι εκεί οι εκκλησίες γκρεμίζονταν συστηματικά από ομάδες εργατών. Κάθε μαγαζί και καφενείο είχε μια επιγραφή που έγραφε ότι είχε κολλεκτιβοποιηθεί. Ακόμη και οι λούστροι είχαν οργανωθεί σε κολλεκτίβες και είχαν βάψει τα κασελάκια τους κοκκινόμαυρα. Οι σερβιτόροι και υπάλληλοι σε κύτταζαν στα μάτια και σε αντιμετώπιζαν σαν ίσο τους. Οι δουλοπρεπείς εκφράσεις, ακόμα κι οι τυπικότητες, είχαν προσωρινά εξαφανιστεί. Κανείς δεν έλεγε σενιόρ ή Δον ή εσείς. Όλοι αποκαλούσαν όλους «σύντροφε». Το φιλοδώρημα ήταν απαγορευμένο με νόμο.

Δεν υπήρχαν ιδιωτικά αυτοκίνητα, είχαν όλα επιταχθεί και όλα τα τραμ και τα ταξί και πολλά από τα υπόλοιπα μεταφορικά μέσα ήταν βαμμένα κόκκινα και μαύρα». (από τη μετάφραση του Τάσου Δαρβέρη, της οποίας τηρείται η ορθογραφία).