Όλο και πιο συχνά βλέπω γύρω μου ανθρώπους να προσχωρούν σε μία αβάσταχτης ελαφρότητας αντισυστημική αμεριμνησία. Σα να λένε «γαία περί μιχθήτω».
Είναι η γνωστή έκφραση που δηλώνει πλήρη αδιαφορία για το που πάνε τα πράγματα, για τις προδιαγραφόμενες εξελίξεις ακόμα και αν αυτές φέρνουν όλεθρο.
Η πλήρης φράση αποδίδεται σε ανώνυμο αρχαίο Έλληνα τραγικό: «ἐμοῦ θανόντος γαῖα μιχθήτω πυρί».
Περιλαμβάνεται και ο «θάνατος» μέσω της απόλυτης περιθωριοποίησης και του κοινωνικοοικονομικού αποκλεισμού; Μάλλον!
Εύκολα μπορείς να αποκαλείς όλους τους απεγνωσμένους ως «ψεκασμένους».
Σα να μην υπάρχουν ανάλγητες κυβερνήσεις -η υποταγμένες σε κυκλώματα κερδοσκόπων- και διεφθαρμένες ελίτ. Σα να μην υπάρχει η οικονομική αστάθεια, η αύξηση των ανισοτήτων και η αίσθηση πολλών ότι το πολιτικό σύστημα εξυπηρετεί μόνο τους ισχυρούς, που έχουν ενισχύσει την απογοήτευση των πολιτών.
Είναι αντικείμενο πολιτικών και κοινωνικών μελετών το πώς και πόσο η ψηφιακή πληροφόρηση και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διευκολύνουν τη διάδοση εναλλακτικών, ριζοσπαστικών ή συνωμοσιολογικών αφηγήσεων, έξω από το «παραδοσιακό» πλαίσιο της ενημέρωσης.
Το ότι τα παραδοσιακά κόμματα θεωρούνται από πολλούς πολίτες αναποτελεσματικά ή διεφθαρμένα, και αδυνατούν να ανταποκριθούν στις σύγχρονες προκλήσεις (όπως η ανεργία, η ακρίβεια, η μετανάστευση κ.λπ.) σε έναν βαθμό εξηγεί αυτή την τάση.
Γύρω μας εκδηλώνεται μία αδιαφορία προς τους θεσμούς και μαζί περισσότερη «κατανόηση» για κοινωνίες που έχουν καταπατήσει τις δημοκρατικές διαδικασίες (Τουρκία, Κίνα) ή δεν μπορούν να απαλλαγούν επί τρεις δεκαετίες από τον αυταρχικό ηγέτη τους που έχει γαντζωθεί στη ματωμένη του εξουσία και δεν αφήνει επί της ουσίας κανέναν να τη διεκδικήσει (Πούτιν). Πράγμα αδιανόητο, τουλάχιστον για τη χώρα μας κατά τη μεταπολίτευση.
Ορισμένοι σου λένε κατάμουτρα πως ένας δικτάτορας «πατερούλης»-προστάτης που θα έχει τον έλεγχο και θα τους δίνει ψίχουλα, είναι προτιμητέος σε σχέση με την όποια δημοκρατία των μητροπόλεων όπου οι «διεφθαρμένες ελίτ της Δύσης και της ΕΕ» έχουν αποκλείσει από την οικονομική και κοινωνική ζωή τους πάμφτωχους, τους οποίους μόνο βρίζουν γιατί έγιναν «αντισυστημικοί» και όχι νεοφιλελεύθεροι. Ο χορτάτος όμως γίνεται πιο εύκολα νεοφιλελεύθερος.
Ο αυταρχικός ηγέτης δεν δρα μόνος του. Σε όλες τις χώρες που προαναφέραμε (όχι πως ο Τραμπ δεν το κάνει), ένας πολύ μικρός κύκλος εμπίστων, πειθήνιων ανθρώπων διαχειρίζεται τεράστια εξουσία χωρίς έλεγχο. Και εκεί είναι η σύγχρονη τραγωδία.
Κανέναν σημερινό «αντισυστημικό», δεν τον τσίμπησε μύγα.
Έχει μεγάλη ιστορία η εξέγερση κατά του «συστήματος», «κατεστημένου», των «διεφθαρμένων πολιτικών» και της «αριστοκρατίας».
Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη έκφραση αντίθεσης προς το παλαιό καθεστώς (Ancien Régime).
Ο Καρολος Μαρξ και άλλοι στοχαστές τον 19ο αιώνα, πρότειναν την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος μέσω ταξικού αγώνα. Εργατικά κινήματα εξαπλώθηκαν σε όλη την Ευρώπη.
Κατά τον 20ό αιώνα, εμφανίστηκαν δεξιοί επί της ουσίας αντισυστημικοί σχηματισμοί, όπως ο φασισμός στην Ιταλία και ο εθνικοσοσιαλισμός στη Γερμανία.
Ο αντισυστημισμός «επικαιροποιείται» σταθερά όσο τρέχουν οι δεκαετίες και οι αιώνες.
Αριστερός «αντισυστημισμός» εκφράστηκε μετά την πτώση ανατολικού μπλοκ ενάντια στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση (π.χ. Κίνημα κατά της G8).
Δεξιός λαϊκισμός, αντίστοιχα, ξέσπασε με αφορμή τη μετανάστευση, την αντίθεση στην ΕΕ, τις ελίτ (π.χ. AfD στη Γερμανία, Λεπέν στη Γαλλία).
Διαδικτυακά πιο πρόσφατα, άνθισαν οι θεωρίες συνωμοσίας και η αμφισβήτηση της επιστημονικής γνώσης (π.χ. αντιεμβολιαστικά κινήματα), όπως και τα fake news.
Τι δεν έχουμε διαβάσει σωστά γι’ αυτά που έρχονται;
Τα λεγόμενα συστημικά κόμματα φαίνεται πως πρέπει πια να προσαρμοστούν στις νέες κοινωνικές απαιτήσεις οι οποίες «ξεβολεύουν» και τις ευνοούμενες κερδοσκοπικές ομάδες και ένα κομμάτι των στελεχών και των ψηφοφόρων τους. Η πορεία αν αρχίσει θα είναι βασανιστική για κάποιους.
Διότι οι καιροί αλλάζουν, όπως τραγουδούσε το 1964 ο Μπόμπ Ντύλαν στο περίφημο «The times the are a –changing».
Δεν γίνεται αλλιώς…
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 04.05.2025