Γράφει
Ζωή Ε. Γιαννοπούλου
Η διαμεσολάβηση, ως σύγχρονο εργαλείο επίλυσης διαφορών, γνωρίζει εντυπωσιακή ανάπτυξη διεθνώς. Δεν αποτελεί μία «άλλη δικαιοσύνη», αλλά ένα σύστημα που λειτουργεί συμπληρωματικά προς τα δικαστήρια, ενισχύοντας την πρόσβαση του πολίτη στη λύση των συγκρούσεων.
1. Η Ευρώπη κινείται προς υποχρεωτικά προ-στάδια διαμεσολάβησης
Σε πάνω από 20 χώρες της ΕΕ έχει θεσπιστεί κάποια μορφή υποχρεωτικού προ-σταδίου στη διαμεσολάβηση για οικογενειακές, εμπορικές και αστικές διαφορές. Ιταλία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Λιθουανία, Μάλτα και Εσθονία εφαρμόζουν υποχρεωτική ενημερωτική συνεδρία, ενώ 17 κράτη -από τη Γερμανία μέχρι την Πορτογαλία- επιτρέπουν στους δικαστές να καλούν τα μέρη σε ενημερωτική διαδικασία πριν από τη δίκη.
Στο Βέλγιο και τη Γαλλία, οι δικαστές έχουν ακόμα μεγαλύτερες εξουσίες: Μπορούν να διατάξουν διαμεσολάβηση ακόμα και αν κάποιο από τα μέρη διαφωνεί. Και από το 2023, όλα τα βελγικά δικαστήρια οφείλουν να λειτουργούν γραφεία διαμεσολάβησης εντός των εγκαταστάσεών τους.
2. Η διαμεσολάβηση μέσα στα δικαστήρια
Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η στενή σχέση δικαστή-διαμεσολάβησης αυξάνει τα ποσοστά επιτυχούς επίλυσης. Σε Βέλγιο και Γαλλία, οι δικαστές μπορούν να διατάξουν διαμεσολάβηση ακόμα και όταν τα μέρη αντιτίθενται. Στη Σκανδιναβία, η διαδικασία προτείνεται από την πρώτη στιγμή. Στην Ιταλία, η παραπομπή σε οικογενειακό διαμεσολαβητή αναστέλλει τη δίκη.
3. Επένδυση στην κατάρτιση: Η ποιότητα κάνει τη διαφορά
Χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστρία και η Ιταλία έχουν αυξήσει τις ώρες εκπαίδευσης και τα ποιοτικά κριτήρια των διαμεσολαβητών. Η εκπαίδευση δικαστών είναι επίσης υποχρεωτική.
4. Οικονομικά και θεσμικά κίνητρα
Η Μεγάλη Βρετανία χορηγεί voucher 500 λιρών για οικογενειακές διαμεσολαβήσεις, ενώ η Ιταλία παρέχει φοροαπαλλαγές και νομική βοήθεια. Τέτοια μέτρα αυξάνουν θεαματικά τη συμμετοχή.
5. Η νέα εποχή: Τεχνολογία και online πλατφόρμες
Η Μ. Βρετανία πρωτοπορεί με το Online Solutions Court, ένα ψηφιακό δικαστήριο μικροδιαφορών που επιτρέπει στους πολίτες να λύνουν υποθέσεις μέχρι 10.000 λίρες εξ αποστάσεως, με την υποστήριξη διαμεσολαβητών. Η ίδια χώρα λάνσαρε και ενημερωτικό βίντεο του υπουργείου Δικαιοσύνης για τα οφέλη της οικογενειακής διαμεσολάβησης, ενώ προσφέρει και voucher 500 λιρών για την αρχική συνεδρία.
6. Η διαμεσολάβηση έχει περάσει… στο σχολείο
Στη Φινλανδία πάνω από 900 σχολεία εφαρμόζουν προγράμματα διαμεσολάβησης συνομηλίκων, με 10.000 μαθητές εκπαιδευμένους και πάνω από 10.000 «σχολικές διαμεσολαβήσεις» κάθε χρόνο -μία πρακτική που έχει μειώσει τον σχολικό εκφοβισμό και βελτιώσει το σχολικό κλίμα.
7. Το Κράτος ως ενεργός παίκτης
Σε πολλές χώρες το Κράτος δεν στέκεται απλώς αρωγός -συμμετέχει. Στο Βέλγιο και τη Γαλλία, το Δημόσιο μπορεί να εμπλακεί ως μέρος στη διαμεσολάβηση. Στη Βουλγαρία, το Κράτος χρηματοδοτεί τη δημιουργία κέντρων διαμεσολάβησης σε όλα τα πρωτοδικεία και εφετεία, ενώ οι δικαστές μπορούν να διατάξουν υποχρεωτική συνεδρία σε διαφορές συνιδιοκτησίας, διανομής περιουσίας, εργατικές και οικογενειακές.
8. Εκπαίδευση, ποιότητα και επαγγελματισμός
Στη Γερμανία οι νέες απαιτήσεις προβλέπουν 130 ώρες εκπαίδευσης και παρακολούθηση πέντε πραγματικών διαμεσολαβήσεων. Στην Ιταλία, οι διαμεσολαβητές οφείλουν να συμμετέχουν σε τουλάχιστον 20 διαμεσολαβήσεις ετησίως, ενώ οι δικαστές αξιολογούνται -μεταξύ άλλων- από το πόσες υποθέσεις λύνουν μέσω διαμεσολάβησης.
Αυτό το επίπεδο επαγγελματισμού αντανακλάται και στην αποτελεσματικότητα: Χώρες όπως η Σιγκαπούρη, η Ολλανδία και η Μ. Βρετανία βρίσκονται στις κορυφαίες θέσεις του Παγκόσμιου Δείκτη Ανταγωνιστικότητας, με βασικό παράγοντα την ταχύτητα απονομής δικαιοσύνης.
9. Και η Ελλάδα;
Η Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά βήματα αλλά όχι ακόμη το μεγάλο άλμα. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η επιτυχία απαιτεί θεσμική ενίσχυση, κίνητρα, συνεχή εκπαίδευση και ουσιαστική ενημέρωση των πολιτών.
Η διαμεσολάβηση δεν είναι «εναλλακτική» δικαιοσύνη. Είναι ένας πιο ανθρώπινος, γρήγορος και αποτελεσματικός τρόπος επίλυσης συγκρούσεων, που ο κόσμος υιοθετεί ήδη.