Γράφει
Ζωή Ε. Γιαννοπούλου
Σε έναν πλανήτη που μοιάζει να στροβιλίζεται από κρίση σε κρίση -από τον πόλεμο στην Ουκρανία μέχρι τη σύγκρουση στη Γάζα, από τις εσωτερικές εντάσεις στα Βαλκάνια έως τις γεωπολιτικές εντάσεις στον Ειρηνικό- η ανάγκη για ειρηνική επίλυση διαφορών είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Κι όμως, συχνά, η έννοια της διαμεσολάβησης αντιμετωπίζεται με δυσπιστία: είναι «αφελής», «ουτοπική», «ακατάλληλη για τον σκληρό κόσμο της πολιτικής ισχύος».
Αλλά μήπως έχουμε παρεξηγήσει τι πραγματικά σημαίνει διαμεσολάβηση στις διεθνείς σχέσεις; Μήπως την απορρίπτουμε, ακριβώς τη στιγμή που τη χρειαζόμαστε περισσότερο;
Πέρα από τη διπλωματία: Τι είναι (και τι δεν είναι) η διαμεσολάβηση
Η διαμεσολάβηση δεν είναι απλώς μία «καλοπροαίρετη» παρέμβαση τρίτου μέρους. Είναι μία δομημένη διαδικασία στην οποία ένας ουδέτερος και αποδεκτός διαμεσολαβητής βοηθά δύο ή περισσότερα μέρη να ξεκινήσουν διάλογο, να ξεκαθαρίσουν θέσεις, να χτίσουν εμπιστοσύνη και να οδηγηθούν -αν όχι άμεσα σε λύση- τουλάχιστον σε αποκλιμάκωση και σε ένα πλαίσιο επόμενης μέρας.
Σε αντίθεση με τη διπλωματία που βασίζεται συχνά στη δύναμη ή σε κρατικά συμφέροντα, η διαμεσολάβηση επικεντρώνεται στις σχέσεις, τις ανάγκες και την ανθρώπινη διάσταση της σύγκρουσης. Δεν λειτουργεί με όρους επιβολής, αλλά διευκόλυνσης.
Δεν υποκαθιστά τις πολιτικές αποφάσεις -τις προετοιμάζει. Δεν προσφέρει μαγικές λύσεις -αλλά δημιουργεί τον χώρο όπου η λύση μπορεί να γεννηθεί.
Ιστορικά παραδείγματα: Όταν λειτούργησε
Ήδη από τον 20ό αιώνα, η διαμεσολάβηση έχει χρησιμοποιηθεί επιτυχώς σε σημαντικές διεθνείς συγκρούσεις. Η Συμφωνία του Κάμπ Ντέιβιντ το 1978, ανάμεσα σε Αίγυπτο και Ισραήλ, ήταν αποτέλεσμα διαμεσολαβητικής διαδικασίας με ενεργό ρόλο των ΗΠΑ. Η ειρηνευτική συμφωνία στο Ελ Σαλβαδόρ το 1992, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, είναι ένα ακόμη εμβληματικό παράδειγμα. Στην Αφρική, η Ένωση Αφρικανικών Κρατών έχει αναπτύξει μηχανισμούς πρόληψης συγκρούσεων βασισμένους στη διαμεσολάβηση, με στόχο την επίλυση εσωτερικών κρίσεων προτού εξελιχθούν σε πολέμους. Ακόμη και στη δύσκολη περίπτωση της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, παρά τα ελλείμματα, η Συμφωνία του Ντέιτον επετεύχθη μέσα από παρατεταμένες φάσεις διαμεσολαβητικού τύπου, με τον Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ να παίζει ρόλο ανεπίσημου αλλά καθοριστικού διαμεσολαβητή.
Γιατί είναι δύσκολη σήμερα
Στη σύγχρονη γεωπολιτική, η διαμεσολάβηση αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις:
* Έλλειψη εμπιστοσύνης: Τα εμπλεκόμενα μέρη συχνά δεν εμπιστεύονται ούτε καν τον διαμεσολαβητή, πόσο μάλλον τον αντίπαλο.
* Πολυπλοκότητα συμφερόντων: Σπάνια η σύγκρουση περιορίζεται σε δύο μέρη. Περιλαμβάνει περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις με αντικρουόμενες ατζέντες.
* Ανισορροπία ισχύος: Η διαμεσολάβηση απαιτεί σχετική ισότητα ή τουλάχιστον αμοιβαία αναγνώριση. Όταν το ένα μέρος θεωρεί ότι «κερδίζει στο πεδίο», απορρίπτει τον διάλογο.
* Συμβολική απαξίωση: Σε εποχές κυνισμού, η διαμεσολάβηση θεωρείται «αδυναμία», ενώ στην πραγματικότητα είναι μία πράξη υψηλής πολιτικής ωριμότητας.
Και τώρα; Η ανάγκη για μία νέα ειρηνευτική κουλτούρα
Η διαμεσολάβηση στις διεθνείς συγκρούσεις δεν μπορεί να είναι απλώς μια επιλογή «έκτακτης ανάγκης». Πρέπει να ενσωματωθεί σε μία κουλτούρα πρόληψης και ειρηνικής επίλυσης διαφορών, ως προληπτικό εργαλείο και όχι μόνο παρεμβατικό.
Ο ΟΗΕ, η ΕΕ, αλλά και περιφερειακοί θεσμοί μπορούν να επενδύσουν στη δημιουργία μόνιμων, θεσμοθετημένων μηχανισμών διαμεσολάβησης. Τα κράτη μπορούν να εκπαιδεύσουν στελέχη όχι μόνο στη διπλωματία, αλλά και στην τέχνη της διαμεσολάβησης. Οι κοινωνίες μπορούν να διδαχθούν ότι η δύναμη δεν βρίσκεται μόνο στο να επιβάλεις τη βούλησή σου, αλλά και στο να δίνεις χώρο στη βούληση του άλλου.
Το στοίχημα της εποχής μας
Σε έναν κόσμο όπου η φωτιά ανάβει εύκολα και σβήνει δύσκολα, η διαμεσολάβηση δεν είναι πολυτέλεια. Είναι αναγκαιότητα επιβίωσης. Όχι γιατί πιστεύουμε αφελώς στην ειρήνη, αλλά γιατί γνωρίζουμε πόσο καταστροφικός είναι ο πόλεμος. Όταν τα έθνη συγκρούονται, η διαμεσολάβηση υπενθυμίζει ότι η ειρήνη δεν είναι απλώς η απουσία όπλων -είναι η παρουσία διαλόγου, σχέσης, αναγνώρισης.
Και τελικά, αυτό που μένει να απαντήσουμε είναι απλό και βαθύ: Θέλουμε να νικήσουμε τον άλλον -ή να ζήσουμε μαζί του;
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 29.06.2025